|
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axb
|
| bet | 1/3 | | Sana | 21.01.2024 | | Hajmi | 32.71 Kb. | | #142305 |
Bog'liq WDH96eRmcmL2ZWFtkAUPkT9A8JFdC8EEuyGb8M2w, OtMFUGqei60n39rsStiamD0zwY0LIVMGjxV4PdEi, elsthrough-reading, 1, CRYPTO LECTURE, Dasturlash Mustaqill ish, 1651730660, Kompyuter tashkil etish mustaqil ish, Мustaqil ishga namuna (2), Amaliy ish 1 Otabek, Amaliy, 61 65, 1, 2-mustaqil ish
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI
RADIO VA MOBIL ALOQA FAKULTETI
“Optik aloqa” fanidan
Mustaqil ish
Bajardi: Tog`ayev Doston
Tekshirdi: Tursimuratov S.
Toshkent- 2023
Mavzu: O`zbekiston Respublikasida optik aloqa tarmoqlarining rivojilanish tarixi va istiqbollari
MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………….. 3
ASOSIY QISM ……………………………………………….. 4
2.1. Optik aloqa tarixi …………………………………………….. 4
2.2. Optik aloqani o`zbekistonga kirib kelishi ……………………. 8
2.3. O`zbekistonda optik aloqani istiqbollari ………………………9
3. Xulosa ………………………………………………………….12
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………13
KIRISH
«Axborot asri» deb nom olgan davrimizning o‘ziga xos xususiyati shundaki, jamiyat hayotining turli jabhalariga, jumladan, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalarga, fan, ta’lim, texnika va texno- logiyalaming eng yangi yutuqlariga oid axborotlar oqimining tobora jadal sur’atlar bilan ortib borishi kuzatilmoqda. Chunonchi, tahlil- laming ko‘rsatishicha, jahon bo‘yicha Internet resurslaridan foyda- lanishga bo‘lgan ehtiyoj — har bir foydalanuvchiga to‘g‘ri kela- digan axborotlar oqimining o'rtacha hajmi yiliga 8 marta ortmoqda. Bunday sharoitda u yoki bu mamlakatning rivoji undagi axborotlar zaxirasining salmog‘i va bu zaxiradan foydalanilish samaradorligi bilan belgilanadi. Bir so‘z bilan aytganda, bugungi kunda axborot almashinuvi jarayoni nafaqat muloqot vositasiga, balki, jamiyat taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchlaridan biriga aylandi. Shu munosabat bilan axborotlar oqimini uzatish hajmi, tezligi va sifatini oshirish, aloqa xizmatlari turlarini kengaytirish imkonini beravchi, nisbatan kam mehnat va moddiy ashyolar talab qiluvchi aloqa vositalarini yaratish va ulardan samarali foydalanish o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan va tobora keng qolanish topayotgan optik aloqa tizimlari ana shunday aloqa vositalari sirasiga kiradi. Optik aloqaning bir qator xususiyatlari uning telefon tarmoqlari, kabel televideniyesi, kosmik apparatlar, samolyot, suv usti va suv osti kemalarining bort aloqasi, elektron hisoblash mashinalar orasidagi ichki va tashqi aloqani tashkil etish, shuningdek, texnologik jarayonlarni boshqarish maqsadlarida keng qo‘llanish topishiga olib keldi va u raqobatbardosh aloqa turlaridan biriga aylandi. Har qanday aloqa tizimi axborotni bir manzildan boshqa manzilga uzatish uchun xizmat qiladi. Aloqa tizimlarining barcha turlari ikki muhim omili axborot eltuvchi va axborot uzatuvchi muhitning mavjudligini nazarda tutadi.
Optik aloqa - optik shisha tolali kabel yordamida amalga oshirilib, ma’lumotlar yorug’lik nuri ko’rinishida o’ztiladi. Optik aloqa qurulmalari, vositalri va texnologiyalrining majmuyi optik aloqa tizmalri deb ataladi.
Insoniyat taraqqiyotida aloqa, xususan, optik aloqa (OA)ning roli katta boigan, bunga sabab yorugiik nurining tarqalish tezli- gining juda yuqoriligi (3I08 m/s), to‘g‘ri chiziqli tarqahshi va boshqa xususiyatlaridir.
Axborotlarni uzatish uchun yorugiik nurining qoilanilishi uzoq tarixga cga. Dengizchilar axborotlarni uzatish uchun signal lampa- larini qoilaganlar, mayoqlar esa ko‘p asrlar davomida dengizchilami xavf-xatardan ogohlantirgan.
XVIII asrning 90-yiharida I.P. Kulibin (Rossiya) va K. Shapp (Fransiya) bir-biridan bexabar optik telegraf ixtiro qilishgan.
