Asosiy polimerlar yuqori molekulyar materiallar bo'lib, ulardan modifikatsiyalangan xususiyatlarga EGA boshqa polimer materiallar yaratiladi

Download 1.39 Mb.
bet	7/7
Sana	10.01.2024
Hajmi	1.39 Mb.
	#134290

Bog'liq
Asosiy polimerlar yuqori molekulyar materiallar bo\'lib, ulardan
Operatsion tizimlar, 2-amaliy, FATXULLA, loyixa, 1-маъруза- Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini mexanizatsiyalash, Doc4, 64b8ecef9bd4e117c602cbc9 оферта кошелька (2), asadbek, 2-19 lobar kkj tayyor, BUXONKA, Paolo Koelo. Alkimyogar (roman), 7-8-maruza, Mustaqil ish mavzu Mol-mulk solig’i-fayllar.org, 5-taqdimot, Kiberxavfsizlik asoslari (1)

Bu sahifa navigatsiya:

• Yuqori tonnali polimerlar bozori.
• Sintetik va tabiiy polimerlarning o‘ziga hosligi
• 4. Yuqori molekulali birikmalarning asosiy tushunchalari
• Adabiyotlar royxati.

Reklama sanoati. Tablolar, trafaretlar, ma'lumot plitalari, belgilar, yorug'lik qutilari, bilbordlar, uch o'lchamli harflar ishlab chiqarish. Qurilish. Issiqlik izolyatsiyalovchi plitalar, sendvich panellar, qoplama panellari, ship plitkalari, laminat yoki linoleum uchun substratlar, mahkamlangan qoliplar, gidro va bug 'to'siqni membranalari ishlab chiqarish. Polimer bo'yoqlar, yopishtiruvchi moddalar va quruq ohak ishlab chiqarishda qo'shiladi. Qishloq xo'jaligi. Issiqxonalar, issiqxonalar, issiqxonalarni sirlash. Tibbiyot va farmatsevtika sanoati. Bir martali ishlatiladigan shpritslar, qisqichlar, qon quyish uchun elementlar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish. Ichki dizayn. Bo'limlar, mebellar, dekorativ ekranlar, binolarning ichki oynalari, dush kabinalarini yaratish. Savdo. Vitrinalarni tartibga solish, savdo va ko'rgazma uskunalari, savdo pavilyonlarini oynalash. Oziq-ovqat ishlab chiqarish. Har xil paketlar, konteynerlar, bir martali ishlatiladigan idishlar, oziq-ovqat plyonkalari, maishiy texnika korpuslari va boshqa oshxona anjomlari. Yuqori tonnali polimerlar bozori. Kimyo sanoati Rossiya sanoati rivojlanishining asosiy lokomotivlaridan biri bo'lib qolmoqda va boshqa ko'plab tarmoqlarga qaraganda inqirozga chidamliligini namoyish etadi. Uzoq vaqt davomida kimyo sanoatining o'sish sur'ati 2015-2017 yillar davomida pasaymagan holda, ishlab chiqarish sohasi bo'yicha o'rtacha ko'rsatkichdan yuqori bo'ldi. 5% dan past. 2018-2019 yillarda Rossiya Federatsiyasida sanoat sektorining o'sishi sekinlashdi va kimyo sanoatining o'sish sur'atlari ishlab chiqarish sektori uchun o'rtacha darajaga deyarli tenglashdi. Bunday dinamika ham bozor omillari (xususan, eksport kontraktlari hajmining keskin pasayishi hisobiga mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarishning kamayishi), ham o‘tgan davrlarda yangi quvvatlarni ishga tushirish samarasining tugashi bilan bog‘liq edi. . So'nggi yillarda plastmassa ishlab chiqarish kimyo sanoatida eng yaxshi natijalardan birini ko'rsatdi, bu katta tonnajli polimerlarni ishlab chiqarish bo'yicha yangi quvvatlarning keng miqyosda ishga tushirilishi bilan bog'liq. 2010-2019 yillarda 2019-yilda birlamchi shakldagi plastmassa ishlab chiqarish hajmi 1,8 baravarga oshib, 8,7 million tonnadan oshdi. Operatsion ma'lumotlarga ko'ra, 2020 yil yanvar-aprel oylarida plastmassa ishlab chiqarish 2019 yil yanvar-apreliga nisbatan