Korxonalarning moliyaviy holatini taxlil va bashorat qilish modellari va algoritmlari

Barcha modellar moddiy modellar va ideal modellarga bo’linadi. Iqtisodiyotda eng keng qo’llaniladigan modellaridan biri bu iqtisodiy –matematik modellardir. Iqtisodiy –matematik modellar funksional va strukturali bo’lishi mumkin. O’rganilayotgan davrga qarab modellar statik va dinamik modellarga bo’linadi. Bundan tashqari modellar chiziqli va chiziqsiz, determinasion va stoxastik turlarga bo’linadi. Statik modellarga iqtisodiy jarayon va ko’rsatkichlarning ma’lum bir vaqtdagi xolati o’rganiladi. Dinamik modellarda esa iqtisodiy ko’rsatkichlarni vaqt davomida qanday o’zgarishi kuzatiladi va ularga qaysi omillar ta’sir etishi o’rganiladi. Tanlangan maqsadga qarab modellar optimallashtiriladigan va optimallashtirilmaydigan modellarga ajratiladi.

Modellashtirish obyektdagi iqtisodiy va moliyaviy jarayonlarni aks ettiradi. Aniq natijalar, yechimlar va xulosalar qabul qilishi uchun tuziladi. Modellashtirish obyektda sodir bo’ladigan jarayonni aks ettirib, takrorlanuvchi jarayonlardan iborat bo’lishi mumkin. Bu shuni bildiradiki, birinchi sikldan so’ng ikkinchi, uchinchi, to’rtinchi va xokazo keladi. Bunda tekshirilayotgan obyekt haqidagi bilimlar kengayadi va tobora aniqroq bo’ladi, boshlang’ich model esa takomillasha boradi. Obyektni o’rganish natijasida paydo bo’lgan kamchilik va model ko’rinishdagi xatolar birinchi sikldan so’ng aniqlanib, keyingi sikllarda tuzatilishi mumkin.

Iqtisodiy optimallashtirilmaydigan modellar iqsodiy va moliyaviy jarayonlarni statik holatini (jarayonini) aks ettiradi. Ushbu modellar formulalarni hisoblash jarayoniga asoslanadi. Moliyaviy modellar yordamida yillik hisobot hisoblash jarayonini aks ettirish mumkin. Bunga smeta, xarajatlar va tannarx kalkulyasiyasi misol bo’la oladi. Shu jumladan, banklarda murakkab foizlarni hisoblash, aksiyalar narxi, dividend va x.

Moliyaviy modellar yordamida korxonalarda sodir bo’layotgan iqtisodiy va moliyaviy jarayonlarni aks ettirsa bo’ladi. To’rtta moliyaviy model mavjud:

• 
  Normativga asosan foydani tarqatish – I model;
  
• 
  Normativga asosan daromadni tarqatish – II model;
  
• 
  O’zbekiston xo’jalik subyektlarining moliyaviy natijalarini shakllantirish – III model.
  
• 
  Byudjet tashkilotining moliyaviy modeli – IV model.
  

Moliyaviy taxlil kilish maksadida kuyilgan masala kuyidagi keltirilgan sxema asasida yechilishi mumkin:

1. 
   Masala sharti
   
2. 
   Moliyaviy model
   
3. 
   Yechish usuli
   
4. 
   Algoritmi
   
5. 
   EXEL da tuzilgan dastur
   
6. 
   Olingan natija taxlili
   

Moliyaviy model – tanlangan obyekt faoliyati mexanizmini,undagi iktisodiy xodisalarni pul okimlari xarakati nuktan nazaridan urganib, xisoblash jarayonini aks etiradigan tizimdir. Moliyaviy model, obyektning mujaz andazasi bulib, kiymatlar, cheklanishlar va maksad funksiyasini tanlash orkali tuzilada.

Kuyilgan masalani yechishda xar xil usullar kullaniladi:

1. 
   Tugri xisob usuli
   
2. 
   Klassik usullar
   
3. 
   Kombinator-evristik usullar.
   

Algoritmlash-zamonaviy amaliy matematikaning juda tez rivojlanib borayotgan yunalishidir. Algoritmlash xujalik faoliyati, ishlab chikarish jarayoni bilan boglik bulgan masalalarni yechishda asosiy vositadir.

Algoritlash mazmun jixatdan xisoblash jarayoni bulib, kompyuterda bajariladigan ketma-ketmlikni ifodalaydi. Moliyaviy model asosida tuzilgan algoritmni EXEL jadvaliga joylashtirib bajarish mumkin. Olingan natijalarni urganib, samaradorlikni oshirishta taxlil modellarini qo’lasak bo’ladi.

Moliyaviy model – tanlangan obyekt faoliyati mexanizmini,undagi iktisodiy xodisalarni pul okimlari xarakati nuktan nazaridan urganib, xisoblash jarayonini aks etiradigan tizimdir. Moliyaviy model, obyektning mujaz andazasi bulib, kiymatlar, cheklanishlar va maksad funksiyasini tanlash orkali tuzilada. Birinchi moliyaviy model kichik aks etirishda kullaniladi I - model savdo va umumiy ovqatlanish tashkilotlaridan tashqari xamma korxonalarda smeta tuzish va moliyaviy natijalarni shakllantirishda qo’llaniladi.

Sof tushum (T):