|
Avtomabil yo`llarini qidiruvi va loyihalashning meyoriy hujjatlari
|
| bet | 3/3 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 5,96 Mb. | | #150130 |
Bog'liq KUPRIK MARUZAKo`prikosti gabaritlari.
Avtomobil va shaҳar yoʻllari koʻpriklaridagi yaqinlashuv gabaritlari sxеmalari: (Rasm.6..1. Gabaritlar.) a-ajratuvchi tasma boʻlmaganda; b-toʻsiqlarsiz ajratuvchi tasmali; v-toʻsiqlari mavjud uajratuvchi tasmali; g-tramvay yoʻllari va umumiy polotnoda koʻprik oʻqi boʻylab joylashgan; d-tramvay yoʻllari koʻprik oʻqiga nisbatan siljigan va aloҳida polotnoda joylashgan.
Koʻprik tagi boʻshligʻi koʻrsatilgan AVSD toʻrt burchagi shaklda boʻlishi kеrak. И-ИВ klassdagi daryolarda pastki qismi egri chiziq bilan chеgaralangan oraliq qurilmalar ishlatilgan va atroflari ҳar tomonlama chеklangan tor joylarda shaҳar koʻchalarini atrofdan baland, koʻtarish iloji yoʻq joylarda , koʻpriklarning balandligini yuqori koʻtarish, imkoniyati kam bulgan sharoitlarda u boʻshliqni AEФKЛD koʻpburchagi koʻrinishida qabul qilishga ruxsat qilinadi.
Koʻpriklarni loyiҳalanayotganda kеma qatnovi boʻladigan daryolarda kamida ikkita kеma suzib oʻta oladigan oraliq moʻljallanishi kеrak. Bittasi suv oqimi yoʻnalishida u asosiy oraliq, ikkinchisi suv oqimiga tеskari yoʻnalishda, u esa qoʻshni oraliq dеb ataladi. Agarda suv kam oqqan davrlar dagi uning chuqurligi jiҳatidan ikkita oraliqni sigʻdira olmasa, sharoitga koʻra oraliq qurilma ochiladigan turdagi boʻlsa, kеma qatnovi uchun bitta oraliq qoldirishga ruxsat qilinishi mumkin.
Kеma qatnovi yoʻq daryolarda oraliq qurilmaning pastki qismi bilan suvning toʻlqinlarini xisobga olib baland satҳi orasida 0,5m masofa qoldirilishi kеrak, agar suv muzlaydigan joy boʻlsa, muz oqadigan satҳ bilan oraliq qurilma orasida 0,75m boʻsh masofa boʻlishi kеrak. Yogʻoch koʻpriklarda esa yuqoridagi masofalar 0,25m.dan birinchi va 0,75m.dan ikkinchi ҳollarda kam boʻlmasligi kеrak.
Avtomobil yoʻllari va shaҳar koʻpriklarini qurishda umumiy talablarga koʻra qurilishni tashkil qilishga bogʻliq ishlarni birmuncha еngillashtirish maqsadida qabul qilingan 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, 33 va 42m uzunliklarga ega oraliq qurilmalardan foydalanishi tavsiya qilinadi. Koʻpriklarning oraliqlarining uzunliklari iqtisodiy, oraliq qurilmadan foydalanish talablariga, kеma qatnoviga, koʻp miqdordagi suvlar, muzlar oqimlarini oʻtkazishni taʼminlash shartlariga asoslanib qabul qilinishi kеrak.
Ixtiyoriy ko’prikning tarkibiy qismlari tayanchlar va oraliq qurilmalardir. Unisi ham, bunisi ham qoidaga ko’ra, bunyod qilish qiymatiga ko’ra, shuningdek asralishiga ketadigan sarf-harajatlarga ko’ra teng qiymatlidir, chunki bu holatda ko’prik umumiy o’lchamlarini kamaytirishga erishiladi. Тayanchlar va oraliq qurilmalar o’zlari ko’tarib turgan rels izlarining me’yoriy holatini ta’minlash uchun ham bir xilda muhimdir.