rekord darajadagi 18 foizga o'sdi, bu birinchi navbatda ZapSibNefteximning yangi quvvatlari ( SIBUR) hisobiga. Polimer sanoati rivojlanishining asosiy omili poliolefinlardir. Ishlab chiqarish hajmini oshirishda etakchi polipropilen hisoblanadi. Shunday qilib, 2013-2015 yillarda. ishlab chiqarishning o'sish sur'atlari yiliga 20% dan oshdi, bu bir vaqtning o'zida ikkita yirik zavodning ishga tushirilishi tufayli mumkin bo'ldi: 180 ming tonna quvvatga ega Poliom va 500 ming tonna quvvatga ega Tobolsk-Polimer. Bundan tashqari, yangi quvvatlarni ishga tushirish samarasi tugashi fonida ishlab chiqarishning o'sish sur'atlari sekinlashdi. So'nggi bir necha yil ichida etilen polimer ishlab chiqarishning o'rtacha yillik o'sish sur'ati yiliga 7 foizni tashkil etdi, 2019 yilda ishlab chiqarish hajmi 2,3 million tonnadan oshdi. "ZapSibNeftekhim" ning ishga tushirilishi Rossiya Federatsiyasida poliolefin ishlab chiqarishning ijobiy dinamikasi inqirozga qaramay davom etishini ta'minladi: operatsion ma'lumotlarga ko'ra, 2020 yilning birinchi to'rt oyida Rossiya Federatsiyasida PE ishlab chiqarish o'tgan yilning shu davriga nisbatan 26 foizga oshdi. PP - 30% ga. 2019 yilda Rossiyada PVX ishlab chiqarish hajmi 1,05 million tonnani tashkil etdi (2018 yilga nisbatan + 2,6%). Operativ maʼlumotlarga koʻra, 2020-yilning yanvar-aprel oylarida vinilxlorid polimerlari ishlab chiqarish oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 3,6 foizga oshgan. So'nggi yillarda stirol polimerlarini ishlab chiqarish yiliga 550 ming tonna, polietilentereftalat - 570 ming tonna darajasida. 2020-yilda yirik quvvatli polimerlar uchun jahon bozori boshqa ko‘plab sohalar singari to‘liq inqirozga duch keldi. Biroq, bu faqat global retsessiya haqida emas. Bozordagi qiyinchiliklar pandemiyadan oldin ham paydo bo'lgan va talab va taklifning nomutanosibligi bilan bog'liq edi, bu rus ishlab chiqaruvchilari uchun jiddiy muammodir. Kelgusi yillarda jahon bozoridagi profitsit sezilarli darajada oshishi mumkin, garchi hozirgi sharoitda investitsiya loyihalarini amalga oshirish muddatlari o'zgarishi mumkin. Bundan tashqari, neft narxining pasayishi bozordagi kuchlar muvozanatini jiddiy ravishda o'zgartirdi: naftada ishlaydigan evropalik ishlab chiqaruvchilarning raqobatbardoshligi oshdi , AQShda slanets quvvatlari va Xitoyda ko'mirning raqobatbardoshligi pasaydi, bu esa ta'sir qilmasligi mumkin emas. investitsiya loyihalari. Biroq, imkoniyatlarning o'sishi, albatta, davom etadi. Shu munosabat bilan eksport qiluvchilarni (birinchi navbatda, moliyaviy bo'lmagan) davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Ustivor chora-tadbirlar qatorida: mahalliy bozorlarda protektsionizmdan himoya qilishda yordam berish (global inqirozning kutilayotgan oqibatlari), transport subsidiyalarini berish mexanizmini o'zgartirish, shu jumladan uchinchi shaxslarning omborlarida tovarlarni uzoq vaqt saqlash xarajatlarini qoplash (xususan). , portlarda) majburiy mayor holatida. Umuman olganda, davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning barcha mavjud choralari, shu jumladan investitsiya loyihalarini qo'llab-quvvatlash bloki uchun, agar uni taqdim etish bo'yicha majburiyatlar bajarilmasa, fors-major holatlarini hisobga olish juda muhimdir, shunda korxonalar davom etishi mumkin bo'ladi. vaziyat normallashganidan keyin loyihalarni amalga oshirish. Ishlab chiqaruvchilar, shuningdek, LPG va etanga teskari aktsiz solig'ini joriy etish orqali qo'llab-quvvatlanishi kerak. O’zbekistonda polimer materiallar sanoati va istiqbollari O‘zbekistonda polimerlar kimyosi va texnologiyasi 1958 yildan boshlab rivojlana boshladi. 