Bir fazali o‘zgaruvchan tok tarmoqlarida elektr energiyani o‘lchash
uchun
turli xildagi va yangi zamonaviy ishlab chiqarilgan hisoblagichlar qo‘llaniladi.
Bir fazali hisoblagichning ulanish sxemasi 2.8-rasm,
a da tasvirlangan.
Hisoblagichni ulashdagi shartli vazifasidan biri tok va kuchlanish bo‘yicha
qutblariga e’tbor berish.
2.8-rasm,
b sida tokli zanjirdagi teskari qutbli induksion hisoblagichni
ulanish sxemasi tasvirlangan. Ushbu holatda zanjirdagi tokning yo‘nalishi
o‘zgarsa, manfiy aylanish dami hosil bo‘ladi, va hisoblagichning diski
teskarillanma tomonga xarakatlanadi. Elektron bir
fazali hisoblagichlar ushbu
holatda energiyani o‘lchamaydi va indikator miltillashi ham kuzatilmaydi. YAngi
turdagi elektron hisoblagichlar tokli zanjirlarda qutb ulanishidan qat’iy nazar
elektroenergiyani hisobga olaveradi. Bir fazali hisoblagich tok va kuchlanishining
teskarilanma ulanishi 2.8-rasm v da tasvirlangan.
Ushbu holat uchun tok va
kuchlanish fazalari bir vaqt ichida 180
0
ga o‘zgaradi, faza burchagi esa o‘sha
holatda qoladi. SHuning uchun hisoblagichlar eletktroenergiyani o‘lchashda
o‘zining aniqlik sinfi bo‘yicha amalga oshiradi. Amaliyotda hisoblagichlar bunday
sxema ulanishi bo‘yicha qo‘llanilmaydi, chunki ular elektroenergiyani hisobsiz
o‘lchaydi.
Elektr energiyani noqonuniy qo‘llanishda oldini olish uchun ishlab chiqarish
zavodlarida – ishlab chiqaruvchi bir fazali induksion hisoblagichlarda quyidagilar
o‘rnatiladi:
- teskari aylanishga qarshi to‘xtatgich;
- hisoblagich qutisining ichki qismidagi g‘altakka kuchlanish uzatilishidagi
ikkinchi kashak ;
- ,,nol’’ sim zanjirida ikkinchi tokli g‘altak.
Bundan
tashqari, hisoblagichning qobiq qoplamasi ravshan ko‘rinishda
bo‘ladi.
2.8-rasm. Bir fazali hisoblagichlarning ulanish sxemasi va vektor
diagrammasi (a), tokli zanjirlardagi teskari qutbli bir fazali induksion
hisoblagichlar (b) va tok va kuchlanish zanjirlardagi teskari qutbli bir fazali
hisoblagichlar (v)
Foydalanish amaliyotida turli xildagi hisoblagichlar 1 va 3 qisqichlaridagi
tok g‘altagining oxirlamchi qismi chiqarib qo‘yiladi. Tarmoq simi “faza” va “nol”
1 va 4 qisqichlarga ulanadi (2.8-rasm).
380/220 V-li elektr qurilmalarga o‘rnatiladigan uch fazali
hisoblagichlarning ulanish sxemasi
380/220 V-li uch faza to‘rt simli kuchlanish tarmoqlarida
elektr energiyani
o‘lchash uchun bevosita ulanadigan hisoblagichlar qo‘llaniladi. Ularni to‘g‘ri
oqimli deb ataladi. Bundan tashqari tok transformatorlari (TT) orqali tarmoqga
ulanadigan hisoblagichlar ham qo‘llaniladi, ularni universal yoki transformatorli
deb ataladi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ulanadigan hisoblagichlar 5, 10, 20, 50
A nominal
toklarga mo‘ljallangan. Bu kabi hisoblagichlar tok zanjirining tarmoq simlariga
qutblari qat’iy e’tiborga olinib ketma-ket ulanadi (2.9-rasm).
2.9-rasm. SET4-1 turidagi to‘g‘ri oqimli hisoblagichni ulash sxemasi
O‘lchanadigan energiya mexanizmli hisoblash ko‘rsatkich farqini hisobga
olinadigan davriga teng:
ΔW=P
K
- P
N
=ΔP.
Hisoblagichni
tokli
zanjirlaridan
birida
teskari
qutbli
ulanishi
elektroenergiyani nisbatan ko‘p miqdorda hisobga olmasligiga olib keladi.
Hisoblagichni qisqich dastakidagi kuchlanish fazalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri
almashtirilayotgan tartibiga e’tibor qaratish lozim.
2.10-rasmda transformatorli hisoblagich
ulanish sxemasi va vektor
diagrammasi tasvirlangan. U 30
0
ga teng bo‘lgan faza siljishidagi yuklamaning
induktiv tavsifi bo‘yicha mos keladi. Ulanish sxemasi o‘n simli ulanishdan tashkil
topadi. Hisoblagichning tokli zanjiri galvanik sifatda kuchlanish zanjiri bilan bir-
biriga bog‘lanmagan, aksincha ajratilgan. O‘lchanayotgan
elektroenergiya
mexanizmli hisoblanish ko‘rsatkich farqiga, transformatsiya ko‘paytmasiga
tengdir:
ΔW=(P
K
- P
N
)K
I
=ΔPK
I
.
Aktiv va reaktiv energiyani o‘lchash uchun 2.13-rasmda tasvirlangan
hisoblagichni ulash sxemasi qo‘llaniladi. SR4U-I673 turidagi reaktiv energiya va
aktiv energiya hisoblagichlarining ulanish sxemasini bir biridan farqlanmaydi.
2.10-rasm. 380/220 V-li kuchlanish tarmog‘idagi hisoblagichlarni aktiv va reaktiv
energiyasini o‘lchashdagi ulanish sxemasi
Ushbu hisoblagichlarning tokli zanjirlari ketma-ket bog‘lanadi.
Reaktiv
energiya hisoblagichidan aktiv energiya hisoblagichining bir biridan farqi – ichki
ulanish sxemasidir. 380 V kuchlanishga mo‘jallangan g‘altaklari ichki qismda
bog‘lanishi hisobiga magnit oqimlararo 90
0
qo‘shimcha fazali siljish hosil bo‘ladi.
