Təsərrüfat uçotu haqqinda anlayiş, onun inkişafı və bazar iqdisadiyyatı şəraitində mahiyyəti və əhəmiyyati

Qiymətləndirmə fəaliyyətində 3 yanaşma mövcuddur.

1. 
   xərc ( məsrəf ) yanaşması
   
2. 
   müqayisə yanaşması
   
3. 
   gəlir yanaşması
   

Qiymətləndirmə yanaşmaları sırasında xərc (məsrəf) yanaş­ması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu yanaşmadan obyektlərin sığorta, vergitutma məqsədləri üçün qiymətləndirilməsi, habelə ixtisaslaşdırılmış obyektlərin, yeni və uzun müddət aparılan tikililərin qiymətləndirilməsi, torpaqdan istifadənin ən yaxşı və ən səmərəli variantlarının müəyyənləşdirilməsi, bina və qurğuların dəyərinin torpağın dəyərindən ayrı hesablanması tələb olunan hallarda, eləcə də passiv əmlak bazarı zamanı istifadə olunur. Xərc yanaşmasının çatışmazlığı ondan ibarətdir ki, heç də bütün xərclər cari vaxt anlarında qiymətdə ifadə edilmir. Keçmiş sovetlər ittifaqında o , cümlədən Azərbaycan Respublikasında bazar islahatlarına qədər bütün qiymətlər ancaq xərc yanaşması metodu ilə müəyyənləşdirilirdi. Dəyərin xərc yanaşması metodu ilə qiymətləndirilməsi zamanı , bazar dəyəri ilk növbədə onun istehsalına və reallaşdırılmasına çekilən xərclərlə müəyyən edilir. Başqa sözlə , qiymətləndirilən NV-nin dəyəri kimi onun istehsalına və satışına çekilən xərclər qəbul edilir. ANV seriyalarla istehsal olunduğundan əksər hallarda xərc yanaşması əlverişsizdir. Dəyərə həmçinin ANV-nin keyfiyyeti , yararlılığı və rəqabət qabiliyyətliliyi də təsir edir. Elə hallar olur ki , xərc yanaşması metodunun tətbiqi nəinki özünü doğruldur , hətta yeganə metod sayılır. ANV –nə YNH və digər səbələr nəticəsində dəyən zərərin qiymətləndirilməsi , onların təmirinin dəyərinin və ya istismar prosesində nəqliyyat vasitəsinin konstruksiyasında edilən dəyişikliklərin dəyərinin qiymətləndirilməsində xərc yanaşması metodundan istifadə daha məqsədəuyğundur

• 
  təkrar bazarda satılan analoqu ilə ;
  
• 
  eyni analoqu olmadığına görə təshihedici düzəlişlər aparmaqla təkrar bazarda satılan təxmini analoqu ilə ;
  
• 
  təkrar bazarı olmadıqda aşınmaya görə düzəlişlər aparmaqla təzə analoji NV ilə
  

1. 
   Pul axınlarının diskontlaşdırılması metodu - NV – nin cari dəyəri proqnozlaşdırılan dövrdə ondan istifadı etməklə gələcək gəlir və proqnozlaşdırılan dövrdən sonra onun satılmasından əldə edilən mədaxillər kimi hesablanır.
   
2. 
   Gəlirin birbaşa kapitallaşdırılması metodu - bu metod ANV – nin gıtirdiyi gəlirin qiymətləndirilməsi vı qiymətləndirmə anında onun dəyərinin kapitallaşdırılmasını nəzərdə tutur.
   
3. 
   Bərabər səmərəli funksional analoq metodu - bu metod xalis gəliri hesablamadan , qiymətləndirmə obyektinin köməyilə qiyməti məlum olmayan aralıq işləri yerinə yetirməklə dəyərin qiymətləndirilməsinə imkan verir.
   

ANV – nə o , cümlədən yol qurğularına , ətraf mühitə və digər hərəkət iştirakçılarına dəyən zərər yol – nəqliyyat hadisələri nəticəsindəbaş verir. Yol – nəqliyyat hadisələri müxtəlif əlamətlərə görə qruplaşdırılır :

• 
  başvermə mexanizminə görə
  
• 
  nəticənin ağırlığına görə
  
• 
  başvermə yerinə görə və s.
  