1958 yili paxta sellyulozasi texnologiyasi ilmiy tekshirish instituti, Toshkent politexnika institutida "Plastmassalar texnologiyasi" kafedrasi va polimer muammolari laboratoriyalari tashkil etildi. 1960 yildan Farg'ona gidroliz zavodida furan smolalari (FA, FAM monomerlari, FM-2 smolasi va b.) ishlab chiqarila boshlandi va furan birikmalari laboratoriyasi tashkil etildi. Hozirgi vaqtda shu korxonada mochevina-formaldegid smolalari, poliuretanlar olish uchun turli xil poliefirpoliollar ham ishlab chiqarilayapti. CHirchiq "Elektroxim" kombinatida chiqarilayotgan kaprolaktamdan polikaprolaktam (Poliamid-6) olish Farg'ona sintetik tolalar zavodida yo‘lga qo‘yildi. SHu zavodda diatsetatsellyuloza tolalari ham ishlab chiqariladi. Navoiazotda epoksid smolalari, poliakrilonitril va uning asosida kimyoviy tola ishlab chiqariladi. Farg'onaazotda diatsetatsellyuloza, Namangan kimyo zavodida karboksimetilsellyuloza olish yo‘lga qo‘yilgan. O‘zbekistonning ko‘p korxonalari asosan polimerlarni qayta ishlash bilan shug'ullanadilar. Bunday korxonalarning eng kattalari "Sovplastital", Angrendagi "O‘zbekrezinotexnika", Jizzax plastmassani qayta ishlash, Qarshi plastmassalarni qayta ishlash, Samarqand polimer trubalari va plastmassalardan eshik-rom ishlab chiqarish zavodi, Andijondagi plastmassalardan avtomobil detallari ishlab chiqarish va lok-bo‘yoq korxonlari, Toshkent va Farg'onadagi sintetik teri ishlab chiqarish korxonalari, Ohangaron va Sergelidagi plastmassalardan qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari, Toshkent lok-bo‘yoq ishlab chiqarish korxonasi kabilar hisoblanadi. Undan tashqari O‘zbekistonda biron-bir katta korxona yo‘qki unda plastmassalarni olish yoki qayta ishlash sexi bo‘lmasa. Bu sexlarda shu korxonalarni o‘ziga kerakli plastmassa mahsulotlari ishlab chiqariladi. 2001 yildan boshlab SHo‘rtangaz kimyo majmuasini ishga tushirilib yiliga 125 ming t chiziqli poli­etilen, Farg'ona, Toshkent shaharlarida qurilgan 3 ta sellyuloza ishlab chiqaruvchi korxonalarda esa 2000 yildan 30 ming tonnadan ortiq sellyuloza ishlab chiqara boshladilar. O‘zbekistonda kimyo sanoatini rivojlantirishni 2010 yilgacha ko‘zda tutilgan rejasida Qoraqalpog'iston AR-sida ishlab chiqarish unumdorligi bo‘yicha SHo‘rtangaz kimyo majmuasidan ham kattaroq polimerlar ishlab chiqarish majmuasi qurilishi mo‘ljallangan. YAngidan-yangi polimerlar ishlab chiqarish korxonalarini ishga tushirilishi Respublikamizda polimerlarni qayta ishlash bo‘yicha ham bir necha zamonaviy korxonalarni ishga tushirishga olib keldi. Bularga turli rangdagi masterbatch tipidagi plastmassalarni ishlab chiqarish, polipropilennning sopolimerlaridan, gaz va suvlar uchun quvurlar ishlab chiqarish, polivinilxloriddan quvurlar va turli profillar ishlab chiqarish korxonalarini misol qilib keltirish mumkin. Aytilganlardan shu narsa ayon bo‘lib turibdiki, o‘zida polimer saqlovchi moddalar va polimerlarni