Suv resurslari. Yana bir qayta tiklanadigan manba - chuchuk suvdan foydalanishda yanada jiddiy muammolar yuzaga keladi. Erdagi suvning katta qismi sho'r holatda. Chuchuk suv umumiy suv massasining atigi 2,5% ni tashkil qiladi. Shu bilan birga, chuchuk suvning 2/3 qismi qattiq holatda bo'lib, muz va muzliklarda to'planadi. Foydalanish uchun mavjud chuchuk suv taxminan 24 ming km3
(24,000 mlrd m3) ni tashkil qiladi.
Toza suv iste'moli doimiy ravishda oshib bormoqda. Hozirgi kunda dunyoning turli manbalaridan iqtisodiy va maishiy ehtiyojlar uchun 4 ming km3 dan ortiq chuchuk suv olinadi. Kelgusi 20 yil ichida uning iste'moli yana 40 foizga oshishi kutilmoqda. Chuchuk suvning katta qismi daryo tizimlari va ochiq suv havzalaridan olinadi. Er osti manbalaridan foydalaniladigan suvning ulushi 10% dan oshmaydi. Iste'mol qilinadigan toza suvning qariyb 70% qishloq xo'jaligida, 20% sanoatda va faqat 10% kommunal va boshqa iqtisodiy maqsadlarda ishlatiladi.
Ta'minotning kamayishi, ifloslanish va iste'molning ko'payishi tufayli dunyoda iqtisodiy jihatdan mavjud bo'lgan toza suv miqdori doimiy ravishda kamayib bormoqda. Kelgusi o'n yilliklarda ifloslangan suv hajmi iste'mol uchun mavjud resursdan oshib ketishi kutilmoqda, bu esa dunyoning ko'plab mintaqalarida suv ta'minoti bilan bog'liq keskin vaziyatga olib keladi [8].
Suv Yerdagi hayotni ta'minlovchi eng muhim va eng ko'p talab qilinadigan resursdir.Inson hayoti davomida o'rtacha 40 tonnaga yaqin suv ichadi. Suvning yo'q bo'lib ketishi energiya resurslarining kamayib ketishidan ko'ra jiddiyroq muammodir, chunki biosferada suvni almashtirish usullari yo'q.
Suv ta'minotining eng muhim muammosi Yer sharining turli mintaqalarida chuchuk suvning nomutanosibligi bo'lib, bu ikki muhim omil:
- iqlim sharoiti va xo'jalik yuritish tabiati bilan o'zaro bog'liq bo'lgan turli mintaqalarda notekis yog'ingarchilik va noratsional suv iste'moli;
- suvning ifloslanishi va ularning ichimlik resurslarini kamaytirish.
Bu sabablar tanqis va aksincha, ortiqcha suv ta'minoti zonalarining shakllanishini belgilaydi. Rossiyadagi tanqislik zonalari asosan janubiy qurg'oqchil hududlar bilan chegaralangan va ijtimoiy va iqtisodiy maqsadlar uchun ham er usti, ham er osti ichimlik suvining etishmasligi bilan tavsiflanadi. Bu hududlarda suv aylanishining muvozanatini buzish bilan bir qatorda, ularning manbalari yaqinidagi daryo tizimlaridan suvning tartibga solinmagan holda olinishi katta ahamiyatga ega. Natijada, daryo oqimi kamayadi, daryolar va yirik suv omborlarida suv sathining pasayishi kuzatiladi, ya'ni. ularning normal suv rejimi buziladi, bu esa suv ta'minoti taqchilligini yanada oshiradi. Shunday qilib, daryoning yillik oqimi. Shu sababli Volga daryosi me'yorga nisbatan 10% ga, Don, Kuban va Terek daryolari yaqinida - 25-40% ga kamayadi, Orol ko'lini to'ydiradigan Amudaryo va Sirdaryoning suv olish hajmi esa 10% dan oshadi. Yillik oqim tezligining 90% [6].
