|
Bajardi: Toshent-2024 Mavzu
|
| bet | 1/3 | | Sana | 15.01.2024 | | Hajmi | 33.66 Kb. | | #138128 |
Bog'liq Kompyuter tashkil etish mustaqil ish WDH96eRmcmL2ZWFtkAUPkT9A8JFdC8EEuyGb8M2w, OtMFUGqei60n39rsStiamD0zwY0LIVMGjxV4PdEi, elsthrough-reading, 1, CRYPTO LECTURE, Dasturlash Mustaqill ish, 1651730660, Мustaqil ishga namuna (2), Amaliy ish 1 Otabek, Amaliy, 61 65, 2, 1, 2-mustaqil ish
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti
Mustaqil ish
Bajardi:
Toshent-2024
Mavzu: Sanoq (ikkilik va o'nlik) tizimlarda kompyuter kodlash asoslarini o'rganish
Reja.
Ikkilik va o‘nlik sanoq tizimlari.
ikkilik va o‘nlik sanoq tizimlarining qo’llanilishi.
Ikkilik kodlash vazifalari.
oddiy ikkilik kodlangan xabarlarni yaratish.
kkilikdan o'nlikga va aksincha o'zgartirish.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Kundalik hayotimizda ishlatiladigan o'nlik sanoq sistemasidagi sonlar ustida arifmetik amallar bajarish usullarini bilamiz. Mazkur usullar boshqa barcha pozitsiyali sanoq sistemalari uchun ham o'rinlidir.
O'nlik sanoq sistemasida qo'shish amalini ko'rsak, biz avval birliklarni, so'ng o'nliklarni, keyin yuzliklar va hokazolarni o'zaro qo'shib boramiz. Bu jarayon barcha pozitsiyali sanoq sistemalari uchun o'rinli bo'lib, toki oxirgi qiymat bo'yicha eng katta razryadni qo'shishgacha davom etadi. Mazkur jarayonda shu narsani doim eslash kerakki, agar biror razryad sonlarini qo'shganimizda natija sanoq sistema asosi qiymatidan katta chiqsa yigindining sanoq sistema asosidan katta qismini keyingi razryadga o'tkazish kerak.
Masalan, o'nlik sanoq sistemasida:
Ma'lumki ikkilik sanoq sistemasi faqat ikkita: 0 va 1 raqamlaridan tashkil topgan. Shu sistemada qo'shish, ayirish va ko'paytirish amallari quyidagicha bajariladi:
Endi yuqoridagi jadvallar yordamida ikkilik sanoq sistemasidagi sonlar ustida turli arifmetik amallar bajarishga doir misollar ko'ramiz.
O'nlik sanoq sistemasidagi 4, 7 va 15 sonlarini o'nlik va ikkilik sanoq sistemalarida qo'shing. Avvalgi darsdan ekanligini bilamiz.
Ikkilik sanoq sistemasidagi butun sonlarni o'nlik sanoq sistemasida va aksincha tasvirlash usullari
Turli asosli sanoq sistemasidagi butun sonlarni o'nlik sanoq sistemasiga o'tkazishda quyida keltirilgan asos darajalari bo'yicha yoyish formulasidan foydalaniladi bu yerda:
berilgan sonni tashkil etuvchi raqamlar;
k - sondagi raqamlar sonidan bitta kam miqdor (chunki birinchi razryad 0 (nol) dan boshlangan).
1-misol. Ikkilik sanoq sistemasidagi 101110 sonni o'nlik sanoq sistemasiga o'tkazing.
Yechish: Yuqoridagi formulaga muvofiq
O'nlik sanoq sistemasidagi sonlarni ikkilik sanoq sistemasiga o'tkazish uchun berilgan son o'tkaziladigan sanoq sistema asosiga natija 1 ga teng bo'lguncha ketma-ket bo'linadi va qoldiqlar o'ngdan chapga qarab yoziladi.
2-misol. O'nlik sanoq sistemasidagi 37 sonini ikkilik sanoq sistemasiga o'tkazing.
