3-AMALIY MASHG’ULOT
AVTOMATLASHTIRISHNING ELEKTRIK TEXNIK
VOSITALARINI TADQIQ QILISH
(davomi)
ELEKTR RELELAR
Elektr rele – eletr zanjirlarni tashqi signal bo’yicha bog’lashga
asoslangan qurilma. Ta’sir qiladigan fizik kattaliklari ga qarab ular
elektrik, mexanik, magnit, issiqlik, optik, radioaktiv, akustik va kimoviy
relelarga bo‘linadi.
3.2-rasm. Avtomatika relelarining klassifikatsiyasi
1. Ishga tushish ko‘rsatkichi - relelar ishga tushish paytidagi kirish
kattaligining eng kichik qiymati -
𝑋
𝑖.𝑡
2. Qo‘yib yuborish ko‘rsatkichi-relening oldingi holatiga qaytishi
uchun zarur bo’lgan kirish kattaligining eng katta qiymati - 𝑋
𝑞.𝑦𝑢
3. Qaytish koeffitsiyenti:
𝐾
𝑞
= 𝑋
𝑞.𝑦𝑢
/𝑋
𝑖.𝑡
4. Ishchi parametri - rele uzoq vaqt ishlashi uchun zarur bo’lgan
kirish kattaligining qiymati (nominal) rejimidagi -
𝑋
𝑖𝑠ℎ
5. Zaxira (zapas) koeffitsiyenti:
ishga tushushi
𝐾
𝑧.𝑖.𝑡
=
𝑋
𝑖𝑠ℎ
𝑋
𝑖.𝑡
qo’yib yuborish
𝐾
𝑧.𝑖.𝑡
=
𝑋
𝑖𝑠ℎ
𝑋
𝑖.𝑡
6 . Kuchaytirish koeffitsiyenti - kontaktlardagi quvvatning kirish
signalidagi quvvatga nisbati:
𝐾
𝑘
=
𝑃
𝑘𝑜𝑛𝑡
𝑃
𝑘𝑖𝑟
3.3-rasm. Elektromagnit relening sxemasi.
Cho‘lg‘amdagi (3) kuchlanish ta’sirida hosil bo‘lgan magnit
maydon harakatlanuvchi yakomi (1) qo‘zg‘almas o‘zakka (2) tortadi.
Yakorning harakati natijasida kontaktlar (5) ulanadi. Kuchlanish ajratilsa
prujina (4) ta’sirida kontaktlar eski holatiga qaytadi. Qoldiq magnit oqimi
ta’sirida yakor tez ajratish maqsadida uzoqqa nomagnitik materialdan
bajarilgan shtift qotiriladi.
3.4-rasm. Relelarning sxemalardagi shartli belgilanishi
KA-tok relesi, KV-kuchlanish relesi, KT-vaqt relesi, KL-oraliq rele, KN-
ko’rsatkich relesi
Oraliq relelari yordamchi relelar Hisoblanadi. Ulardan bir vaqtda
bir necha o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan zanjirlarni qo‘shish yoki uzishda va
shuningdek katta toklarni zanjirini baquvvat kontaktlar bilan qo‘shib
uzuvchi relelar sifatida foydalaniladi.
3.5-rasm. Oraliq relelarning ulanish sxemasi
3.6-rasm. Oraliq relening tuzulishi.
Ko‘rsatkich relelari tegishli himoyalarni ishlaganlari to‘g‘risida
xabar berish uchun mo‘jallangan. Bu relelar boshqa rele va apparatlarning
zanjirlariga kema-ket) va parallel ulanadi.
3.7-rasm. Ko’rsatkich relesining ulanish sxemasi.
3.8-rasm. Ko’rsatkich relesining tuzulishi:
1-plita, 2-cho’lg’am, 3-yakor, 4-tishli mexanizm, 5-kontakt ko’prik, 6-
yuk, 7-old podshibnik, 8-qisqichning old devori,
9-qo’zg’almas kontakt, 10-plankalar, 11-qisqich,
12-qarshilik qiluvchi prujina, 13-prujina qisqichi, 14-qaytaruvchi prujina
Vaqt relelari releli himoya qurilmalari va avtomatik uskunalarini
ulash va uzish harakatlarini sun’iy sekinlatish uchun xizmat qiladilar.
3.9-rasm. Vaqt relesining ulanish sxemasi
3.10-rasm. Vaqt relesining tuzulishi:
1-cho’lg’am, 2-g’altak, 3-qaytish prujinasi, 4-richag, 5-tishli segment,
6-boshqaruvchi prujina, 7-kutish vaqtini hosil qiluvchi soat mexanizmi,
8-rele kontakti, 9-vaqt kontakti
Induksion quvvat yo‘nalishi relelarining ulanishi. Quvvat
yo‘nalishi relelari ularga berilgan quvvatning kattaligi va ishorasiga ta’sir
javob beradi. Ular himoya sxemalarida quvvatning yo‘nalishini
aniqlovchi organ sifatida ishlatiladi.
3.11-rasm. Induksion quvvat yo’nalishi relesining
ulanish sxemasi
3.12-rasm. Induksion quvvat yo’nalishi relelarining tuzulishi:
1-magnit o’zak, 2-po’lat silindr, 3-rotor, 4-cho’lg’am,
5-kontakt, 6-prujina.
| 