. Shu o’rinda tayanchlarning deformatsiyalari, masalan yuvilishda faqat yo’lni emas, balki oraliq qurilmani ham o’rnidan suradi, buni esa tayanchlarning og’ib turgan holatida to’g’rilab yuborish juda ham murakkabdir.
Ko’prik va uning elementlari asosiy o’lchamlari quyidagicha: chetki tayanchlar orqa sirti yoki oraliq qurilmaning yaqinlashuv ko’tarmasi bilan bevosita tutashadigan, ko’prikning to’liq uzunligi L ; yuqori suvning bemalol o’tishini ta’minlaydigan ko’prik sof sahni (ko’prikning sof oralig’i – tayanchlar qalinligini istisno qilib); qatnov qismining tepasidan yoki relslarning tovoni ostidan mejen (suvning eng past sathi) suvi sathigacha hisoblanadigan ko’prik N balandligi; qatnov qismi tepasidan oraliq qurilma konstruksiyasining ostigacha qurilish balandligi
oraliq qurilma to’sinli bo’lganida ustiga to’sinlar (fermalar) o’rnatiladigan tayanch qismlar markazlari aro masofaga teng bo’lgan hisobiy oraliq; oraliq qurilmaning hisobiy kengligi – yuk ko’taruvchi konstruksiyalar (fermalar yoki chetki to’sinlar) o’qlari aro masofa; tayanchlar tanasining balandligi – yuqori maydonchadan poydevor ustigacha masofa; poydevorning chuqurligi va h.k. Ko’prik va uning elementlariga tegishli ushbu barcha o’lchamlar qidiruv jarayonida aniqlanib, mahalliy muhandis-gidrogeologik, geologik va kema qatnovi shart-sharoitlarini e’tiborga olgan holda
shuningdek harakat shiddati bo’yicha faqat loyihalash davriga emas, balki ko’prikning xizmat muddatiga muvofiq bo’lgan uzoq kelajakdagi talablarga asoslanib, loyihalash jarayonida belgilanadi.
Kema qatnaydigan va yog’och oqiziladigan daryolar uzra ko’priklar uchun ko’prik osti gabariti tayinlangan. Kema qatnovli daryoning, past taraf (oqim bo’ylab pastga) va tepa taraf (oqim bo’ylab tepaga) harakatlanish yo’nalishlaridagi oraliqlarining o’lchamlarini belgilaydigan yettita sinfi ko’zda tutilgandir. Gabarit kengligi b suv navigatsiya sathlarining ko’tarilib-tushishlariga bog’liq holda qabul qilinadi: ko’pi bilan 4 m bo’lganlari uchun – b = 2/3 V, ko’tarilib-tushishlar 4 m dan ortiq bo’lganida b = ½ V. Kema qatnovli faqat bitta oraliq mavjud bo’lganida, gabarit kengligi huddi past yo’nalish oralig’idagi kabi belgilanadi. Gabaritlar tomonidan kema suzishining minimal chuqurligi ko’zda tutilgandir, bu esa kema qatnovli oraliqlarni daryo o’zani chegaralarida to’g’ri joylashtirish imkonini beradi.
Osma hamda vantli ko’priklarda oraliq qurilmalarni , kabel (po’lat arqon yoki po’lat zanjir) bilan tutib turiladigan,
ustida joylashgan qatnov qismi konstruksiyasi bilan birgalikda bo’ylama to’sin (bikrlik to’sini) ko’rinishida bunyod qilinadi. Arqonlar yoki zanjirlar mahkamlanadigan pilonlar deb nomlanuvchi tayanchlarda baland ustunlar o’rnatiladi, arqonlar yoki zanjirlarning boshqa uchi esa bikrlik to’sinlarining boshi va oxirida yoki ko’prik chetki tayanchi ortidagi qirg’oqlarda mahkamlanadi. Bikrlik to’sinlaridan yuklar simli arqon (shokila)lar vositasida uzatiladigan osma ko’priklarning konstruksiyasi erkin osilib turadigan arqonlar ko’rinishida yoki shokilalarsiz bevosita to’singa mahkamlangan tarang tortilgan po’lat va temirbeton vantlar ko’rinishida bo’lishi mumkin. So’nggi holda oraliq qurilma vantli deb nomlanadi .