1 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi butun sonni 2-lik ( 8 -lik yoki 16lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun shu sonni va keyingi hosil bo’lgan bo’linmalarni o’tilayotgan sanoq sistemaning asosiga, ya`ni 2 ga (8 ga yoki 16 ga) oxirgi bo’linma 8 dan (2 dan yoki 16 dan) kichik bo’lguncha ketma-ket bo’lishi kerak. Oxirgi natijani va hosil bo’lgan qoldiqlarni teskari tartibda yozib chiqish shart. 2 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi kasr sonni 2-lik (8-lik yoki 16-lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun shu sonni va keyingi hosil bo’lgan kasr qismlarni o’tilayotgan sanoq sistemaning asosiga, ya`ni 2 ga (8 ga yoki 16 ga) ketma - ket ko’paytirish lozim. Natijada hosil bo’lgan butun qismlarni to’g’ri tartibda yozib chiqish kerak. Ko’paytirish jarayonini 2 holda to’xtatish mumkin: 1) kasr qismida nollar hosil bo’lsa bo’lgan taqdirda; 2) berilgan razryad aniqlikka erishilgan holda. 3 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi aralash sonni 2-lik (8-lik yoki 16- lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun, shu sonning butun qismini 1 - qoidaga muvofiq, alohida kasr qismini 2 - qoidaga muvofiq aloxida o’tkazib hosil bo’lgan natijalarni qo’shish talab etiladi. 4 - qoida. Sonlarni 2-lik, 8-lik yoki 16-lik sanoq sistemasidan o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun (1-2) formuladan foydalanish mumkin. 5 - qoida. Sonlarni 8-lik sanoq sistemasidan 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun 8-lik sonning har birta raqamini uch xonali ikkilik son bilan yoki triada bilan almashtirish kerak (1 – jadval). 2-lik sanoq sistemasidan 8-lik sanoq sistemasiga sonlarni o’tkazish uchun, sonni verguldan chapdan va o’ng tomoniga qarab 3 razryaddan (triadalardan) iborat guruhlarga ajratish lozim va har bir triadani 8-lik sanoq sistemasiga mos raqamlar bilan yozish talab etiladi. Chetdagi to’lmagan triadalar nollar bilan to’ldiriladi. Sonlarni 2-lik sanoq sistemasidan 16-lik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun, sonni verguldan chapdan va o’ng tomoniga qarab 4 razryaddan (tetradalardan) iborat guruhlarga ajratish kerak va har bir tetradani 16-lik sanoq sistemasida ifodalash mumkin. Bu holda xam chetdagi to’lmagan tetradalar nollar bilan to’ldiriladi. Ushbu qoidalar asosida butun, kasr va aralash sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o’tkazish bo’yicha misollarni ko’rib chiqamiz. Misol 1.1. 2510 sonini 2-lik va 8-lik sanoq sistemalariga o’tkazing. a) 25 2 b) 25 8 -- 24 12 2 -- 24 3 1 -- 12 6 2 1 o’qilish yo’nalishi 0 -- 6 3 2 0 -- 2 1 – oxirgi o’qilish 1 bo’linma yo’nalishi Demak, (25)10 = (11001)2 =(31)8 Xosil bulgan natijalarni qaytib o’tish yuli orqali tekshirish mumkin. Buning uchun 1.2 ifodadan foydalanib, 2- lik va 8- lik sanoq sistemalarida xosil bo’lgan sonlarni 10- lik sanoq sistemasiga mos ravishda qayta o’tkazamiz. a) (11001)2 = 1*24 + 1*23 + 0*22 + 0*21 + 1*20 = 16 + 8 + 0 = (25) 10. b) (31)8 = 3*81 + 1*80 = (25) 10. Misol 1.2. 2-4 aniqlikda 0,3126 o’nlik kasr sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 0, 3126 0, 6252 0, 2504 0, 5008 x 2 x 2 x 2 x 2 0, 6252 1, 2504 0, 5008 1, 0016 o’qilish yo’nalishi Demak, (0, 3126)10 = (0, 0101)2 (1.2) ifodadan foydalangan holda, chiqqan sonni 10-lik sanoq sistemasiga kayta o’tkazib, natijani tekshiramiz: (0, 0101)2 = 0*2- 1 + 1*2- 2 + 0*22 + 0*2- 3 + 1*2- 4 = 1/4+ 1/6 = 5/16 = (0, 3125) 10. Misol 1.3. 2 - 3 aniqlikda berilgan 159,7510 aralash sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. Yuqorida keltirilgan qoidalarga tayangan holda, o’nlik aralash sonning butun qismini aloxida hamda kasr qismini aloxida ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazib, natijalarni qo’shamiz. Unda qo’yidagi natijalar xosil bo’ladi: (159)10 = (10011111)2 ; (0, 75)10 = (0, 11)2, demak, (159, 75)10 = (10011111, 11)2. Misol 1.4. Sakkizlik sanoq sistemasida berilgan quyidagi 325,278 sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 1- jadvaldan foydalanib, aralash sonni tetradalar bo’yicha yozib chiqamiz va quyidagini hosil qilamiz : 325,278 = (011 010 101, 010 111)2 = 11010101, 0101112. Misol 1.5. Berilgan quyidagi (1011101, 01101)2 2-lik sonni 8-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. Echish: (1011101, 01101)2 = 010 111 011, 011 010 = (73, 32)8. Misol 1.6. 