Bu optik telegraf quyosh nurini ko‘zguIar yordamida qaytarish asosida ishlagan. Axborotlarni masofaga uzatishda yorug'lik nurining qulayligini sezgan amerikalik ixtirochi Aleksandr Grexem Bell 1882-yilda fokuslantirilgan quyosh nurini qo‘llab, Vashing- tonda ikki bino tomi o‘rtasida optik telefon (fotofon) aloqasini o‘matgan. U o‘zining qurilmasi yordamida ovozni nur orqali 200 metr masofaga uzatgan. Bu tizimlar atmosfera orqali to‘g‘ri uza- tishni ta’minlangan.
Axborotlami ochiq atmosferada uzatish yaxshi natija bermadi. Bunga sabab atmosferadagi harorat, havo oqimi, changlar, tuman va hakozolar tinimsiz o‘zgarib turganhgi sababli ochiq havo yorug‘lik uzatuvchi muhit sifatida ishlashga yaroqsizligi va bu muammoning yechimi - axborotlami yorug‘lik uzatkich bo'ylab uzatish g‘oyasi olimlar tomonidan XX asming 60-yillarida aniqlandi. Bu g‘oya yaratilgunuga qadar olimlar bu borada tinimsiz ilmiy izlanishlar olib bordilar. Birinchi yorug‘lik uzatkichlar — XIX asming 70-yillarida (1874— 1876-yillar) Rossiyada yaratilgan. Rus elektrotexnigi V.N. Chikolev kutubxonasi bir necha xonalarni bitta lampa biian yoritish uchun ichi oynali metall trubalarni ishlatgan. 1905-yilda R. Vud «fizik optikada shisha yoki eng yaxshisi kvars tayoqcha devorlaridan «ichki qaytishni» qo'llab, yorug'lik energiyasini katta yo‘qotishlarsiz bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga o‘tkazish mumkin, deb yozgan.
1920 — 1930-yillari Germaniyada elektromagnit to'lqinlarni shaffof yorug‘lik o‘tkazgichlar orqali uzatish bo‘yicha ishlar olib borildi (O. Shriver, U. Bregg).
1927-yili Bayrd (Angliyada) va Xanzell (AQSHda) televide- niyeda tasvirlarni uzatish uchun juda ko‘p tolalar ishlatish kerak, degan g‘oyaga keldilar. Shu tarzda, o‘tgan asrning 50-yillarigacha tasvirlarni ingichka yorug'lik uzatkich orqali uzatish g‘oyasi, ya’ni tolali optika g‘oyasi rivojlanib bordi.
1951-yilda tolali optik aloqa rivojlanishining yangi bosqichi boshlandi: Van Xiil (Gollandiyada), Kapani va Xopkins (Angliyada) bir-biridan bexabar tasvirlarni uzatish uchun shisha tolalarning mustahkam sozlanuvchan jgutlarini yaratish va ular yordamida tasvirlarni uzatish qonuniyatlarini tadqiq etish bo‘yicha ish bosh- ladilar. Bunday uzatishda juda ko‘p ingichka tolalar talab etilgan, ularni zich joylashtirish esa yorug‘likning bir toladan boshqasiga o‘tib ketishiga olib kelgan.
Bunday yorug‘lik uzatuvchi tolalarda yorug‘likning izolyatsiyasi masalalarini hal etishida Van Xiilning xizmatlari katta bo‘ldi.
1953-yili Van Xiil plastikdan tayyorlangan sindirish ko‘rsatkichi 1,47 bo‘lgan yorug‘likni izolyatsiyalovchi qobiqli shisha tolani yaratdi (shishaning sindirish ko‘rsatkichi 1,5 — 1,7). Uning g‘oyasi shundan iborat ediki, yorug‘lik uzatkichning sindirish ko‘rsatkichi qobiqnikidan katta bo‘lishi kerak, shundagina yorug‘lik nurining to‘liq ichki qaytishiga erishish mumkin.
1958 — 1959-yillarda Kapani va Xirshovis tomonlaridan bu g‘oya mukammalashtirildi. Ular kichik sindirish ko‘rsatkichga ega bo‘lgan shisha qobiqli shisha tola yaratdilar. Bu tolada yo‘qotishlar plastik qobiqli tolaga nisbatan kamaygan, qobiqning sayqallangan tola yuzasini tashqi mexanik ta’sirlardan himoyalovchi boshqa vazifasi ham yuzaga keladi.
Shunday qilib, Van Xiil, Kapani va Xirshovis ishlaridan (1953— 1959-yillar davri oralig'ida) tolali optikaning asosiy prinsipi — yorug‘likni ikki qatlamli dielektrik yorug‘lik uzatkichlar bo'ylab uzatish prinsipiga asos solindi. Barcha zamonaviy yorug‘lik uzatkichlar ana shu prinsip asosida ishlaydi .
