Udma əmsalı
Tezliyi ν olan və x oxu istiqamətində sürəti ilə yayılan müstəvi dalğa götürək
E=E0exp{i2πν[t-x/ )]} (1.16)
Işıq dalğasının nr kompleks sındırma əmsalına malik olan yarımkeçiricidə yayılma sürəti (1.9) düsturu ilə ifadə olunur. Onda
(1.17)
Sonuncu ifadəni (1.16) – da nəzərə alsaq
E=E0 exp(i2πνt) exp(-i2 πνxn/c) exp (-2 πνкx/c) (1.18)
Qeyd edək ki, sonuncu hədd dalğanın mühitdə sönməsini göstərir. Düşən şüanın gücünün, σ elektrik keçiriciliyinə malik olan maddədə x məsafəsini keçdikdən sonra qalan hissəsi aşağıdakı düsturla ifadə olunur
(1.19)
Sonuncu düsturu α udma əmsalı ilə ifadə etmək olar:
(1.20)
Buradan
(1.21)
və ya
(1.22)
(1.19) ifadəsindən göründüyü kimi
|E|2=|E0|2 (1.23)
Şüalanmanın intensivliyi I(x) sahənin amplitudunun kvadratı ilə mütənasib olduğundan, (1.23) ifadəsinə əsasən
I(x)=I0 (1.24)
burada x –nümunənin qalınlığı, I0 - nümunənin səthinə düşən işığın intensivliyi, I(x)- nümunədən keçən işığın intensivliyidir.
(1.24) ifadəsi Lambert qanunu adlanır. Bu qanuna əsasən nümunənin səthinə düşən işıq şüalarının intensivliyi nümunədən keçdikdə eksponensial olaraq azalır.
Udma əmsalı qalınlığın tərs qiymətinə bərabər olan kəmiyyətdir, vahidi m-1-dir. İşığın yayılma istiqamətində intensivliyi 2,7 dəfə azaldır. (х=1/α(ω)), buradan α(ω)х = 1, yəni I/I0= ).
Qaytarma əmsalı
İki mühitin sərhəddinə düşən işığın bir hissəsi əks olunur, bir hissəsi isə ikinci mühitə keçir. Əks olunan işğın intensivliyinin düşən işığın intensivliyinə olan nisbətinə qaytarma əmsalı deyilir, R ilə işarə olunur ( ).
Işıq şüaları nümunənin səthinə normal düşdükdə qaytarma əmsalı R, n sındırma əmsalı və k udma göstəricisinə görə təyin oluna bilər
R= (1.25)
k=0 olduqda, yəni maddə şəffaf olduqda,
R= (1.26)
Bu ifadədən alınır ki, n=0 halında R=1 olur, yəni maddə işığı tamamilə əks etdirir.
n-in və ya k-nın sıfıra bərabər olduğu hər iki halda (1.12) ifadəsinə əsasən σ=0 olur, yəni mühitdə heç bir itgi olmur. Əgər elektrik keçiriciliyi σ sıfıra bərabər deyilsə, maddə nə şəffaf, nə də şüanı tam əks etdirmir. Bu isə o deməkdir ki, mühitdə itgi baş verir. Bu itgi (1.21) düsturu ilə ifadə olunan α udma əmsalı vasitəsilə ifadə olunur. Beləliklə,
(1.27)
və ya k-nın (1.12) –dəki ifadəsini nəzərə alsaq,
(1.28)
σ elektrik keçiriciliyi böyük olduqda, (1.14) və (1.15) ifadələrinə əsasən, n və k-da böyük və eyni qiymətlər ala bilər. Bu zaman qaytarma əmsalı vahidə yaxınlaşır.
Buraxma əmsalı
Nümunənin səthindən keçən işığın intensivliyinin onun səthinə düşən işığın intensivliyinə olan nisbətinə buraxma əmsalı (T) deyilir, T= I/I0, adsız kəmiyyətdir və çox vaxt faizlə ifadə olunur.
Qalınlığı x olan nümunənin səthinə intensivlikli işıq düşdükdə T buraxma əmsalı ilə α udma əmsalını hesablamaq üçün çoxqat qaytarmanı nəzərə almaq lazımdır (şəkil 1.4). Bu halda I səthdən ilkin qayıdan işığın intensivliyi R, nümunəyə daxil olan işığın intensivliyi isə - R = (1-R) olacaq. Nümunəyə daxil olan işıq d qalınlığını keçənə qədər bir hissəsi udulacaq və onun intensivliyi exp(-αd) qədər azalaraq (1-R) exp(-αd) olacaq. İşığın bu hissəsi II səthə çatdıqda bir hissəsi nümunənin daxilinə qayıdacaq , qalan hissə isə sınaraq II səthdən çıxacaq
Mülahizəni şəklə uyğun davam etdirərək, II səthdən şıxan işığın intensivliyini hesabladıqda
alınmışdır. Bu ifadə isə azalan həndəsi silsilə olduğundan
.
Bütün deyilənləri nəzərə alsaq, buraxma əmsalı üçün aşağıdakı ifadəni alarıq
(1.29)
|