16-lik sanoq sistemasida berilgan (S876, F3)16 sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 2- jadvaldan foydalangan holda quyidagi natijaga erishamiz : (S876, F3)16 = (1100 1000 0111 0110, 1111 0011)16- 2 = = (1100100001110110, 11110011)2 Misol 1.7. Aralash (1011101101, 101101101)2 2-lik sonni 16-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 6-qoidaga binoan aralash ikkilik sonni tetradalarga bo’lib, ifodalash orqali quyidagi natijani hosil qilish mumkin : (1011101101,101101101)2 = (0010 1110 1101,1011 0110 1000)16-2 = (2ED, V68)16
Bolalar bog‘chasida va boshlang‘ich sinflarda matematika fani o‘rgatilishi orasidagi uzviylik. Bolalarda elementar matematik tasavvurlarni rivojlantirish vazifalari va bolalar bog‘chasida arifmetika asoslarini tarkib toptirish, miqdor, makon va zamonga oid tasavvurlarni rivojlantirish o‘qitishning asosiy shartidir. Har bir mashg‘ulotda tarbiyachi mavzu mazmunining asosiy masalalari va uni darsda ishlash metodikasini ochib beradi. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, berilayotgan tavsiyalar, odatda, bolalarga berilishi kerak bo‘lgan topshiriqlar, mashqlar, savollarning tipik namunalaridir. Bunday mashqlar sonini o‘qituvchi sinf bilan ishlashning aniq shart-sharoitlarini hisobga olib, mustaqil ravishda aniqlashi kerak. Katta guruhladi bolalar o‘qitishda didaktik ko‘rsatma materiallardan keng foydalanish xarakterlidir. Amaliy ishlar, ko‘rgazma tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan topshiriqlar ham namunalar sifatida qaralishi mumkin. O‘qituvchi ularga o‘zida bo‘lgan ko‘rsatma-qo‘llanmalarni hisobga olib tuzatishlar kiritishi mumkin. Ko‘pchilik hollarda tavsiya etilayotgan og‘zaki mashqlar materialini o‘qituvchi turli variantlarda berishi, ba’zan esa sinfning tayyorgarligiga qarab almashtirishi ham mumkin. O‘qituvchi tavsiya etilayotgan didaktik o‘yinlarga ham ijodiy yondashish kerak. Bunda o‘yinlarni o‘tkazishda foydalaniladigan, har bir mashg‘ulotning aniq vazifalarini hisobga olib, o‘zi o‘yinlardan foydalanishi mumkin.
Тayyorlov guruhlarda matematikani o‘rgatish metodikasi Bolalar bog‘chasining tayyorlov guruhi bir haftada ikkita, bir yilda 72–74 mashg‘ulot o‘tkazish rejalashtiriladi. Mashg‘ulotlar sentabrdan may oyining oxirigacha har biri 25–30 minutdan o‘tkaziladi. Mashg‘ulotlarda didaktik o‘yinlar, ko‘rgazmali materiallardan keng foydalaniladi. Bolalar mashg‘ulotlarga qiziqib qatnashishlari uchun tarbiyachi quyidagi talablarga rioya qilishi lozim:
Bugun men siz, aziz o'quvchilarim bilan uchrashganimdan juda xursandman, chunki o'zimni birinchi darsdayoq sinfga harflar va raqamlar bilan tanishtira boshlagan o'qituvchi kabi his qilaman. Va biz raqamli texnologiyalar dunyosida yashayotganimiz sababli, men sizga ularning asosi bo'lgan ikkilik kod nima ekanligini aytib beraman.
Keling, terminologiyadan boshlaylik va binar nimani anglatishini bilib olaylik. Aniqlik uchun, keling, "o'nlik" deb ataladigan odatiy hisobimizga qaytaylik. Ya'ni, biz 10 ta raqamdan foydalanamiz, bu esa turli raqamlar bilan qulay ishlash va tegishli yozuvni saqlash imkonini beradi.
Ushbu mantiqdan kelib chiqqan holda, ikkilik tizim faqat ikkita belgidan foydalanishni ta'minlaydi. Bizning holatda, bu faqat "0" (nol) va "1". Va bu erda men sizni ogohlantirmoqchimanki, faraziy ravishda ularning o'rnida boshqa konventsiyalar bo'lishi mumkin, ammo bu qiymatlar yo'qligini (0, bo'sh) va signal mavjudligini (1 yoki "tayoq") bildiradi. ikkilik kodning tuzilishini qo'shimcha tushunish.
