AZƏRBAYCANIN NƏQLİYYAT SEKTORUNUN ƏSAS GÖSTƏRİCİLƏRİ

© Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Statistika Komitəsi

Aparılan araşdırmalara əsasən dünyada 1 km² sahədə 8.8 metr dəmiryolu , 103 metr avtomobil yolu və 0.

Metr (belgilanishi: m; grekcha μέτρον - o'lchov) - SI dagi uzunlik o'lchov birligi. 1 metr - yorug'lik nurining vakuumda, 1/299 792 458 soniya ichida bosib o'tgan masofasiga teng.

Hər bir nəqliyyat növü 3 əsas komponenti özündə birləşdirir. Bura : yollar , terminallar və nəqliyyat vasitələri aiddir.

Əlaqə yolları dedikdə nəqliyyat vasitəsinin özünün funksiyasını yerinə yetirdiyi mühit başa düşülür. Yolların 3 növü var :

1.Təbii.

2.Yaxşılaşdırılmış.

3.Süni.

Yollar üzərində daşınmaların təmin edilməsi üçün xüsusi nəqliyyat tikililəri tələb olunur.Bunlar bilavasitə əlaqə rolunu oynayir.Bu cür tikililər terminal adlanır.

1.Yük axınlarının birləşdirilməsini.

2.Verilən əlaqə yolu ilə hərəkət edən nəqliyyat vasitəsini digər nəqliyyat vasitəsi ilə asan dəyişməsi.

Nəqliyyat vasitələrinin 2 növü var :

1.Qarışıq nəqliyyat vasitələri.

2.Bağlanmış nəqliyyat vasitələri.

Qarışıq nəqliyyat vasitələrinin konstruksiyasına güc avadanlıqları daxildir.Bağlanmış nəqliyyat vasitələrində ayrı-ayrı güc və yük hissələri vardır.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki , iqtisadiyyatın bütün digər sahələrinin işinin səmərəliliyi bilavasitə nəqliyat sisteminin işinin səmərəliliyindən asılıdır.Əgər nəqliyyat sistemi olmazsa onda iqtisadiyytın heç bir sahəsində istehsal tsikli baş verməz. Ona görə də nəqliyyat iqtisadiyyatın bütün sahələrinin fəaliyyəti və cəmiyyətin mövcudlugu üçün zəruri hesab olunur.Bütün bunlar nəqliyyatın iqtisadiyyatda əvəzsiz rol oynadığını və mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir.

1.Dövlət mülkiyyətində olan əsas fondlar yenidən qiymətləndirildikdə.

2.Dövlət əmlakının dəyəri özəlləşdirmə və ya etimadlı idarəetməyə verilmə məqsədilə müəyyən edildikdə.

3.Dövlət və bələdiyyə əmlakı girov məqsədilə istifadə olunduqda.

4.Boşanan ər-arvaddan birinin və ya hər ikisinin tələbi ilə əmlakın bölüşdürülməsi zamanı bu əmlakın dəyəri haqqında mübahisə yarandıqda.

5.Vərəsəlik məsələləri ilə bağlı mübahisələrin həlli zamanı.

6.Mülkiyyətçilərin əmlakı Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulmuşhallarda və şərtlərlə dövlət ehtiyyacları üçün alındıqda.

7.Etimadlı idarəetmədə olan əmlaka sahiblik hüququ dəyişdirilərkən əmlakın dəyəri haqqında mübahisə yarandıqda..

Ümumiyyətlə təcrübədə ANV-nin qiymətləndirilməsi məqsədləri daha genişdir.Hal-hazırda bu növ aktivlərin qiymətləndirilməsi aşağıdakı hallarda həyata keçirilir :

• 
  avtomobilqayırmanın biznes-planlarının işlənməsi və avtomobillərin istehsalı məqsədilə.
  
• 
  vergitutma məqsədilə
  
• 
  gömrük məqsədilə
  
• 
  özəlləşdirmə prosesində
  
• 
  sığortalama məqsədilə
  
• 
  cinayət və mülki işlərin məhkəməsində
  
• 
  alqı-satqı
  
• 
  icarə və lizinq məqsədilə
  
• 
  nigah müqavilələri bağlandıqda
  
• 
  nəqliyyat vasitələrinin müsadirə edilməsi , inventarlaşdırılması , balansdan silinməsi , utilləşməsi və ləğv edilməsi məqsədilə qiymətləndirmə aparıldıqda.
  