Bundan tashqari, chuchuk suvning ifloslanishi tufayli taqchilligi ortib bormoqda. Mavjud ma'lumotlarga ko'ra, hozirgi vaqtda mavjud iste'mol hajmining deyarli yarmi Yerdagi antropogen faoliyat bilan ifloslangan. Ifloslanishning eng katta ko'lami kommunal va qishloq xo'jaligida, shuningdek, energetika, qurilish va boshqa sohalardagi sanoat korxonalarida hosil bo'ladigan oqava suvlar
(yiliga taxminan 2000 km3) bilan bog'liq.
Shahar va sanoat hududlarida nafaqat yer usti suvlari, balki yer osti suvlari ham intensiv ravishda ifloslangan.
Namlikning tanqisligi yer sharidagi cho'llarning maydonini yiliga 60 km2 gacha ko'payishiga olib keladi va eng muhimi, suv tanqisligidan aziyat chekayotgan odamlar sonini ko'paytiradi. Jahon bankining ma'lumotlariga ko'ra, dunyoda ikki milliardga yaqin odam allaqachon suv tanqisligini boshdan kechirmoqda va undan ham ko'prog'i past sifatli suvdan foydalanishga majbur bo'lmoqda [6].
Sifatli ichimlik suvi taqchilligi aholi salomatligini mustahkamlashda muhim omil bo‘lmoqda. 19-asrda Lui Paster shunday degan edi: "Odamlar kasalliklarining 90 foizini ichishadi". Rossiyada har 100 ming aholiga har yili 1000 tagacha qo'shimcha kasallik holati qayd etiladi, bu esa sifatsiz ichimlik suvi tufayli yuzaga keladi [7].
Ichimlik suvining taqchilligi shisha suv bozorining rivojlanishini rag'batlantirmoqda, uning bir litrining narxi o'rtacha 1 AQSh dollariga etadi, bu esa bir litr neft narxidan qimmatroqdir.
Tanqis bo'lganlar bilan bir qatorda Yerda suv ta'minoti ruxsat etilgan chegaradan oshib ketadigan botqoq zonalari hosil bo'ladi, bu ham tanqidiy vaziyatlarni keltirib chiqaradi va ekotizimlarning rivojlanishini beqarorlashtiradi. Rossiyada botqoqlanish Sibir va Uzoq Sharqning muhim qismida, shuningdek, Rossiyaning janubiy chegarasidagi tog' tizmalariga tutashgan hududlarda sodir bo'ladi. Bu hududlarda yer usti va er osti suvlarining haddan tashqari koʻpligi turli xavfli gidrologik va geologik hodisalarning rivojlanishiga sabab boʻladi, ular biotizimlarga tushkun taʼsir koʻrsatib, katta ijtimoiy va moddiy zarar yetkazadi [10, 11]. Bunday jarayonlarga suv toshqini, suv bosishi, tuproqning botqoqlanishi, suv eroziyasi, ishqalanish, ko'chkilar va qumlarning paydo bo'lishi, suffuziya, karst rivojlanishi va boshqalar kiradi. Rossiya Favqulodda vaziyatlar vazirligi maʼlumotlariga koʻra, botqoqlik natijasida mamlakatning 400 ming km2 ga yaqin hududi, 300 dan ortiq shaharlari, minglab kichik aholi punktlari, 7 million gektardan ortiq qishloq xoʻjaligi yerlari suv ostida qolgan. Ushbu hodisalardan o'rtacha uzoq muddatli zarar taxminan 70 milliard rublni tashkil qiladi. yilda.
Shunday qilib, suv resurslari bilan bog'liq vaziyatni tahlil qilar ekanmiz, taqchil va aksincha, chuchuk suvning ortiqcha bo'lgan zonalarning shakllanishi natijasida ijtimoiy rivojlanish barqarorligining buzilishini qayd etish mumkin. Ikkala turdagi zonalarda ham ekotizimning ekologik imkoniyatlarining quyi yoki yuqori chegarasidan oshib ketadi, bu esa katta moddiy va ijtimoiy yo'qotishlarga olib keladigan ekologik muammolarning paydo bo'lishi bilan birga keladi.
|