ishlab chiqarish ularni tayyor mahsulotlarga aylantirish O‘zbekistonda kundan-kunga rivojlanayapti va bundan keyin shu rivojlanish davom etadi. Sintetik va tabiiy polimerlarning o‘ziga hosligi YUqori molekulali birikmlar (YUMB) o‘z hossalari jihatidan quyi molekulali birikmalardan tubdan farq qiladi. Bu hol yuqori molekulali birikmalar molekulalarining juda uzunligi va demak molekula massasining kattaligi bilan tushuntiriladi. Odatda molekula massasi (MM) 5000 dan bir necha milliongacha bo‘lgan birikmalar YUMB lar hisoblanadi. MM 500 dan 5000 gacha bo‘lgan, hossalari quyi molekulali birikmalarga ham, yuqori moleulali birikmalarga ham o‘xshaydigan birikmalar oligomerlar deb ataladi. YUMB ning molekulalari bir necha yuz, hatto minglab atomlardan tuzilganligi sababli - makromolekulalar deb ataladi. YUqori molekulalai birikmalar sintetik va tabiiy polimerlarga bo‘linadi. YUMB tirik tabiatning asosini tashkil etadi. O‘simliklar organizmlarining asosiy tarkibiy qismlari - sellyuloza, kraxmal, lignin, pektin va hayvon organizmidagi oqsil, garmon, ferment kabilar YUMB lardir. Muskul, teri, soch, shox, tirnoq va shu kabilar aminokislotalardan sintez qilingan oqsillar - polimerlardir. SHunday qilib o‘simlik va hayvon organizmlarining hayoti YUMB larning hosil bo‘lishi, ularning turdan-turga o‘tishi va parchalanishi jarayonlari bilan bog'liq ekan. Texnikada ko‘plab ishlatiladigan tabiiy polimerlardan yana biri tabiiy kauchukdir. Hozirgi zamon texnika taraqqiyotida kauchuk va undan olinadigan rezinasiz hech bir sohani rivojlantirib bo‘lmaydi. Faqat so‘ngi 60-70 yil ichida o‘z hossalari jihatidan tabiiy kauchukdan qolishmaydigan sintetik kauchuklar ishlab chiqarila boshlandi. YUMB texnikada keng ishlatilishi bilan bir qatorda inson hayoti va faoliyatida ham ishlatiladi. Kiyim-kechak, jun, teri, paxta, yog'och, oziq-ovqatlar - go‘sht, sut, don, sabzavotlar, sellyuloza, oqsil hamda kraxmal kabi polimerlardan tashkil topgan. Tabiiy polimerlarning xususiyatlari va strukturalarini o‘rganish sintetik polimerlar kimyosi va texnologiyasini ham tez sur’atlar bilan rivojlanishiga olib keldi. YUqorida aytganimizdek tabiiy polimerlarning turli turlari uzoq davrlardan ishlatilib kelsada, sintetik polimerlarni olish va ishlatish asosan 1900 yillardan, keng rivojlanishi esa 1930-1940 yillardan boshlandi. 4. Yuqori molekulali birikmalarning asosiy tushunchalari Polimerlar deb makromolekulalari bir xil atomlar gruppasi - elementar halqa (zveno) lardan tashkil topgan moddalarga aytiladi (Masalan: polietilen). Polimerlarni sintez qilishda ishlatiladigan quyi molekulali birikmalar monomerlar deyiladi. Formuladagi n indeksi makromolekuladagi elementar halqalar soniga teng bo‘lib, odatda, YUMB ning polimerlanish darajasi (P) ni ifodalaydi. Tarkibi turlicha bo‘lgan elementar halqalardan tashkil topgan polimerlar ham ko‘plab ishlatiladi: Tabiiy polimerlar - oqsil, pektin, nuklein kislota va ba’zi polisaxaridlar shunday tuzilishga ega. Bular sopolimerlardir. Polimerlarning xususiyatlarini quyi molekulali birikmalardan ko‘plab farqi bor. Masalan, quyi molekulali qattiq birikmalar mustahkam bo‘lib, bir ozgina qaytar deformatsiyali bo‘ladi. Suyuq jismlar esa, aksincha, mustahkamlikka ega bo‘lmay cheksiz (qaytmas) deformatsiyalanadi. Polimerlar