Fan-texnika, kvant fizikasi, optoelektronika bo‘yicha erishilgan yutuqlar, optik kvant generator (lazer)larning yaratilishi bilan optik aloqa rivojlanishining zamonaviy davri boshlandi.
1954-yil rossiyalik olimlar N.G. Basov va A.M. Proxorov hamda amerikalik fizik Ch. Tauns ammiak molekulalari to‘plamida ishlovchi, mazer deb ataluvchi mikroto‘lqinli kogerent nurlanish manbayi — gazli kvant generatorini yaratdilar.
1959- yili N.G. Basov hamkasblari bilan birgalikda qattiq jismli yorug‘lik kvant generatorlarini yaratish uchun yarimo‘tkazgichli materiallarni ishlatishni taklif etdi. Bunday nurlanish manbalari lazerlar (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation — LASER) deb ataldi. Olimlar bu kashfiyot uchun 1964-yilda fizika bo‘yicha Nobel mukofotini oldilar.
Odatdagi optik nurlanish manbalariga qaraganda lazer nurlanishi yuqori monoxromatiklik, kogerentlik hamda juda yuqori inten- sivlikka ega va shuning uchun uni uzatish tizimlarida eltuvchi tebranish sifatida qo‘llanilishi tabiiy edi. Lazer nurlanishi keng o'tkazish polosasini hosil qilish imkoniyatini yaratdi. Geliy-neon lazerli uzatish tizimi (ochiq fazodagi to‘lqin uzunligi X = 0,63 mkm, chastotasi f = 4,7 — 1014 Hz) 4700 GHz (asosiy chastotadan 1%) o‘tkazish polosasiga ega bo‘lib unda, birvaqtda millionga yaqin televizion kanallarni joylashtirish mumkin. 1960- yillarda lazer nurlanishining turli modulyatsiya (chastota, faza, amplituda, intensivlik va qutblanish bo‘yicha, impulsli modulyatsiya) turlarini amalga oshirish bo‘yicha ko‘plab texnik yechimlar tavsiya etildi, shuningdek, yorug‘likning ochiq fazoda tarqalishini qo‘llovchi bir qator lazer uzatish tizimlari yaratildi. Axborotlarni ochiq fazoda uzatishda hosil bo'ladigan yuqorida aytib o‘tilgan kamchiliklar, shuningdek, bunday tizimlarda qoMlaniladigan nurlanish manbalari foydali ish koeffitsiyentining kichikligi ularni telekommunikatsiya tarmoqlarida qoMlanilishini chegaralaydi. Hozirda bir qator kamchiliklariga qaramay bunday tizimlar kosmosda, ba’zi xorijiy mamlakatlarda ko‘p qavatli baland binolarda qo‘llanilmoqda.
O‘sha vaqtda yaratilgan optik tolaning so‘nish qiymatlari katta bo‘lib, taxminan 1000 dB/km ga teng bo‘lgan. Bunday tolaga kiritilgan nur qisqa masofada deyarli butunlay yutilib ketadi.
Bu kamchilikni bartaraf etish maqsadida ko‘plab tadqiqotlar olib borildi. 1966-yilda ingliz olimlari Kao va Xokxem o‘zlarining ilmiy izlanishlarida optik toladagi nurning yutilish sabablarini tahlil qilib, nurning yutilishiga asosiy sabab metall ionlarining qoldiqlari ekanligini aniqladilar. Olimlar agar shisha ana shu ionlardan tozalansa, yutilish koeffitsiyenti a < 20 db/km bo‘lgan tolalarni olish mumkinligini isbotlab berdilar. Shundan so‘ng dunyo miqyosida yutish koeffitsiyenti kichik bo‘lgan yorug'lik uzatuvchi tolalarni olish bo‘yicha ishlar juda avj olib ketdi.
1975-yili laboratoriya sharoitida so‘nish koeffitsiyenti 2 dB/ km gacha bo‘lgan optik tolalar olindi va 1979-yilga kelib esa so‘nish koeffitsiyenti 0,2 dB/km li optik tolalar yaratildi.
1980-yilda ko‘plab mamlakatlarda yo‘qotishlari 10 dB/km dan kichik bo'lgan optik tolalar ishlab chiqdi, ishonchliligi yuqori bo‘lgan yarimo'tkazgichli optik nurlanish manbalari, fotodetektorlar yaratildi va optik aloqa tizimlari bo‘yicha har tomonlama izlanishlar olib borildi. Shu tarzda optik aloqa tizimlari davri va unga mos holda telekommunikatsiya, optoelektronika va kompyuter texnologiyalari davri boshlandi.
|
| |
