Fizik xossalari. Alkinlarning birinchi uch vakili gaz, C5 dan C16 gacha suyuqlik, qolgan yuqori vakillari qattiq moddalardir.
Alkinlarning fizik xossalari
Nomi
|
Formulasi
|
Temperaturasi, °C
|
Zichligi
|
Suyuqlanishi
|
Qaynashi
|
Etin
|
H−C≡C-H
|
-82
|
-81
|
0,6560 (-81°C da)
|
Propin
|
H−C≡C−CH3
|
-105
|
-23
|
0,6700 (-23°C da)
|
1-butin
|
H−C≡C−CH2−CH3
|
-137
|
9
|
0,6780 (0°C da)
|
2-butin
|
CH3−C≡C−CH3
|
-33
|
27
|
0,6880 (25°C da)
|
1-pentin
|
CH≡C−CH2−CH2−CH3
|
-98
|
40
|
0,695
|
2-pentin
|
CH3−C≡C−CH2− CH3
|
-101
|
55
|
0,714
|
Kimyoviy xossalari. Alkinlarning asosiy kimyoviy xossalaridan biri ular π-bog’larini oson uzilishi hisobiga birikish reaksiyasiga kirishidir.
O ddiy σ-bog’ning −C−C−energiyasi 81 kkal/molga teng, uchbog’ −C≡C niki esa 199 kkal/molga teng, u holda π-bog’ 199-81 ═59 kkal/mol enrgiyaga ega bo’ladi.
2
Asetilen molekulasidagi C―H gruppada juft elektronlar uglerod atomiga ko’proq siljigani uchun undan vodorod atomi oson ajraladi. Bu esa molekulaga kislota xususiyatini beradi, natijada vodorod atomlari metallarga o’rnini bradi.
Vodorod va galoidlarning birikishi. Bu reaksiya ikki bosqichda ketadi, avval bir molekula birikib alkenlar, so’ngra ikkinchi molekula birikib alkanlar hosil qiladi.
+H2 +H2
H ―C ≡ C — H CH2= CH3—CH3
Ni
Etin Eten Etan
Br Br
+Br2 +Br2 │ │
H —C≡C― H H―C=C—H H—C—C—H
│ │
Br Br Br Br
1,2-dibrometen 1,1,2,2-tetrabrometan
Vodorod galogenidlarning birikishi.Bu reaksiya V.V Markovnikov qoidasiga asosan boradi:
Cl
│
C H3—C≡CH― H Cl CH3=CH2+HCl→CH3—C—CH3
│
Cl Cl
2-xlorpopen 2,2-dixlorpopan
Suvning birikishi.1881-yilda rus olimi M.G Kucherov asetilenga, HgSO4+H2SO4 aralashmasi ishtirokida, suvning oson birikishi tufayli sirka aldegid hosil bo’lishini kash etdi.
O
H ―C≡C―H+HOH→H― C = C―H→CH3—C
│ │ H
H OH
Polimerlanish reaksiyasi. Ikki molekula asetilen NH4Cl va CuCl2 ishtirokida dimerlanib vinilasetilen hosil qiladi.
H—C≡C―H+H―C≡C―H→CH2=CH≡CH
N.D. Zelinskiy bilan B.A Kazanskiy yuqori temperature va aktivlangan ko’mir ishtirokida uch molekula asetilendan benzol hosil qilgan.
3C2H2→C6H6
|