qattiq va suyuq jismlarning xususiyatlarini o‘zida namoyon qila oladi. Bu farqlarning asosiy sababi polimer makromolekulalarining uzunligini eniga nisbatan mingla barobar kattaligi, ya’ni makromolekulalarning egiluvchanligidir. Polimer makromolekulalarining egiluvchanligi makromolekulalarning molekula gruppalarining o‘zaro ichki va molekulalararo ta’siriga bog'liqdir. CHiziqsimon poliuglevodorodlar makromolekulasi eng katta egiluvchanlikka ega, chunki CH3- va CH2= gruppalarida bir-biriga ta’sir kuchi ozligidan aylanish potensial to‘siq ko‘rsatkichi uncha katta bo‘lmaydi. Polietilen, polipropilen, tabiiy divinil kuchuklar, poliizobutilen shular jumlasidandir. Ikkinchi o‘rinda yon zanjiridagi qutbli gruppalari bir-biridan uzoq turgan karbozanjirli polimerlar (polipropilen, nitril kauchuklar) turadilar. Agar makromolekula tarkibida -Cl, -OH, -CN, -COOH kabi qutbli o‘rinbosarlar o‘zaro yaqin joylashgan bo‘lsa, bu o‘rinbosarlarning o‘zaro ta’siridan energetik to‘siq ko‘rsatkichi oshib ketadi. Qutbli o‘rinbosarlar molekulaning ichki energetik to‘sig'ini oshiribgina qolmay, qo‘shni makromolekulalar qutbli gruppalarining bir-biriga ta’sirini ham oshiradi. Bularning hammasi polimer zanjiri egiluvchanligini kamaytirib, polimerning qattiqligini oshiradi. O‘rinbosarlarni zanjir bo‘ylab taqsimlanish xarakteri ham makromolekula egiluvchanligiga ta’sir qiladi. Masalan, polivinilxlorid va polixloropren xlorli polimerlar bo‘lsada, xloroprenda xlor atomlari bir-biriga ta’sir eta olmaydigan masofada joylashganligidan unda potensial to‘siq kichik va, demak makromolekulaning egiluvchanligi katta. Makromolekulaning tarmoqlanganligi ham egiluvchanlikka ta’sir etadi. YOn tarmoq qisqa bo‘lib, tez-tez takrorlansa, alohida halqalarning energetik to‘sig'i ortadi, natijada makromolekulaning egiluvchanligi kamayadi. YOn tarmoqlar uzun bo‘lib, kam takrorlansa, makromolekulaning egiluvchanligi ortadi. Bir polimerning o‘zida makromolekulalarning egiluvchanligi ularning molekula massasiga qarab o‘zgaradi. Halqalar (zvenolar) soni ortishi bilan makromolekulalarning konformatsion shakl o‘zgarishlari ortadi. Demak, uzun zanjirning egiluvchanligi xuddi shunday ximiyaviy tuzilishga ega bo‘lgan qisqa zanjir egiluvchanligidan katta bo‘ladi. O‘z-o‘zidan ma’lumki, polimerning molekulasi katta bo‘lgani uchun uning qaynash harorati juda yuqori bo‘ladi. Mavjud polimerlarning qaynash harorati parchalanish haroratidan yuqori bo‘ladi, shuning uchun ularni bug' holiga o‘tkazish mumkin emas. Demak, polimerlar o‘z fizik agregat holatining ikki ko‘rinishida - qattiq va suyuq holatda bo‘ladi. Ma’lumki, qattiq modda kristall yoki amorf holatda bo‘lishi mumkin. Adabiyotlar ro'yxati. Polietilen ishlab chiqarish (elektron resurs) - http://www.niihimmash.ru/napravlenija_dejatelnosti/kompleksnoe_proektirovanie/proizvodstvo_polijetilena/ Polipropilen ishlab chiqarish (elektron resurs) - https://ug-plastics.ru/tipy-othodov/chto-delayut-iz-polipropilena-2.html Polivinilxlorid (PVX) ishlab chiqarish texnologiyasi (elektron resurs) - https://unitreid-group.com/poleznoe/tekhnologiya-proizvodstva-polivinilchlorida-pvkh/ Polistirol - turlari va xususiyatlari (elektron resurs) - https://reklama-mat.ru/articles/vidy-polistirola/ Download 1.39 Mb.

Download 1.39 Mb.