ARO‘ modulining boshqaruv registrlari
Registr
|
Adres
|
ATmega8x
|
ATmega328x
|
ATmega3283x
|
ATmega323x
|
ATmega32x
|
ATmega64x
|
ATmega128x
|
Izoh
|
ADCSR
|
$06 ($26)
|
*
|
-
|
*
|
*
|
-
|
-
|
-
|
Holat va boshqaruv registri
|
ADCSR A
|
$06 ($26)
|
-
|
*
|
-
|
-
|
*
|
*
|
*
|
A holat va boshqaruv registri
|
ADCSR B
|
($8E)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
*
|
-
|
V holat va boshqaruv registri
|
ADMUX
|
$07 ($27)
|
*
|
*
|
*
|
*
|
*
|
*
|
*
|
Multipleks boshqaruv registri
|
SFIOR
|
$30 ($50)
|
*
|
*
|
-
|
-
|
*
|
-
|
-
|
Maxsus funktsiyalar registri
|
$20 ($40)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
*
|
*
|
rasm. ARO’ ichki tuzulishi
rasm. ARO’ ichki tuzulishi
Universal ketma-ket USART(COM ‘ort) interfeysi
Barcha AVR mikrokontrollerlar avlodi o’zining tarkibida universal modullik asinxron (UART) yoki universal sinxron/asinxron (USART) qabul.qil/uzatgich interfeysi (interfeys priemoperedatchika) ga ega. Bahzi modellarda bunday interfeyslar ikkitadan uchrashi mumkin.
Qabul.qil/uzatgich moluli
|
ATmega8x
|
ATmega8515x
|
ATmega328x
|
ATmega3281x
|
ATmega3282x
|
ATmega3283x
|
ATmega32x
|
ATmega323x
|
ATmega64x
|
ATmega128x
|
USART
sinxron/asinxro n
|
USART0
|
*
|
*
|
*
|
—
|
*
|
—
|
*
|
*
|
*
|
*
|
USART1
|
—
|
—
|
—
|
—
|
*
|
—
|
—
|
—
|
*
|
*
|
UART
asinxron
|
UART0
|
—
|
—
|
—
|
*
|
—
|
*
|
—
|
—
|
—
|
—
|
UART1
|
—
|
—
|
—
|
*
|
—
|
—
|
—
|
—
|
—
|
—
|
SHuni hisobga olish kerakki, USART modullari asinxron rejimda ishlaganda UART modullari bilan mos holda boshqaruv registrlari va funktsionalligi bir hil ishlaydi. Sezilmas farqlanish faqatgina buferizatsiya sxemasi blokida va qabul qilish moduli nomida kuzatiladi.
USART interfeysining afhzal tomoni shundaki, tarkibida juft va toq boshqaruv sxemasi tuzilgan.
rasm. USART porti ichki tuzulishi
Texnologik jarayonnig tavsifi
loyiha quyidagicha:
Menga ikki xil aylanish quvvatiga ega bo’lgan dvigatel (elektro mator) ning aylanishlar sonini daqiqasiga 700 abarotda ushlab turish (xatolik ± 3) majburiyati qo’yilgan va uni shu hoatda ushlab turishim kerak, undan tashqari ―taxometr yordamida dvigatelning ayanish tezligini nazorat qilib turishim kerak.
Demak: (2-rasm)
Dvigatel 2 ta (har xil);
Manbaa (pitaniya);
Rezistor;
Ijro mexanizimi (rele);
―Atmega328 M.K.
―Taxometr (―Atmega328 ga mos keluvchi); Aylanishlar sonini ko’rsatuvchi display;
Rostlash tizimining strukturaviy sxemasi
rasm. 1- Yoqib-o’chiruvchi rele; 2- Dvigatel; 3- Taxometr (aylanishlar sonini hisoblovchi datchik); 4- Aylanishlar sonini ko’rsatuvchi display; 5- Atmega328 M.K.;
Yuqoridagi 3.1-rasmda boshqariluvchi parametrlar asosidagi texnologik jarayoning funktsional sxemasi ko’rsatilgan. Quyida esa jarayoning stuktur sxemasi ko’rsatilgan:
rasm. avtomatik boshqarish jarayoning strukturaviy sxemasi.
Rostlash tizimining texnik vositalari
Texnik vositalarni tanlash yuzasidan ba‘zida biz mavjud ma‘lumotnoma (spravochnik) ga murojat qilamiz. Albatta bu biz oldimizga qo’ygan maqsadimizdan kelib chiqqam holda amalga oshiriladi. Har bir qurilmani tanlash uchun unga mos ravishda elektro pitaniya, qarshilik (rezistorlar), o’lachash datchiklari va h.k. lar tanlandi. Ularning bir biriga mos keluvchanligi huda muhim. Berilgan talablar asosida tanlash ishlari olib borilmaydigan bo’lsa dvigatel yoki
unga ulangan boshqa qurilmalarning qizishi, kuyib qolishi hattoki yong’in chiqarishi ham mumkin.
