Shifratorning blok – sxemasi
Shifratorni ishlash prinsipini ko'rib chiqamiz. Unda kirish signallari sifatida x 0 ,..., x 4 ikkilik o'zgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishdagi klavishalarni bosganda paydo bo'ladi. Quyida shifratorning o'tish jadvalini keltiramiz.
Shifratorning o'tish jadvali
o'nlik son
|
Kirish kodi
|
Chiqish kodi
|
X4
|
X3
|
X2
|
X1
|
X0
|
Y2
|
Y1
|
Y0
|
*
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
2
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
3
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
4
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
Unda o’zgaruvchilar mustaqil hisoblanadi va 2 5 +1=32+1=33 kombinatsiyani qurish imkonini beradi. Lekin, ikki va undan ortiq klavishalarni bosishni ta’qiqlovchi chegara qo'yilganda, unda 32-tadan 6-ta mumkin bo'lgan kirish kombinatsiyalari qoladi. Bunday mos chegaraga kirish kodi “n –dan 1” yoki unitar deyiladi. Jadvalda bosilgan klavishaga «1» va bosilmagan klavishaga «0» mos keladi. Jadvaldan ko'rinib turibdiki, agar «1» x yoki x 3 kirish yo'lida paydo bo'lsa, y 0 ikkilik o'zgaruvchi «1» qiymatini qabul qiladi. Qolgan barcha kombinatsiyalarda y 0 =0 bo'ladi, ya’ni mantiqiy tilda:
y 0 = x 1 + x 3 = x1 x3
Xuddi shunday:
y 1 = x 2 + x 3 =
y 2 = x 4 .
x2 x3 ;
Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YOKI» bazisida (pastki rasmga qarang), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.
Ayrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo'lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo'llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» o'zgarishini 8421 kodga aylantiradi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o'tish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi o'zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan o'ngdagi dioganalda kirishdagi o'zgaruvchilar
qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.
Ikkilik sanoq tizimidagi raqamlarni o'nlik sanoq tizimidagi kodga o'zgartiruvchi kombinatsion mantiqiy qurilma – deshifrator yoki dekoder deb ataladi.
Deshifrator shifratorga teskari bo'lgan amalni bajaradi. Agar deshifratorning n adres kirishlari uning m chiqishlari soni bilan m=2n munosabat bilan bog'langan bo'lsa, bunday deshifrator to'liq deb ataladi. Agar m<2n bo'lsa, deshifrator to'liq emas deb ataladi.
Kirish
signallari
|
Chiqish signallari
|
X0
|
X1
|
Y0
|
Y1
|
Y2
|
Y3
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
Jadval barcha kirish kombinatsiyalarining chiqish qiymatlarini to’la aniqlaydi.
Keyingi bosqichda har bir chiqish funksiyasi uchun Karno kartasini tuzish va uning minimizatsiyalashtirilgan ifodasini olish kerak. Lekin, ushbu holat uchun bu
ma’noga ega emas, chunki Y –ning har bir funksiyasida Karno kartasi bitta «1» egallagan.
Yuqoridagi jadval asosida quyidagi funksiyalar o’rinlidar:
y0 x0 x1 x0 x1;
y1 x0 x1 x0 x1 y2 x0 x1 x0 x1 y3 x0 x1 x0 x1
Olingan ifodalarni «2VA-YUQ» hamda «2YoKI-YO’Q» elementlar bazisida qurish mumkin.
4 dan 10 ga”deshifratorning shartli belgilanishi
“4 dan 10 ga deshifrator”ning haqiqiylik jadvali (to'liq emas)
Deshifrator blok – sxemasi
(“2 dan 4 ga”)
Mustaqil topshiriq
10) O‟n oltilik sanoq sistemasidagi “7” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
20) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ C ” sonini chiqaring?
Electronics Workbench dasturida “Shifrator” elementini yasash.
EWB dasturini ishga tushiramiz.
“ Sources ” bo‟limidagi “ +Vcc Voltage Source “ elementidan 4 ta nusxasini ishchi maydonga qo‟yamiz. Shifratorni yasash uchun kerak bo‟ladigan boshqa piktogrammalarni ham ishchi maydonga joylashtiramiz.
Shifrator elementi ishlashi uchun kerak bo‟ladigan barcha elementlarni yig‟ib olganimizdan so‟ng, quyida jadvaldagi ko‟rinish yuzaga keladi.
