4. Tok transformatorlarining vazifasi va ishlash prinsipi
Elektromagnit tok transformatorlari (TT) tokni birlamchi holatda
aylantiruvchilar turining biridir. Asosan amaliyotda yopiq magnitsimli
elektromagnit TT keng tarqalgan.
Tok transformatorlari birlamchi tokni o‘lchov asboblar va rele elementlariga
mos keladigan qiymatlarga aylantiradi, va shu bilan birga o‘lchanadigan va yuqori
kuchlanish zanjirlaridan himoyalab ajratish uchun qo‘llaniladi.
Tok transformatorlari yopiq o‘zak 2 (2.17-rasm) va ikki o‘ram –
birlamchi 1 va ikkilamchi 3 lardan tashkil topgan. Birlamchi o‘ram o‘lchanayotgan
I
1
tok zanjiriga ketma-ket ulanadi, ikkilamchi o‘ram I
2
toki oqib o‘lchanadigan
asboblarga (elektr energiya hisoblagichi, ampermetr) va turli xildagi himoya
relelariga ulanadi.
TT ni epchillik va aniqligi iste’molchi uchun elektroenergiyani hisobga
olishda nafaqat to‘g‘riligiga, hatto elektr ta’minotni uzluksizligiga olib keladi.
TT ni birlamchi w
1
o‘rami himoyalanadigan zanjir elementiga ketma-ket
ulanadi. Ikkilamchi w
2
o‘ram TT bilan himoya apparati o‘rtasida joylashgan
o‘lchov asbobi, bog‘lovchi simlar (kabellar), rele qarshiligini Z
yuk
dan tashkil
topgan qarshiligi bilan zanjir berkitilgan.
w
2
ikkilamchi o‘ramdan induksiyalangan birlamchi tok I
1
va ikkilamchi I
2
magnit yurituvchi kuchni paydo qiladi va F
1
va F
2
po‘lat magnitsimli bilan
bog‘lanadigan magnit oqimlarni yuzaga keltiradi.
I
1
w
1
va
I
2
w
2
ga teng magnit yurituvchi kuch (MDS) va ular orqali hosil
bo‘ladigan F
1
va F
2
oqimi geometrik qo‘shiladi va TT da natijaviy F
T
oqimini hosil
qiladi:
I
1
w
1
+
I
2
w
2
= I
nam
w
1
;
F
1
va F
2
= F
T
,
bu erda F
T
– TT ni ikki o‘ramiga singuvchi va ikkinchi o‘ramida EDC E
2
yo‘nalishi, ikkilamchi berk o‘ramida I
2
ikkilamchi tokni hosil qiladi.
F
T
magnit oqimi I
nam
w
1
MDS ni, aniqrog‘i I
nam
magnitlovchi tokni hosil qiladi.
I
nam
tokini hosil bo‘lishi I
1
va I
2
transformatsiyani hosil etadi.
Lekin magnitlanish – birlamchi tokni bir qismi, ya’ni ikkilamchi tok
birlamchining bir qismini transformatsiyalaydi:
В
В
I
нам
I
1
2
К
I
К
I
I
,
bu erda
– TT transformatsiyasining o‘ramli koeffitsient.
I
nam
qiymatidagi ishchi tok normal rejimda uncha katta
emas (0,5-3%) va shuning uchun o‘ramli koeffitsient TT ni trnsformatsiya
koeffitsientiga teng bo‘ladi:
.
К
2
1
I
I
I
(2.1)
Qisqa tutashuvdagi hisob toki, agar TT ni magnitlanish toki 10% birlamchi
tokdan oshib ketmasa, (2.1) ifodani qo‘llasa bo‘ladi, masalan ikkilamchi tokni
(reledagi tok) hisoblash uchun:
.
1
2
I
K
I
I
(2.2)
Lekin katta tok qiymatlarida (2.1) va (2.2) ifodalarni magnitlanishni
qo‘llayotganda I
nam
hisobga olmasdan qo‘llash mumkin emas, ya’ni u orqali TT
dagi to‘liq yo‘qotishni aniqlaydi va releli himoya xarakatidagi favqulotda hodisa
rejimlarida uning aniq ishlashini ko‘rsatadi.
Hozirgi paytda TT lar MDH davlatlarida aniqligi, ishonchliligi, zaxirali tok
yuklamasi, atrof muhit harorati va Respublika sharoitidagi holatlarga javob beradi.
O‘tkazilgan tekshiruvlar natijasida T-0,66 rusumli tok transformatorlari ASKUE
uchun qo‘llanilsa katta yutuqqa erishiladi.