Demak yuqorida men uchun qo’yilgan talablarga javob beruvchi qurilmalar haqida ozgina ma‘lumot kiritib o’taman:
Esingizda bo’lsa menda obektlarning soni ikkita etib tanlangan, ya‘ni bu degani ikki xil aylanish oborotiga ega bo’lgan dvigatelni olishm kerak. Shundan kelib chiqib quyidagi ikki xil aylanish tezligiga ega bo’lgan (birinchisi 1000 ayl/min. ikkinchisi 3000 ayl/min) dvigatelni tanladim va ularni tavsiflab beraman:
АИР 71 B6 yoki АИР 132 S6 0.55 кВт (1000 ayl/min)
АИР 80 B2 2,2 кВт (3000 ayl/min)
Qoidasi bo’yicha men tanlayatotgan dvigatellarning gabariti yoki elekt tejamkorligi men uchun hozircha ahamiyatga ega emas, chunki meni oldimga qo’yilgan maqsadni amalga oshirishim uchun, bularni hisobga olmay o’tib ketaman.
―АИР 71 B6 tipidagi 5АИ seriyasiga mansub uch fazali assinxron elektro dvigateli. Ishlash rejimi GOST 183-74 DA S1 talablariga javob beradi (5-rasm).
O’zgaruvchan tokda 50 Гц.
Ishlash kuchlanishi 220/380/660 В.
Quvvati 0.55 кВт
Aylanishlar 1000 ayl/min
Tasqi xarirati GOST 15150-69 ga muofiq Y1,Y2,Y3 talablariga javob beradi.
Yasalishiga ko’ra GOST 2479-79 ga muofiq IM1001, IM2001, IM3011 talablariga javob beradi.
Xavsizlok darajasi GOST 17494-87 ga muofiq IP55 talabiga javob berad.
Sovitish usuli GOST 20459-87 ga muofiq 1C0151 talablariga javob beradi.
Vibratsiya klassi GOST 20815-93 ga muofiq 2.8 mm/c.
Erkin aylanish vaqtida shovqin darajasi GOST 16372-93 ga muofiq 2- klassga tegishli.
Issiqga chidamliligi GOST 8865-93 ga muofiq ―F toifasiga tegishli.
АИР 80 B2 5АИ seriyasiga mansub uch fazali assinxron elektro dvigateli.
Ishlash rejimi GOST 183-74 DA S1 talablariga javob beradi.
O’zgaruvchan tokda 50-60 Гц.
Ishlash kuchlanishi 220/380 В.
Quvvati 2.2 кВт
Aylanishlar 3000 ayl/min
Tasqi xarirati GOST 15150-69 ga muofiq Y1,Y2,Y3 talablariga javob beradi.
Yasalishiga ko’ra GOST 2479-79 ga muofiq IM1001, IM2001, IM3011 talablariga javob beradi.
Xavsizlok darajasi GOST 17494-87 ga muofiq IP55 talabiga javob berad.
Sovitish usuli GOST 20459-87 ga muofiq 1C0151 talablariga javob beradi.
Vibratsiya klassi GOST 20815-93 ga muofiq 2.8 mm/c.
Erkin aylanish vaqtida shovqin darajasi GOST 16372-93 ga muofiq 2- klassga tegishli.
Issiqga chidamliligi GOST 8865-93 ga muofiq ―F toifasiga tegishli.
Albatda yasalgan har qanday qurilma elektr quvvatisiz ishlay olmaydi faqat uning bir qancha turlari bor (batareyka, quyosh, shamol va h.k.) ammo men uchun elektr quvvati 220/380V bolishi kerak sababi men tanlagan dvigatellar kam miqdorli elektr quvvati yordamida ishlay olmaydi. Elekt tokining chastotasi 50 Hz dan oshmasligi kerak. Elektr quvvatining o’tish jaryonida simli o’tkazgichlarning qizib ketishini oldini olish maqsadida misli bo’lgan kabellardan foydalanish maqsadga muofiq. Agar dvigatelning yuqori kuchlanishga yoki qisqa tutashuvlar natijasida ishdan chiqishini oldini olmoqchi bo’lsangiz, keluvchi elektr tokining simiga saqalagich (predoxranitel) qo’yish tavsiya etiladi.
Endi M.K. uchun ishlatiladigan elektr quvvatiga to’xtalamiz. Demak mening
M.K. qo’llamaga e‘tibor bergan bo’lsangiz 1.8-5.5 V 2A kuchalanishda ishlaydi.