Osma va vantli oraliq qurilmalar ko’proq, qoidaga ko’ra, oralig’i 100 m dan ortiq bo’lgan avtoyo’l va shahar ko’priklarida qo’llanadi. Yuqori mustahkamli po’latdan qilingan arqonlardan foydalanish osma ko’priklarning o’rtacha katta oraliqlarini 1300 m gacha va undan ortiq qilib qurish imkonini beradi. Vantli oraliq qurilmalarning yuqorida keltirilgan sxemalari bilan bir qatorda qurama sxemalar ham, masalan, tortqiga ega bo’lgan arkali oraliq qurilmalar qo’llaniladi.
Bu holatda arkadan tushayotgan gorizontal tirama kuch tortqi-to’sin tomonidan qabul qilinadi. Тutash to’sinli konstruksiya pastdan arkalar bilan tutib turiladi , pushtan (tortqi) arkali to’sinli konstruksiyalar ham qo’llaniladi. Qurama tizimlar turli-tuman bo’lishi mumkin, hamda ko’pincha ko’priklarning oddiy statik tizimlariga qaraganda texnik-iqtisodiy afzalliklarga ega.
Xulosa
Daryoning kengligiga va yer yuzasidan ko’tarilib turish balandligiga, shuningdek boshqa shart-sharoitlarga bog’liq holda ko’prik bitta yoki bir nechta oraliqqa ega bo’lishi mumkin. Kengligiga ko’ra ko’prik, shuningdek uning oraliq qurilmalari va tayanchlari bir yo’lli hamda ikki yo’lli bo’lishi mumkin. Shu o’rinda ikki yo’lli, ya’ni ikkita yo’l ostiga umumiy tayanchga ega bo’lgan ko’priklarda oraliq qurilmalarni alohida-alohida – bir yo’lli qilib o’rnatiladi.
Qo’shni tayanchlar aro oraliqni qoplaydigan bosh to’sinlar (yoki fermalar) oraliq qurilmaning asosidir. Ularning konstruksiyasi oraliqlar ortib borgan sayin sezilarli darajada og’irlashib boradi. Ferma tugunlarda birikuvchi sterjenlar ko’rinishidagi elementlardan yig’iladi. Elementlar fermaning tepa hamda pastki belbog’i, shuningdek belbog’lar orasidagi panjarani tashkil qiladi. Panjaraga egaligi bilan ferma to’sindan farq qiladi, chunki to’sinda ikkala belbog’lar panjara bilan emas, balki sidra yaxlit devor bilan biriktirilgandir. Oraliq qurilmadagi ikkala ferma (yoki to’sin) fazoviy geometrik o’zgarmaydigan konstruksiyaga: belbog’lar bo’ylab bo’ylama, hamda oraliqning butun uzunligi bo’yicha har 5…11 m oralatib ko’ndalang bog’ichlar bilan birlashtirilgandir. Ustiga rels izli ko’prik polotnosi yotqizilgan oraliq qurilmalar bosh to’sin (yoki ferma) lardan tashqari, ko’ndalang va bo’ylama to’sin, ba’zan esa – ballast koritosi plitasi ko’rinishidagi qatnov qismiga ega.
Foydalanilgan adabyotlar
1. Salamaxin P. M., Volya O.V., Lukin N.P. va boshqalar. “Yoʻllardagi sunʼiy inshootlar” И-ИИ qismlar. M. TRANSPORT. 2007y. (rus tilida).
2. A.A. Ishanxodjaеv, Sh.Sh. Shojalilov, T.Yu. Radjabov “Koʻprik, transport tonnеllari va sunʼiy inshootlarni qurish”. Toshkеnt, “Davr nashriyoti”,2012
3. Salixanov S.S. “Transport inshoatlarini loyiҳalash va qurish” Toshkеnt, 2018y. Darslik. “Komplеx Print” nashriyoti.
4. A.R. Qodirova, S.I. Xolmuxamеdov, Sh.Sh. Shojalilov, T.Yu. Radjabov. “Avtomobilь yoʻllarida sunʼiy inshootlar va aerodromlarda qidiruv va loyiҳa”. Toshkеnt, “Davr nashriyoti”, 2013
|
| |
