I L O H I Y
Diniy mavzulardagi oshiq adabiyoti she’riy shaklidir. Tekkelarda olloh ishqida kuylagan manzumalardir. Ilohiy – Allohga oid demak. Ilohiylarda, asosan, tangri sevgisi va diniy mavzular aks ettirilgan. Xalq adabiyotidagi ilohiy, devon adabiyotidagi “tavhid” va “munojotlarga” o‘xshash. Ilohiy diniy – tasavvufiy mavzuda bo‘lgani bilan, biror tariqatning o‘ziga xosligi, afzalligini targ‘ib etmaydi.
Tariqatlarning o‘ziga xosligini ifoda etgan ilohiylar bektoshiylikda – nafas, yassaviylikda – hikmat, mavlaviylarda ayin, gulshehrilar – tapuu, xalvatilarda-durak, boshqa tariqatdagilarda jumhur deyilgan.
Ilohiylar 7,8,11,14,16 hijoli vaznlarda yozilgan. 7-8 hijoliklari to‘rtlik, 11,14,16 hijoliklari bayt shaklida yozilgan. Bayt shaklida yozilganlari g‘azal kabi qofiyalangan. Aruz vaznida yozilgan ilohiylar ham bor. Ilohiylar mavlud va bosh-qa diniy bayram kunlari ko‘pchilik bo‘lib tekkelarda (bir tariqat yo‘lidagi darveshlarning yigiladigan joyi) ham aytiladi.
Ilohiyning eng yaxshi namunalarini Yunus Emre ijodida ko‘rish mumkin.
|
