141
yoki maxfiy axborotni oshkor etishga qaratilgan.
Bunday tahdidning
amalga oshirilishida axborot unga kirish huquqi bo„lmagan shaxslarga
ham oshkor bo„ladi.
Axborot yaxlitligining buzilishiga tahdid kompyuter tizimida
saqlanayotgan yoki alohida tarmoq orqali uzatilayotgan axborot tarkibini
o„zgartirishga, uning sifatini buzishga yoki butunlay yo„qotishga
qaratilgan. Axborot yaxlitligi ziyon yetkazuvchi tomonidan tizimga
atayin ta‟sir ko„rsatishi
natijasida, hamda o„rab turgan muhit tomonidan
obyektiv ta‟sir ostida ham buzilishi mumkin.
Bunday xavf axborotni
uzatish tizimlari – kompyuter tarmoqlari va telekommunikatsiya
tizimlari uchun dolzarbdir.
Tizim ishchi qobiliyatining buzilishiga (xizmat ko„rsatishdan voz
kechish) tahdid axborotlarga avtomatik ishlov berish tizimining ishlash
qobiliyatini pasaytirish yoki uning ayrim manbalariga kirishni ta‟qiqlab
qo„yishga yo„naltirilgan.
Axborotlarga ruxsatsiz kirishning asosiy yo„llariga quyidagilar
kiradi: elektromagnit nurlanishlarni tutish;
eshitish qurilmalarini qo„llash;
akustik nurlanishlarni tutish;
axborot tashuvchilarni va hujjatlarin o„g„irlash;
ro„yxatdan o„tgan foydalanuvchi
niqobidan foydalanish;
kompyuter viruslarini tadbiq qilish va ulardan foydalanish.
Axborotlarni
himoyalash
muammolari
nafaqat
ko„p
sonli
kompyuter vositalaridan foydalanuvchilarni, balki kompyuter tizimlari
va tarmoqlari sohasidagi mutaxassislarni ham ko„proq o„ziga jalb
qilmoqda. O„ziga bunday savol bilan murojaat qiladigan sub‟yektning
asosiy maqsadi – axborot xavfsizligidir.
Umumiy holda barcha xavflarni ikki guruhga bo„lish mumkin:
ichki
va
tashqi tahdidlar.
Ichki tahdidlar konfidensial axborotni o„z ichiga olgan tizim
o„rnatilgan obyekt xodimlari tomonidan yuzaga kelishi mumkin. Bunday
tahdid
maoshning
qoniqtirmasligi
yoki
rahbariyat
bilan
kelishmovchiliklar natijasida, hamda yuqori darajaga o„tishiga harakat
qiluvchi alohida xodimlarning axborotni olishga qiziqqan shaxslarga
berishga harakatlari oqibatida sodir bo„ladi.
Tashqi tahdidlar raqobatchi tashkilotlar, jinoyatchi elementlar, horijiy
qidiruv (razvedka) xizmatlari tomonidan davlat tarkibi, jamoatchilik
tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari vakillari bilan o„zaro
munosabatlar masalalarini noto„g„ri qo„yishlari
sababli yuzaga kelishi
www.ziyouz.com kutubxonasi
142
mumkin.
Axborotning passiv tashuvchilariga tashqaridan tahdidlar quyidagi
usullar bilan qaratilgan bo„lishi mumkin:
turli axborot tashuvchilardan nusxa olish yoki o„g„irlash;
kommunikatsiya jarayonida axborotni olish;
axborotni aloqa tarmog„i orqali uzatilishi jarayonida olish;
axborotni yo„qotish yoki uning tashuvchilarini ishdan chiqarish;
maxfiy axborot saqlanayotgan hujjat va materiallarni tasodifiy
yoki rejalashtirgan holda raqobatchilarga yetkazish.
AQShda konfidensial axborotni o„g„irlash firmalarga yiliga 20 mlrd.
dollardan ortiq ziyon yetkazmoqda. Amerikalik
tadqiqotchilarning
ma‟lumotlariga ko„ra, AQShdagi 44% tadbirkorlar raqobatchilari
tomonidan o„tkazilgan izlanishlarning natijalarini bilish uchun
noqonuniy harakatlar qilishga tayyordirlar. Agar maqsad, muhim
bilimlarga ega bo„lmagan holda, raqobat yuqori darajada bo„lgan
bozorda muqim o„rin egallash bo„lsa, ularning soni 79% ga ortadi.
Axborot olish uchun buyurtmachi
kichik va katta tijorat
tadbirkorlari, davlat korxonalari rahbarlari, hamda horijiy davlatlar
elchixonalari bo„lishlari mumkin. Chet el amaliyoti tahlili shuni
ko„rsatadiki, begonalarning sirlarini o„g„irlashga moslashtirilgan xususiy
xavfsizlik xizmatlarida ko„p sonli sotib oluvchi va buyurtma beruvchi
mijozlar mavjud. Masalan, Buyuk Britaniyada agentliklardan biri sanoat
shpionaji
faktlarini tekshirish, korxona va firmalar xavfsizligini
ta‟minlash bilan birga raqobatchi xususiy korxonalar haqida axborot
to„plash (o„g„irlash) bilan ham shug„ullanadi. Hozirgi kunda bozor
iqtisodiyotiga o„tgan davlatlarda yuzlab va minglab agentliklar va o„n
minglab sanoat josuslari harakat qilmoqda. G„arb firmalari o„z
daromadlarining 15% ini axborotlarni himoyalash uchun sarflaydilar.
