Bir fazalı asinxron mo tap rlar (P, < 600 W) avtomatikalıq qurılm alarda
hám úy x o 'jaligi elektr ásbaplarında (ventilator, sovitgich, kir juwıw
mashinası, elektr páki hám basqalar ) isletiledi. Bir fazalı asinxron
motordıń statorida bir fazalı chulg'am bolıp, rotorida bolsa qısqa
tutastirilgan chulg'am boladı (16. 1-súwret). Stator chulg'ami ózek
pazlarining 2/3 bóleginde jaylasqan boladı.
16. 1-su'wret. Birfazali asinxron motor
statorining (a) hám motordıń mexanik
xarakteristikaları (b); jumısqa túsiriw
chulg'ami menen dane 'minlangan bir fazalı
asinxron motordı kondensatorlı jumısqa
túsiriw sxeması (d); K — gilt.
Ch ulg 'a m n ın g pazlarda bul nday jaylasıwı hawa boslig'ida magnit
induksiyasi formasınıń sinusoidalǵa jaqın bolıwın támiyinleydi.
Bir fazalı asinxron motordıń stator chulg'amiga bir fazalı
ózgeriwshen tok berilgende pulslanuvchi magnit maydan payda boladı.
Bul maydann i amplitudalari teń hám bir-birine salıstırǵanda teris birdey
aylanıw chastotada aylanıwshı eki quraytuǵınǵa ajıratıw múmkin.
Bir fazalı asinxron motorlar baslanǵısh jumısqa túsiriw momentine
iye emes (16. 1, b-su'wret) hám stator chulg'ami tarmaqqa jalǵanǵanda onıń
rotori aylanbaydı. Sol sebepli bunday motorlar jumısqa túsiriw
chulg'ami menen támiyinlenedi (16. 1, d-su'wret). Aylanıw baǵdarı
rotorning aylanıw baǵdarı menen uyqas bolǵan aǵımdı tuwrı aǵıs
F 1 o.., rotorning aylanıwına salıstırǵanda teris aylanatuǵın o q im n i teskar
F| sch aǵıs dep ataladı. Bul o q im la r tuwrı hám teris aylantıruvch
moment M larni payda etedi. Bul momentler bir-birine salıstırǵanda teris y o 'n a lish d a b o 'ladi. Juwmaqlawshı aylantıruvehi m o m e n t t o 'g 'ri hám teris
m o m e n t l a m ın g jıyındısı menen tabıladı :
M = M.. + M,.
m;l l o g tes
T o 'g 'ri aq im g a nis batan rotorning sirpanishi:
s,.. = (n, „.. — n) / n. „.:= (n. — n) /n=l — n / n.,
l o g ' l (Ol) js ) ' ' 1 (1 ol p ) ' 1 ' ' I ' 1'
teris aǵımǵa salıstırǵanda rotorning sirpanishi bolsa :
Su, = l + n > / n K. «) = 1 + 11 / P«M'
Sonday eken, bir fazalı asinxron motor jumısqa túsiriw momentine iye
emes. Usınıń sebepinen rotor qaysı tárepke sırtqı kúsh járdeminde
a y la n tir ils a, o 's h a t o m o n g a a y la n a d i. B ol n d a y m o t o r n i n g jumıs
xarakteristikaları úsh fazalı asinxron motornikiga salıstırǵanda jaman.
Bunnan tısqarı salt islep atirǵan bir fazalı motordıń aylanıw chastotası,
teris magnit aǵımı payda etgen tormozlaytuǵın moment tásirinde úsh
fazalı motordıń aylanıw chastotasınan kishi b o 'ladi.
16. 2. Kondcnsatorli asinxron motor hám úsh fazalı qısqa tutasǵan
rotorli asinxron motordı bir fazalı derekten isletiw
Kondensatorlı asinxron motor. Bunday motordıń statorida birdey
sandaǵı pazlarni iyelegen hám keńislik bir-birine salıstırǵanda 90° el, xalıq. múyeshka
jıljıǵan eki (normal rejimde “ jumısshı") chulg'am boladı.
