II.Asosiy qism
Elektr energiyani hisoblagichlari – vaqtiy integrallovchi, aktiv va reaktiv
energiyani o‘lchovchi asbobdir.
Aktiv quvvat – vaqt birligi ichida iste’mol qilinadigan aktiv energiya
miqdori
)
_( Вт
Ватт
сония
джоуль
.
Hisoblagich tomondan o‘lchanadigan aktiv quvvat, Vt, quyidagi
ifodalardan aniqlanadi:
bir fazali hisoblagich uchun
cos
1
I
U
Р
ф
ф
;
uch fazali ikki elementli hisoblagich uchun
cos
3
3
I
U
U
Р
ф
ф
;
to‘rt faza tarmoqda uch fazali uch elementli hisoblagichlar uchun
3
3
3
2
2
2
1
1
1
4
3
cos
cos
cos
I
U
I
U
I
U
Р
ф
.
Reaktiv quvvat – qabul qilgich (transformator, elektryuritgich) magnit
maydoni va generator orasidagi sirkulyasiyalanadigan, vaqt birligidagi elektr
energiyani miqdoriga aytiladi. SHunda energiyani ayriboshlash issiqlik, mexanik
va boshqa aylantirishlarsiz davriy amalga oshadi.
Reaktiv quvvat, (var), reaktiv energiya hisoblagichi orqali o‘lchanadi va
quyidagicha aniqlanadi:
sin
3
3
I
U
Q
л
ф
.
Tarmoq va transformatorlardagi reaktiv quvvatni yuklanishi, tarmoq
o‘tkazish qobiliyatini kamaytiradi va generatorning o‘rnatilgan to‘liq quvvatini
qo‘llanilash imkoniyatini cheklaydi.
Burchak fazasining siljishi – elektr kuchlanish va toklardagi fazali siljish
graduslarni tashkil etadi. Induktiv tavsifga ega bo‘lgan yuklamada tok faza
bo‘yicha kuchlanishdan qolib ketadi (2.5-rasm). Sig‘imli tavsifi bo‘yicha
yuklamada tok faza bo‘yicha kuchlanishdan o‘tib ketadi.
2.1-rasm. Fazani burchak siljishidagi kuchlanish va tok oniy qiymatlari
Vektor – yo‘nalish va qiymat ko‘rsatgichlarini shartli grafik chizmasi.
Vektor diagramma – tok va kuchlanish vektorlarini shartli grafik chizmasi
(2.2-rasm).
Kuchlanish fazalarini almashish tartibi to‘g‘ri yoki teskari bo‘lishi mumkin.
Kuchlanish fazalarini to‘g‘ri tartiblanishi – AVS, VSA, SAV, (soat strelkasi
bo‘yicha, 2.3-rasm). Kuchlanish fazalarini teskari tartiblanishi – ASV, SVA,
VASlarda qo‘shimcha hatolik va aktiv energiyadagi induksion hisoblagichda
o‘ziyurar holatlarni yuzaga keltiradi. Reaktiv energiyadagi hisoblagichlar
teskarilanma tartibda kuchlanish faza va yuklamalari teskarilanma xarakatlanadi.
2.2-rasm. Uch fazali tormoqlardagi kuchlanish va toklar vektor diagrammalari
Hisoblagichning aniqlik sinf belgilari – foizlarda ko‘rsatiladigan, yo‘l
qo‘yiladigan hatolik chegarasiga teng, o‘lchanayotgan tokning hamma
diapazonidagi minimal va maksimal qiymatlari, hisoblagichga o‘rnatilgan
standartlar yoki texnik shartlaridagi birliklarga ega quvvat koeffitsientining
miqdoridir. SHitdagi hisoblagichda 2 raqami aylanada ko‘rsatiladi, masalan .
Hisoblagichning
o‘zyurarligi – ketma-ket ulanmagan zanjir va
qo‘llanilayotgan kuchlanish ta’siridagi disk xarakati yoki hisoblagich
indikatorining miltillashidir.
Hisoblagichning sezgirlik bo‘sag‘asi – chastotalar va cosφ=1 kuchlanish
nominal qiymatining mexanizmli hisob o‘zgarishidagi ko‘rsatadigan eng kichik
meyorlashgan tok qiymatidir.
Tok transformatorining qutblanishi . O‘lchov transformatorlaridagi bir qutbli
qisqichlar birlamchi va ikkilamchi o‘rama qisqichlari deb ataladi va ular bir
yo‘nalishda o‘zakga o‘ralgan o‘ramdir. Teskari qutb – tok transformatorlarini (TT)
birlamchi va ikkilamchi o‘ramlaridagi tok yo‘nalishini o‘zgarishi.
2.3-rasm. Kuchlanish fazasini to‘g‘ri tartiblanishi
Hisoblagich elementini o‘lchov tokli zanjiridagi tok yo‘lanishining
o‘zgarishi, faza siljishidagi 180
0
burchakka o‘zgarishiga tengdir, va u manfiy
aylantirish xarakat damiga olib keladi (2.4-rasm).
a) b) v)
2.4-rasm. TTning ikkinchi o‘rami va hisoblagich tokli zanjiridagi teskari qutbli
ulanish bog‘lovchi sim orqali (a), TTni ikkilamchi o‘rami (b) va TTni birlamchi
o‘rami (v) bo‘yicha bajarilishi
TT o‘ramini to‘g‘ri qutbli ulanishi va hisoblagich elementini o‘lchov tokli
zanjir 2.5-rasmda ko‘rsatilgan. Hisoblagichni ichki burchagi – o‘lchaydigan
element kuchlanishini F
U
magnit oqimi va F
1
tokli zanjiridagi magnit oqimi
orasidagi fazali burchak siljishiga aytiladi (induksion hisoblagich uchun aktiv
energiya 90
0
ga teng).
a) b)
2.5-rasm. TT o‘ramlar qutblarini ulanishi va hisoblagichni tokli zanjiri:
a – L1 – I1 – G – bir qutbli; b – L2 – I2 – G – bir qutbli; L1L2 – tarmoq; I1I2 –
o‘lchov
Induksion o‘lchov mexanizmi.
O‘zgaruvchan tok elektr energiyasini o‘lchash uchun induksion va elektron
hisoblagichlar qo‘llaniladi.
O‘lchanadigan aktiv energiya, kVt·soat, umumiy ko‘rinishda quvvatni vaqt
ko‘paytirmasidan aniqlanadi
| 