1
2
I
В
К
w
w
2.17-rasm. Tok transformatorlarining yuklamaga nisbatan turlanishining ko‘rinishi
ASKUE tizimida GSM, GPRS va PLC modemlar
Zamonaviy ASKUE tizimlari asosan elektroenergiyani monitoringlash va
nazorat qilish vazifasini o‘taydi. Ushbu tizimni asosiy qurilmalaridan biri albatta
uzatish-qabul qilish qurilmasi – modemlar bo‘lib, hisob va nazorat to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni markazga yoki markazdan uzatish va qabul qilish uchun GSM,
GPRS yoki Ethernet va PLC modem tarmoq yoki kanallari qo‘llaniladi.
PLC (Power Line Communication – past kuchlanishli elektr tarmoqlaridan
aloqa o‘rnatish) modem – past kuchlanish tarmoqlaridan (0,4 kv tarmoq)
to‘plangan ma’lumotlarni hisoblagich, modem va markaz o‘rtasida raqamli shaklda
ayriboshlash uchun mo‘jallangan. PLC modemlari asosan bir fazali ulanishga
mo‘ljallangan bo‘lib, past kuchlanish elektr tarmog‘idan 360 bit/s tezligida
ma’lumotlarni uzatsa, raqamli interfeysaro 2400 bit/s da ma’lumot ayriboshlaydi.
Past
kuchlanishli
tarmoqdagi
ma’lumotlar uzatish rejimi paketli va
yarimdumpleksli.
Apparat ulanadigan ko‘rinish:
- RS-485, RS-232C raqamli interfeyslari 9 ta kontakt rozetkali Dsub ulanish
turi va 3 kontaktli qisqich to‘plam bloki;
- past kuchlanishli elektr tarmoqqa ulanish 2 kontaktli qisqich to‘plam bloki
orqali amalga oshiriladi.
2.18-rasm. Bir fazali elektr tarmog‘idan ma’lumotlarni uzatuvchi
PLC modem
Uch fazali tarmoqlar uchun ma’lumotlarni uzatish GSM, GPRS yoki
Ethernet aloqa tarmoqlari orqali amalga oshiriladi. Hozirgi kunda ushbu mobil
modemlarni turi birqancha, lekin O‘zbekiston Respublikasida tajribadan o‘tganlari
bir nechtani tashkil etadi. Ularning turlari va qisqa tavsiflarni ko‘rib chiqamiz:
Cinterion MC52iT GSM/GPRS modemi (2.19-rasm, a) – OOO "RKOM" -
radiokommunikatsiyalar va aloqa kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib,
tuzilmaviy tugatilgan terminalli, GSM900/1800 + GPRS andozasidagi SMS
tuzilishida ma’lumotlarni uzatish mumkin. Ushbu GSM modem bilan boshqaruv
AT – buyruqlar asosida amalga oshadi. Terminallar bilan ishlatish uchun uni
antennaning tashqi raz’yomiga ulanadi, o‘zgarmas tok manbasini ketma-ketlik
SOM – porti (RS-232), turli mikroprotsessor kontrolleriga ulanganda olish
mumkin.
IRZ ES75 - modemi (2.19-rasm, b) – mobil telefon tarmoq GSM
standartlari bo‘yicha ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish vazifasini bajaradi. IRZ
ES75 modemi Siemens/Cinterion MC75 moduli asosida tuzilgan bo‘lib oldingi
avlodlaridan, yuqori tezlik protokolini EDGE (ma’lumotlarni uzatsh tezligi 384
kbit/s) hozirgi paytda keng qo‘llanilayotgan va ikki kommunikatsion portiga ega:
USB 2.0 i RS-232.
RZ MC55i-485GI terminal modemi (2.19-rasm, v) RS-485 porti ega, GSM
mobil telefon andozalari bo‘yicha ma’lumotlarni uzatadi. Modemda qo‘llanilgan
,,Atmel’’ kompaniyasining mikrokontrolleri terminalda barqaror, uzluksiz ishlash
kabilarni ta’minlaydi. IRZ MC55i-485GI modemni boshqa avlodlaridan farqi
mobil Internet tarmog‘i bilan a’lo darajada bog‘lanadi, ishlab chiqarish
korxonalariga o‘rnatilganda telemetriya, datchiklardan simsiz ma’lumotlarni
to‘plash, masofadan kuzatish, boshqarish va xokazo larni amalga oshiradi.
| 