150
kompyuterda nazarda tutilmagan turli amallarni bajarishi mumkin.
Ichida virus bo„lgan dastur «zararlangan» deyiladi. Bunday dastur
ishni boshlaganda boshqaruvni avval virus oladi. Virus boshqa
dasturlarni topadi va ularni «zararlaydi» hamda qandaydir zararli
amallarni (masalan, fayllarni yoki diskda fayllarning joylashish tartibini
buzadi, tezkor xotirani «ifloslantiradi» va h.k) bajaradi. Viruslar boshqa
dasturlarga har doim zarar yetkazmasligi, balki, ma‟lum shartlar
bajarilgandagina ishga tushishi mumkin. Masalan,
Anti-MIT virusi har
yilning 1-dekabrida qattiq diskdagi barcha axborotni buzadi,
Tea Time
virusi 15:10 dan 15:13 gacha klaviaturadan axborot kiritishga xalaqit
beradi. 2003-yilda shaharda «kezib yurgan» mashhur bo„lgan
One Half
virusi qattiq diskdagi ma‟lumotlarni sezilmagan holda shifrlaydi. 1989-
yilda amerikalik talaba virus yaratishga muvaffaq bo„ldi va bu virus
AQSh Mudofaa Vazirligining 6.000 ga yaqin kompyuterini ishdan
chiqardi. Taniqli
Dir-II virusi epidyemiyasi 1991-yilda tarqaldi. Virusda
original, yangi texnologiyadan foydalanildi va an‟anaviy antivirus
vositalarining rivojlanmaganligi hisobiga keng tarqaldi. Kristofer Payn
Pathogen hamda
Smeg viruslarini yaratishga erishdi. Aynan oxirgisi juda
xavfli, uni avvalgi ikkita virusga ulash mumkin edi. Har dastur ishga
tushirilganda ular konfiguratsiyasini o„zgartiradi. Shu sababli, ularni
yo„qotish mumkin emas edi. Payn kompyuter o„yinlari va dasturlarini
ko„chirib, ularni virus bilan zararlantirar va tarmoqqa jo„natar edi.
Foydalanuvchilar o„z kompyuterlariga zararlangan dasturni ko„chirib,
diskni zararlantirganlar. Payn shu darajada ishga berilib ketdiki, natijada
viruslarni virusga qarshi kurashuvchi dasturlarga ham kiritishga
muvaffaq bo„ldi. Uni ishga tushurish bilan yana bir yangi virus olinar
edi. Buning natijasida ko„pgina firmalar fayllari yo„qotildi va ko„rilgan
zarar millionlab funt sterlingga yetdi. Amerikalik dasturchi Morris virus
yaratuvchi sifatida tanilgan. U yaratgan virus 1988-yilda Internetga
ulangan yetti mingga yaqin shaxsiy kompyuterni ishdan chiqardi.
Sun‟iy o„zi ko„payuvchi konstruktsiyalarni tekshirish XX asrning
o„rtalarida amalga oshirildi. «Kompyuter virusi» termini keyinroq
yuzaga keldi. Uning muallifi Lexay universiteti xodimi
F. Koen (AQSh)
(1984-yil, axborot xavfsizligi bo„yicha yettinchi konferentsiya)
hisoblanadi.
