“ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 7-MAY
174
Ma’lumki,
yulduzlarning spektri, asosan yutilish spektri bo‘lib, faqat ayrimlarining
spektridagina nurlanish (emission) chiziqlar kuzataladi. Yulduzlarning
spektrini solishtirish,
ularning spektrlari bo‘yicha sinflarga bo‘lishga asos beradi. Yulduzlarning spektridagi asosiy
farq, asosan spektral chiziqlarning qanday elementlarga tegishliligi, ularning soni va intensivligi
hamda mazkur spektrda energiyaning taqsimlanishi bilan belgilanadi.
G sinf.
Rangi sariq, temperaturasi 6000oK. Vodorodning chiziqlari xiralashgan. Metal
chiziqlari yaqqol ko‘rinadi. Ionlashgan kalsiyning N va K chiziqlari
intensivligi maksimumga
erishadi. Quyosh shu sinfga kiradi.
K sinf. Rangi qizg‘ish (oranjeviy), temperaturasi 5000o atrofida. Bu sinfga kiruvchi
yulduzlarning spektrida metal chiziqlarining intensivligi maksimumga erishadi.
Spektrning
ultrabinafsha qismiga tegishli nurlanishning intensivligi sezilarli kamayadi. Bu sinfga kiruvchi
tipik yulduzlarga Arktur (Ho‘kizboqarning alfasi) va Aldebaran (Sarvning alfasi) lar kiradi.
Yuqorida keltirilgan yulduz sinflari
asosiy sinflar hisoblanib, bulardan tashqari G va K
sinflardan tarmoklanuvchi qo‘shimcha sinflar ham mavjud. Bulardan
birinchisi G sinfdan
tarmoqlanib, uglerodli yulduzlar deyiladi va sinfi S bilan belgilanadi. Bu sinfga kiruvchi
yulduzlarning spektri K va M sinfga kiruvchi yulduzlarning spektridan atomlarga tegishli yutilish
chiziqlari va uglerod molekulalarining yutilish polosalarining borligi bilan farqlanadi. Ikkinchisi
esa, K sinfdan tarmoqlanib, sinfi S bilan belgilanadi. Bu sinfga kiruvchi yulduzlar M sinfdan titan
oksidi (TiO) polosalari o‘rnida sirkoniy oksidi (ZrO) polosalarining borligi bilan farqlanadi.
Agar ma’lum spektral sinfga kiruvchi yulduz qo‘shimcha ba’zi xossalarga ega bo‘lsa, u
holda uning bu xossasi biror harfiy ifoda bilan belgilanadi. Xususan,
agar yulduz spektrida
emission chiziqlar kuzatilsa, uning sinfini ifodalovchi harf yoniga e harfi quyidagicha qo‘shib
qo‘yiladi: 06e. Bu spekrida emission chiziqlar bo‘lgan 06 sinfga kiruvchi yulduzni ifodalaydi.
O‘tagigant yulduzlar spektrida uchraydigan ingichka timqora chiziqlarda esa spektral sinfi oldiga
s harfi qo‘shib qo‘yiladi: sF0. Ma’lum spektral sinf uchun tiniq harakatda bo‘lmagan
yulduzning
boshqa xossalari r harfi belgilanadi va u, odatda, yulduzning spektral sinfidan keyin, masalan A3r
va hokazo.
REFERENCESA
1.
Kosimov. A. S "Atom fizikasi" Termiz 2022y
2.
A.A Xolmo'minov, "Polimerlar fizikasi" Toshkent 2015 y.