Nima uchun bizga ikkilik kod kerak?
Kompyuterlar paydo bo'lishidan oldin turli xil avtomatik tizimlar ishlatilgan, ularning ishlash printsipi signalni qabul qilishga asoslangan. Sensor ishga tushiriladi, sxema yopiladi va ma'lum bir qurilma yoqiladi. Signal pallasida oqim yo'q - operatsiya yo'q. Aynan elektron qurilmalar zanjirda kuchlanish mavjudligi yoki yo'qligi bilan ifodalangan ma'lumotlarni qayta ishlashda muvaffaqiyatga erishishga imkon berdi.
Ularning keyingi murakkablashishi birinchi protsessorlarning paydo bo'lishiga olib keldi, ular ham o'z vazifalarini bajardilar, allaqachon ma'lum bir tarzda almashinadigan impulslardan iborat signalni qayta ishladilar. Endi biz dasturiy ta'minot tafsilotlariga kirmaymiz, lekin biz uchun quyidagilar muhim: elektron qurilmalar kiruvchi signallarning berilgan ketma-ketligini ajrata olishi mumkin edi. Albatta, shartli birikmani shunday tasvirlash mumkin: "signal bor"; "signal yo'q"; "signal bor"; "signal bor." Siz hatto eslatmani soddalashtirishingiz mumkin: "bor"; "Yo'q"; "u yerda"; "u yerda".
Ammo "1" birligi bilan signal mavjudligini va uning yo'qligini nol "0" bilan ko'rsatish ancha oson. Keyin bularning barchasi o'rniga oddiy va ixcham ikkilik koddan foydalanishimiz mumkin: 1011.
Albatta, protsessor texnologiyasi ancha oldinga qadam tashladi va endi chiplar nafaqat signallar ketma-ketligini, balki alohida belgilardan iborat ma'lum buyruqlar tomonidan yozilgan butun dasturlarni idrok eta oladi.
Ammo ularni yozib olish uchun signalning mavjudligi yoki yo'qligiga mos keladigan nol va birlardan iborat bir xil ikkilik kod ishlatiladi. U bormi yoki yo'qmi, muhim emas. Chip uchun ushbu variantlardan har biri bitta ma'lumot bo'lib, u "bit" deb ataladi (bit - rasmiy o'lchov birligi).
An'anaviy tarzda, belgi bir nechta belgilar ketma-ketligi bilan kodlanishi mumkin. Ikkita signal (yoki ularning yo'qligi) faqat to'rtta variantni tavsiflashi mumkin: 00; 01;10; 11. Ushbu kodlash usuli ikki bitli deb ataladi. Ammo u ham bo'lishi mumkin:
To'rt bitli (1011-sonli paragrafdagi misolda bo'lgani kabi) 2 ^ 4 = 16 belgi kombinatsiyasini yozishga imkon beradi;
Sakkiz bit (masalan: 0101 0011; 0111 0001). Bir vaqtlar u 2^8 = 256 qiymatni qamrab olganligi sababli dasturlash uchun eng katta qiziqish uyg'otdi. Bu barcha o'nlik raqamlarni, lotin alifbosini va maxsus belgilarni tavsiflash imkonini berdi;
O'n olti bitli (1100 1001 0110 1010) yoki undan yuqori. Ammo bunday uzunlikdagi yozuvlar allaqachon zamonaviy, murakkabroq vazifalar uchun. Zamonaviy protsessorlar 32 va 64 bitli arxitekturadan foydalanadi;
Rostini aytsam, bitta rasmiy versiya yo'q, shunday bo'ldiki, sakkizta belgining kombinatsiyasi "baytlar" deb nomlangan saqlangan ma'lumotlarning standart o'lchoviga aylandi. Bu hatto 8 bitli ikkilik kodda yozilgan bitta harfga ham tegishli bo'lishi mumkin. Shunday qilib, aziz do'stlarim, esda tuting (agar kimdir bilmasa):
8 bit = 1 bayt.
Shunday qilib qabul qilindi. 2-bit yoki 32-bit qiymat sifatida yozilgan belgi nominal ravishda bayt deb ham atalishi mumkin. Aytgancha, ikkilik kod tufayli biz baytlarda o'lchanadigan fayllar hajmini va ma'lumot uzatish tezligini va Internetni (sekundiga bit) taxmin qilishimiz mumkin.