“Azərbaycan Respublikası Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanuna əsasən avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin qiymətləndirmə məqsədləri üçün dəyərin əsas növü bazar dəyəridir. Qeyd etmək lazımdır ki , bir sıra normativ hüquqi aktlarda bazar dəyərinin təyin edilməsi müəyyən dərəcədə fərqlənir. Bu da metodoloji problemlər yaradır və qiymətləndirmənin kəmiyyətinə təsir edir. ANV-nin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilən əsas dəyər növləri aşağıdakılardır :

• 
  NV-nin bazar dəyəri – rəqabət şəraitində açıq bazarda sövdələşmənin tərəflərin düşünərək hərəkət etdiyi , lazım olan bütün informasiyalara malik olduğu və həmçinin sövdələşmə qiymətinə hər hansı bir fövqalədə öhtəlik təsir etmədikdə , NV-nin satışının ən çox ehtimal olunan qiymətidir.
  
• 
  Məhdudlaşdırılmış bazarda NV-nin dəyəri - açıq bazarda satışı mümkün olmayan və ya NV-nin açıq satışının müraciəti üçün lazım olan xərclərlə müqayisədə əlavə xərclər tələb edən NV-nin qiymətidir.
  
• 
  Mövcud istifadəsinə görə NV-nin dəyəri – nv-nin dəyəri onun istifadə edilmə məqsədlərindən və mövcud şəraitindən asılı olaraq təyin edilir. Bu metod əsasən nadir NV-nin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur.
  
• 
  NV- ləğvetmə dəyəri – müəssisənin balansında olan və onun ləğvi prosesində reallaşan NV-nin dəyəridir.
  
• 
  NV – util dəyəri – aldığı zədələnmələrdən sonra bərpa edilməsi mümkün olmayan NV-nin dəyəridir.
  

• 
  
  
• 
  
  
• 
  Nəqliyyat vasitələrinin dəyərinin xüsusi növləri
  

1. 
   NV-nin gömrük dəyəri – ixrac edən ölkələrdən Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə qədər çatdırma xərclərini , həmçinin nəqliyyat vastələrinin alınması üçün komisson haqqı istisna olmaqla alıcının komissiyona və brokerə verdiyi xəcləri nəzərə almaqla NV-nin bazar dəyəridir.
   
2. 
   NV-nin sığorta dəyəri – NV-nin sığortalanması zamanı müqaviləsinin bağlanması anında hesablanan bazar dəyəridir.
   
3. 
   NV-nin təmir və ya bərpa dəyəri – NV-nin zədələnməsinin aradan qaldırılması dəyəri əmək və material xərclərinin , vergiləri və digər məcburi ödəmələri və həmçinin mənfəəti özündə birləşdirir.
   
4. 
   NV-yə zədələnmədən dəyən zərərin dəyəri – zədələnmiş NV-nin texniki cəhətdən əvvəlki vəziyyətə gətirmək üçün onun təmirinə çəkilən məsrəflər və ya zədələnmələr nəticəsində təmir üzrə ayrı-ayrı növ işlərin aparılması zamanı dəyən xüsusi zərəri nəzərə almaqla onun dəyərinin ucuzlaşdırılmasının miqdarıdır.
   
5. 
   NV-nin əmtəə dəyərinin itirilməsi - təmir üzrə ayrı-ayrı işlər aparıldıqdan sonra NV-nin həndəsi parametrlərinin , konstruksiya materiallarının , fiziki-kimtəvi xassələrinin və iş proseslərinin xarakteristikalarının bərpa olunmaz dəyişməsi ilə müşaiyət olunan dəyər itkisinin miqdarıdır.
   
6. 
   NV-nin kostruksiyasının dəyişməsinə sərf olunmuş dəyər – NV-nin konstruksiyasının dəyişməsinə sərf edilmiş dəyər özündə əmək material xərclərini , vergiləri və digər məcburi ödəmələri , həmçinin mənfəəti birləşdirir.
   

Əgər ANV-nin qiymətləndirilməsi müxtəlif təchizat şərtləri ilə əlaqədar olarsa , onda dəyərin alinan qiyməti üçün təchizat şərtini göstərmək lazımdır. Bu ilk növbədə ANV-nin idxalı və ixracına aiddir. Təchizat şərtlərinin beynəlxalq sistemi mövcuddur. Beynəlxalq ticarətdə daha çox istifadə olunan təchizat şərtlərinin aydınlaşdırılması məqsədilə “ İnkoterms “ - beynəlxalq unifikasiya edilmiş qaydalar yaradılmışdır. “ İnkoterms – 90 “ – a uyğun olaraq əmtəənin əsas təchizat şərtləri aşağıda verilmişdir :

1. 
   
   Download 0,52 Mb.