M.K. uchun alohida lektr manbai (adaptor) olaman. Bu elektr manbai yuqorida rasmda aks ettirilgan. Adaptorning turlari ko’p shuning uchun faqat o’zim tanlagan adaptorimga tasnif berib o’taman:
Kirish 100-240V ~ 0.8A, 50-60 Hz
Chiqish 12V – 2.0A
Endi e‘tibor berib ko’ring mening adaptorim 12V, menga kerak kuchlanish esa yuqorisi bilan 5.5V ni tashkil qilmoqda. Huddi manashu yerda endi bizga qarshilik (rezistor) kerak bo’ladi. Qanday markadagi va qanday Om qarshilikdagi rezistorni tanlash esa qo’llanmadan olinadi.
Rele – bu yerda u ijro mexanizimi sifatida qo’llaniladi. Relening o’z vazifasi bor negaki mening masalamni yechimini hal qilish uchun ya‘ni dvigatelning tezligini 700 ayl/min ushlab turish uchun aynan reledan foydalanaman. Demak bunday: dvigatel ishga tushishi bilan taxometr uning tezligini hisoblab boradi tezlik 710 ayl/min ga yetganida M.K. relega uzish buyrug’ini beradi. Rele uzilganidan keyin aylanishlar soni 690 ayl/min ga yetganida esa M.K. releni yana yonishiga buyruq beradi. Shu tariqa aylanishlar sonini o’rtacha hisobda 700 ayl/min da ushlab turadi. Relening asosiy vazifasi shundan iborat.
Atmega328 M.K. esa barcha boruvchi jaraynlarni tahlil qilib ijro mexanizimi yordamida jarayonni boshqarib turuvchi qurilma. Unga maxsus oldindan yozilgan dastur kiritiladi va shu dastur asnosida ish olib boradi. Ushbu biz ko’rib chiqayotgan jarayonda M.K. asosiy rol o’ynaydi. Ushbu M.K. ning xarakteristikalari yuqorida keltirilgan (6-7-betlar).
Taxometr – bu har qanday aylanuvchi qurilmani aylanishlarini sanovchi datchik. Bu qurilma avtomobl sozlikda keng qo’llaniladi (g’ildiraklar aylanishi hisobiga uning bosib o’tgan masofasi ko’rsatiladi). Taxometrning ko’plab turlari mavjud. Masalan ba‘zi taxometrlar obektga yaqin o’rnatiladi, ba‘zilari esa masofadan nur orqali boshqariladi (nurlar kesilishiga qarab). Shu bois ham bir qurilmamizda dvigatelning aylanishlar sonini hisoblash uchun ―taxometrdan foydalanamiz.
Aylanishlar sonini ko’rsatuvchi display haqida ko’p ham to’xtalmaymiz chunki uning ichki tuzilishi bizga muhim emas. Uning asosiy vazifasi biz ishonch hosil qilishimiz uchun aylanishlar sonini ko’rsatib turadi holos.
Endi yana bir masala barcha biz tanlagan qurilmalarni bir biri bilan qanday bog’lash mumkin? U qanday ishlaydi? kabi savollarga javob beraman. Men taklif qilayotgan taxometirim kontaktsiz (bez kontaktny) bo’lib u dvigatel bilan yaqin masofada joylashtirilmagan. Aynan bunday qarorga kelishimning asosiy sababi agarda texnik nosozlik sababli dvigatel qizishni boshlasa yoki yong’in holati sodir bo’ladigan bo’lsa, dvigatel bilan birga taxometr ham nosoz holatga kelib qoladi. Men tanlagan taxometr esa dvigatelga anchagina uzoqroq masofada bo’lgani bois, dvigatel ishdan chiqsa ham u taxometrga ta‘sir ko’rsata olmaydi.
Agar yuqorida mavzuga e‘tibor bergan bo’lsangiz texnik vositalarni birbiriga ulanishini moslashtirish deb yuritilgan. Bu jumlaga urg’u beri o’taman. Datchigimni shunchaki olib M.K. ga ulab, M.K. esa shunchaki relega ulab qo’yish bilan ish bitmaydi negaki datchik chiqarayotgan signalni M.K. va M.K. chiqarayotgan signalni esa rele tushunmaydi. Ularni bir birini tushinish darajasiga olib kelish va ularni bir biri bilan o’zaro bogliqligini huddi shu bo’limida ta‘iflab beraman.
Boshqaruv obekti uchun tanlagan taxometirim aynan esalab qoling aynan
―atmel kompaniyasi uchun yasalgan. Shuning uchun taxometrdan chiquvchi signalni Atmega328 M.K. albatta tushinadi.
Ishlash printsipi: Infra qizil qizil nurga asoslangan. 1- infra qizil nur chiqaruvchi svetodiot va fotodioddan tashkil topgan. Aylanuvchi mexanizimiga esa nur qaytaruvchi biror bo’lak plyonka yoki biror nakleyka bo’lishi kerak (4.1-rasm).
|
