25
4. Tashqi havoning nisbiy va absolyut namligi
5. Qurilish joylarini tanlash. SHamol yo‘nalishi.
6. Bino xonalaridagi mikroiqlim ko‘rsatkichlari.
Tayanch iboralar: iqlimshunoslik, tashqi to‘siq konstruksiyalar, tashqi
havo harorati, nisbiy namlik absolyut namlik, shamol yo‘nalishi, mikroiqlim
ko‘rsatkichlari.
Har qanday bino va inshootlar loyihasini bajarishda qurilish joyining iqlimi birinchi
navbatda e’tiborga olinadi. Qurilish issiqlik fizikasi bilan iqlimshunoslik bir-biri bilan
uzviy bog‘langan. Iqlim, “KLIMAT”, grek so‘zidan olingan bo‘lib (naklon) “qiyalik”
degan ma’noni anglatadi, ya’ni er sathiga nisbatan quyosh nurlari qanday qiyalikda
tushishini ko‘rsatadi.
Demak er sathidagi havoning harorati quyoshning er sathiga nisbatan holatiga
bog‘lik. Agar quyosh nurlari er sathiga nisbatan
perpendikulyar ravishda tushsa, er
sathidagi havo harorati baland bo‘ladi. Bundan tashqari havo haroratiga joyning
jug‘rofiy o‘rni, rel’efi va okean sathidan balandligi ham ta’sir etadi.
Iqlimshunoslik qadimiy fanlarning bir turi bo‘lib, olimlar quruvchilar, sayohatchilar,
dengizchilar va tijoratchilar, dehqonchilik, chorvachilik bilan shug‘ullanib
kelgan
butun insoniyat tomonidan qullanilib kelingan.
Eramizdan III-asr ilgari yashab o‘tgan grek tarixchisi va geografi Gerodot Kavkaz
iqlimi bilan Gretsiya iqlimini solishtirgan. Eramizdan ilgari II-asrda yashagan grek
olimi va faylasufi Aflotun (Aristotel) “Meteorologiya” kitobida atmosfera iqlimi
haqida qimmatli ilmiy ma’lumotlar qoldirgan.
Ensiklopedik olim A.R.Beruniy “Hindiston” deb ataluvchi
kitobida va boshqa
asarlarida iqlim to‘g‘risida avlodlar uchun bebaho ma’lumotlar yozib qoldirgan.
Iqlimshunoslik insonlarning tabiiy ehtiyoji va yashash shart-sharoitlari talabi orqali
vujudga kelgan.
Bino xonalarida insonlarga yashash va ishlashi uchun mo‘‘tadil iqlim sharoitini
yaratish uchun quyidagi tabiiy iqlim ko‘rsat-kichlarini e’tiborga olish kerak: havo
harorati va namligi, shamol
tezligi va takrorlanishi, quyosh radiatsiyasi va
yog‘ingarchiliklar.
Binolarni loyihalashda iqlim ko‘rsatkichlarining ta’siri to‘g‘risida qurilish
iqlimshunosligi shug‘ullanadi.
Qurilsh iqlimshunosligini rivojlantirishda B.F.Vasilev, A.V.Ershov, V.M.Ilinskiy,
M.V.Zavarina, R.Leru kabi olimlarning xizmati kattadir.
Hozirgi davrda er sathining iqlimini kuzatib o‘rganish uchun dunyoda yuzlab
metrologik stansiyalar ishlab turibdi. Bundan tashqari
kosmosdan ham er sathidagi
iqlim muntazam kuzatilib, o‘rganilib borilmoqda.
1936 yilgacha sobiq ittifoqda va O‘rta Osiyoda metrologik stansiyalarda bir sutkada 3
marta iqlim kuzatilgan. 1936-1965 yilgacha bir sutkada to‘rt marta iqlim kuzatilgan
bo‘lsa, 1965 yildan hozirgi davrgacha bir sutkada sakkiz marta er sathida iqlim
kuzatiladi.
Tekis vodiyda 50-60 km. masofada havoning harorati kuzatiladi. YOg‘ingarchilik
to‘g‘risida ma’lumotlar olish uchun bu masofa yanada qisqa bo‘lishi kerak, chunki
yomg‘ir, qor, do‘l, tuman va boshqalar kichik maydonlarda kuzatiladi.
26
O‘rta Osiyo iqlimi quruq va kontinentaldir. O‘rta Osiyoda ba’zi
joylarning iqlimi
kam o‘rganilgan. Buni sobiq ittifoqning ilovada keltirilgan, iqlim rayonlari kartasidan
ham ko‘rish mumkin.
SHu sababli O‘rta Osiyo iqlimi to‘g‘risida to‘liq ma’lumotlar to‘plash va ularni
o‘rganish ko‘p mehnat talab qiladi. SamDAQI ning bir guruh olimlari tomonidan
ushbu ilmiy yo‘nalish bo‘yicha ham tadqiqotlar olib borilmoqda.
