KIRISH………………………………………………………………………...
10
Noishlab chiqarish asosiy fondlari korxona asosiy fondlarining ishlab
chiqarishda bevosita ishtirok etmaydigan qismi bo’lib, shu sababli o’z qiymatini
tayyor mahsulotga o’tkazmaydi. Bular qatoriga asosan korxona balansida turuvchi
turarjoy (uy-joy fondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalar bog’chasi va yaslilar,
sport-sog’lomlashtirish va boshqa obyektlar kiritiladi.
Madaniy-maishiy va
sog’lomlashtirish yo’nalishidagi noishlab chiqarish asosiy fondlari ishlab chiqarish
asosiy fondlari bilan foydalanish muddati, natural shaklning saqlanishi, o’z
qiymatini sekin-asta yo’qotishi kabi ko’p jihatlari bilan o’xshashdir.
Korxona asosiy fondlari tarkibini quyidagi 1.1-rasm ko’rinishida aks ettirish
mumkin.
Mehnat predmetiga o’tkazuvchi ta’siriga ko’ra,
asosiy ishlab chiqarish
fondlari
aktiv va
passiv turlarga bo’linadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining
passiv turiga bino va inshoatlar, aktiv turiga esa
quvvat mashina va uskunalari,
ishchi mashina va uskunalar, transport vositalari, texnologik liniyalar, ya’ni biron-
bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari kiritiladi.
Korxonaning aktiv asosiy ishlab chiqarish fondlari eng harakatchan va
ahamiyatli hisoblanadi. Fan-texnika taraqqiyoti davomida ko’plab korxonalarda
aktiv ishlab chiqarish fondlarining salmog’i ortadi, ularning tarkibi va ko’rinishi
o’zgaradi, asosiy fondlar guruh va turlarining ma’naviy
eskirish tufayli
almashinish sur’ati tezlashadi.
Ishlab chiqarish miqyosining o’sishi va boshqa ijobiy o’zgarishlar
sharoitlarida, ba’zan korxonaning asosiy fondlari, jumladan,
ishchi mashinalar va
uskunalar, ishlab chiqarish binolari, qurilmalar va hokazolar yetmay qoladi.
Bunday hollar ro’y berganda korxona shartnoma asosida o’ziga kerakli bo’lgan
asosiy fondlarni yollaydi va ular ijaraga olingan hisoblanadi. Ijaraga beruvchi va
ijaraga oluvchi o’rtasida yuzaga
keluvchi mulk munosabatlari lizing deb ataladi
(ingl. Lease - ijara).
Asosiy fondlarning umumiy hajmida alohida guruhlarining qiymat bo’yicha
o’zaro nisbati asosiy fondlarning turlar bo’yicha tuzilmasini aks ettiradi hamda