Ikkilik kodlash amalda
Kompyuterlar uchun axborotni yozib olishni standartlashtirish uchun bir nechta kodlash tizimlari ishlab chiqilgan bo'lib, ulardan biri 8 bitli yozishga asoslangan ASCII keng tarqalgan. Undagi qiymatlar maxsus tarzda taqsimlanadi:
dastlabki 31 ta belgi boshqaruv belgilaridir (00000000 dan 00011111 gacha). Xizmat buyruqlari, printer yoki ekranga chiqarish, ovozli signallar, matnni formatlash uchun xizmat qilish;
quyidagi 32 dan 127 gacha (00100000 - 01111111) lotin alifbosi va yordamchi belgilar va tinish belgilari;
qolganlari, 255-gacha (10000000 - 11111111) - muqobil, maxsus topshiriqlar va milliy alifbolarni ko'rsatish uchun jadvalning bir qismi;
Undagi qiymatlarning talqini jadvalda ko'rsatilgan.
Agar siz "0" va "1" tartibsiz tartibda joylashgan deb o'ylasangiz, unda siz qattiq adashasiz. Har qanday raqam misolidan foydalanib, men sizga naqsh ko'rsataman va ikkilik kodda yozilgan raqamlarni o'qishni o'rgataman. Ammo buning uchun biz ba'zi shartlarni qabul qilamiz:
8 ta belgidan iborat bayt o'ngdan chapga o'qiladi;
Agar oddiy raqamlarda biz birlik, o'nlik, yuzlik raqamlarini ishlatadigan bo'lsak, bu erda (teskari tartibda o'qiladi) har bir bit uchun "ikki" ning turli kuchlari taqdim etiladi: 256-124-64-32-16-8-4- 2-1;
Endi biz raqamning ikkilik kodini ko'rib chiqamiz, masalan, 00011011. Tegishli pozitsiyada "1" signal mavjud bo'lganda, biz ushbu bitning qiymatlarini olamiz va ularni odatdagi tarzda jamlaymiz. Shunga ko'ra: 0+0+0+32+16+0+2+1 = 51. Ushbu usulning to'g'riligini kod jadvaliga qarab tekshirishingiz mumkin.
Endi, mening qiziquvchan do'stlarim, siz nafaqat ikkilik kod nima ekanligini, balki u orqali shifrlangan ma'lumotni qanday aylantirishni ham bilasiz.
Zamonaviy texnologiyalar uchun tushunarli til Albatta, protsessor qurilmalari tomonidan ikkilik kodni o'qish algoritmi ancha murakkab. Ammo uning yordami bilan siz xohlagan narsani yozishingiz mumkin:
Formatlash opsiyalari bilan matnli ma'lumot; Raqamlar va ular bilan har qanday operatsiyalar; Grafik va video tasvirlar; Tovushlar, shu jumladan eshitish qobiliyatimizdan tashqariga chiqadigan tovushlar; Bundan tashqari, "taqdimot" ning soddaligi tufayli ikkilik ma'lumotlarni yozishning turli usullari mumkin:
Ikkilik kodlashning afzalliklarini to'ldirish har qanday masofada ma'lumot uzatish uchun deyarli cheksiz imkoniyatlardir. Aynan shu aloqa usuli kosmik kemalar va sun'iy yo'ldoshlar bilan qo'llaniladi.
Shunday qilib, bugungi kunda ikkilik tizim biz foydalanadigan elektron qurilmalarning aksariyati tushunadigan tildir. Eng qizig'i shundaki, u uchun boshqa alternativa hali ko'zda tutilmagan.
"Ikkilik" atamasi ma'noda - ikki qismdan, tarkibiy qismlardan iborat. Shunday qilib, ikkilik kodlar faqat ikkita ramziy holatdan tashkil topgan kodlardir, masalan, qora yoki oq, yorug'lik yoki qorong'i, o'tkazgich yoki izolyator. Raqamli texnologiyada ikkilik kod - bu ma'lumotlarni (raqamlar, so'zlar va boshqalar) 0 va 1 sifatida belgilanishi mumkin bo'lgan ikkita belgi birikmasi sifatida ifodalash usuli. BC belgilari yoki birliklari bit deb ataladi. BC dan foydalanishning asoslaridan biri har qanday tashuvchida faqat ikkita jismoniy holatning kombinatsiyasi shaklida, masalan, yorug'likning o'zgarishi yoki doimiyligi ko'rinishidagi ma'lumotlarning to'planishining soddaligi va ishonchliligidir. optik kod diskidan o'qish paytida oqim.
Axborotni kodlashning turli usullari mavjud.
|
| |