Shifrator elementini ishga tushirish uchun “Activate Simulation” piktogrammasini bosamiz va o‟nlik kodni ikkilik kodga o‟zgartirish jarayonini tekshirib ko‟ramiz. Natijalar kalitlar ya‟ni uzib-ulagichlar yordamida olamiz.
“ Electronics Workbench “ da Dishefrator mantiqiy sxemasi
Bu labaratoriya ishimizda Dishefrator mantiqiy sxemasini tuzamiz bunda avvalgi laboratoriyalarimizda foydalanadigan dasturimizdan ya‟ni “ Electronics
Workbench “ dan foydalanamiz.
Mantiqiy sxemani tuzishni boshlaymiz bunda “ Electronics Workbench “ dasturini ishga tushiramiz (1-rasm.)
Dasturimizni ishga tushirib oldik va mantiqiy elementlarni olib mantiqiy sxemani tuzishni boshlaymiz, “Sources” bandidan “ground” elementini va yana “
+Vcc Voltage Source ” elementlarini oldik so‟ngra “ basic ” bandidan “Switch” elementidan sakkiz dona olib kerakli joyga joylashtiramiz, va “Digital” bulimidan “ Full-adder ” (Summator) elementlarini olib kerakli joyga joylashtiramiz dastur tushunarli bulishi uchun elementlarni ketma-ket joylashtirib boramiz. (2-rasm)
rasmda elementlarni tartiblashni boshladik va keyingi bosqichga utamiz.
Keyingi bosqichda “ Indecators ” bandidan “Decoded Seven-Segment Displey” elementi ya‟ni qiymat kursatkich elementini olamiz va kerakli joyga joylashtiramiz va buni (3-rasmda ) ko‟rishimiz mumkin.
4.rasm
Quyidagi 3-rasmda elementlarni olib joylashtirdik mantiqiy elementlarni
deyarli joylashtirib endi mantiqiy elementlarni bir biriga ulaymiz va ulaganimizdan so‟ng chiroqlarni (14 ta) olib joylashtiramiz va dasturning asosiy qismiga utamiz olingan barcha elementlarni tartibi bilan joylashtiramiz va ulaymiz dasturimizni
(4-rasm) da ko‟rinishi.
Qoida: dastur ishga tushishi uchun elementlar bir-biri bilan to‟g‟ri va tekis ulanishiga etiborni qarating.
rasm
Xulosa
Shifrator va deshifrator, ma'lumotlarni maxfiylik va xavfsizlik maqsadida kodlash va kodni o'qish imkoniyatini ta'minlash uchun ishlatiladigan elektronik qurilmalardir. Shifrator, asosan kiritilgan ma'lumotlarni kodlab, deshifrator esa kodlangan ma'lumotlarni asal holatiga o'girib qaytarish maqsadida ishlatiladi. Bu kombinatsion sxemalar, maxfiylikning yuqori darajada ta'minlanishini ta'minlayadi ishlatiladi. Shifrator va deshifratorlar xavfsizlikni ta'minlash uchun keng qo'llaniladigan asosiy qurilmalardir
FOYDALANILADIGAN ASOSIY DARSLIKLAR VA O'QUV QO'LLANMALAR RO'YXATI
Asosiy adabiyotlar
Нефедов А.В. и др. Зарубежные интегралные микросхемы. 1989г.
Карлащук В.И. Электронная лаборатория на ИБМ ПC. 2006г.
Цифровая схемотехника., Ю.Е. Мишулин., В.А.Немонтов., 2006г.
Основы схемотехники цифровых устройств., Л.А. Брякин., 2005г.
Multisim. Усер Гуиде, Натионал Инструментс, 2007 g.
Н.П. Бабич, И.А. Жуков. Компьютерная схемотехника. Учебное пособие К.: МК-Пресс, 2004г., 576 с.
Dijital Logic Design., Juwang Ware, 2002y.
Угрюмов Э.П. Цифровая схемотехника.- СПб.: БХВ, Санкт-Петербург, 2000г.
Кучумов А.Н. Электроника и схемотехника. 2002г.
Акулова О.А. и др. Основы элементной базы ЭВМ. Учебное пособие. М.: МГТУ им. Н.Е. Баумана, 2002г.
Axborot - resurs manbalari
http://etuit.uz/dl/course/category.php?id=41
www.tuit.uz.
www.ziyoNET.uz.
|