• 
  sərnişinlərin yıxılması
  
• 
  mal-qaranın vurulması
  
• 
  dayanmış NV-nin vurulması
  
• 
  piyadaların vurulması
  
• 
  NV-nin toqquşması
  
• 
  NV-nin aşması və s.
  

• 
  maddı zərərlə nəticələnən
  
• 
  insanların yaralanması ilə nəticələnən
  
• 
  ölümlə nəticələnən
  

• 
  ümumdövlət əhəmiyyətli yollarda
  
• 
  ölkə və vilayət mərkəzlərində
  
• 
  digər şəhərlərdə
  
• 
  rayon , qəsəbə , kənd əhəmiyyətli yollarda və s.
  

• 
  deformasiyaların ölçüləri
  
• 
  NV – nin zədələnən yerləri
  
• 
  NV – nin kostruktiv və istismar xüsusiyyətlərində baş verən dəyişikliklər
  

• 
  şəhərdəki NV – nin sayı
  
• 
  şəhər əhalisinin sayı
  
• 
  yolların , yol avadanlıqlarının vəziyyəti
  
• 
  NV – dən istifadə əmsalı
  
• 
  NV – nin texniki vəziyyəti
  

• 
  Subyektiv - sürücü , piyada , sərnişinlər
  
• 
  Obyektiv - yolun vəziyyəti , NV-nin texniki vəziyyəti , atmosfer şəraiti və s.
  

Yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində keçirilmiş  profilaktik  tədbirlər nəticəsində bütövlükdə respublika üzrə qəzalığın vəziyyəti nəzarətdə saxlanılmışdır.

Hesabat dövrü ərzində Respublika ərazisində 2792 YNH-si qeydə alınmış, nəticədə 930 nəfər həlak olmuş, 3044 nəfər yaralanmışır. Ötən illə müqayisədə YNH-nin, həlak olanların və yaralananların sayı uyğun olaraq 178 (5,9%), 122 (11,6%) və 188 (5,8%) azalmışdır.

DİN BDYPİ Yol Patrul Xidməti Alayının  xidmət ərazisində hesabat dövründə 488 YNH-i qeydə alınmış, nəticədə 240 nəfər həlak olmuş, 544 nəfər  yaralanmışdır. Ötən illə müqayisədə YNH-nin, həlak olanların və yaralananların sayı uyğun olaraq 122 (20%), 101 (19,6%) və 172 (24%) azalmışdır.

Respublika üzrə qeydə alınmış YNH-nin 43,5%-i (1214) nəqliyyat vasitələrinin yüksək sürətlə idarə olunması, 24,3%-i (680) ötmə və qarşıdan gələn nəqliyyatın yoluna çıxma, 6,7%-i (186) yolayrıclarını keçmə qaydalarının pozulması, 3,1%-i (87) nəqliyyat vasitələrinin sərxoş vəziyyətdə idarə olunması səbəbindən baş vermişdir. YNH-nin 39,6%-ni (1106), Bakıda isə 51,9 %-ni (602) piyadaların vurulması təşkil etmiş, nəticədə 349 piyada həlak olmuş, 837-i yaralanmışdır. Ötən illə müqayisədə bu kimi YNH-nin sayı respublika üzrə 2,3 % (28), Bakı şəhəri üzrə 7,6 % (56) azalmışdır.  151 YNH-si piyadaların YHQ pozmaları nəticəsində baş vermişdir. Respublika üzrə qeydə alınmış YNH-ləri nəticəsində 54 nəfər uşaq və yeniyetmə həlak olmuş, 221 nəfər yaralanmışdır. Ümumiyyətlə qeydə alınmış YNH-ləri nəticəsində həlak olmuş  930 nəfərdən 728-i kişilər, 202-i qadınlar, xəsarət almış 3044 nəfərdən isə 2300-ni kişilər, 744-nü qadınlar təşkil etmişlər.