Aylanba magnit maydanın alıw shárti boyınsha ol chulg'amlarning
o 'ramlar sanı ol m um iy halda hár qıylı boladı. Sonı este tutıw kerekki,
kondensator sıyımlılıqınıń berilgen ma`nisi ushın júklemediń tek
bir ma`nisinde aylanba magnit maydanı alınıp, basqa júklemelerde
bolsa elliptik maydan payda boladı hám motordıń jumıs rejimi jamanlasadı.
Júklemediń ózgeriwi menen kondensator sigMmini da retlew zárúr
bolıp, bul halda motor sxeması quramalılasadı.
Ayırım jaǵdaylarda aylanba maydan alıw ushın jumısqa túsiriw waqtında
hám qandayda bir-bir júklemede kondensatorlar parallel jalǵanadı. Júklemede
bir kondensator islese jumısqa túsiriwde eki kondensator da
jalǵanadı.
Kondensatorlı m oto rlarn ın g FI K tap s h un de y quwatlı úsh fazalı
asinxron motornikiga jaqın, coscp bolsa hátte, úlken bolıwı h a m m um ki n.
Úsh fazalı qısqa tutasǵan rotorli asinxron motorlardı bir fazalı
asinxron motor retinde isletiw. V un ın g ol c h ol n úsh fazalı qısqa
tutasǵan rotorli asinxron motordı 16. 2-suwretdegi sxemalar tiykarında
jalǵaw kerek boladı. Bul sxemalar boyınsha motordı jalǵaw ushın
chulg'amlarning 6 úshleri de tısqarına (klemmalar qutisiga)
shıǵarılǵan bolıwı kerek. Bul suwretdegi sxemalar boyınsha islep atirǵan
motor bir fazalı motorǵa ekvivalent esaplanadı. Úsh fazalı motor bir
fazalı m o tap r retinde islegende onıń q ol w a t i úsh fazalı m o t o r no m ın al
q ol w a tin ın g ta x m ın an 70% ni quraydı. Bunday m oto rla r kishi
júklemede islegende olardıń texnikalıq kórsetkishleri salıstırǵanda jaman
boladı. Sxemalardaǵı (16. 2-súwret) jumısqa túsiriw qarsılıqları (sıyımlılıq
hám aktiv qarsılıq ) m otor jumısqa túsirilgennen keyin úzip qóyıladı.
Eger sıyımlılıq m o tap rn ın g jumıs ja rayonı de h a m sx em áke ulanib qalsa onıń
júkleme rejiminde islewin jaqsılaydı.
Qadaǵalaw sorawları :
/. Bir fazalı asinxron motordıń dúzilisi hám islew Principin Bir fazalı asinxron mo tap rlar (P, < 600 W) avtomatıkalıq qurılm alarda
hám úy x o 'jaligi elektr ásbaplarında (ventilator, sovitgich, kir juwıw
mashinası, elektr páki hám basqalar ) isletiledi. Bir fazalı asinxron
motordıń statorida bir fazalı chulg'am bolıp, rotorida bolsa qısqa
tutastirilgan chulg'am baladı (16. 1-súwret). Stator chulg'ami o'zek
pazlarining 2/3 bo'leginde jaylasqan baladı.
16. 1-su'wret. Birfazali asinxron motor
statorining (a) hám motordıń mexanik
xarakteristikaları (b); jumısqa túsiriw
chulg'ami menen dane 'minlangan bir fazalı
asinxron motordı kondensatorlı jumısqa
túsiriw sxeması (d); K — gilt.
Ch ulg 'a m n ın g pazlarda bul nday jaylasıwı hawa boslig'ida magnit
induksiyasi formasınıń sinusoidalǵa jaqın bolıwın támiyinleydi.
Bir fazalı asinxron motordıń stator chulg'amiga bir fazalı
o'zgeriwshen tok berilgende pulslanuvchi magnit maydan payda baladı.
Bul maydann i amplitudalari teń hám bir-birine salıstırǵanda teris birdey
aylanıw chastotada aylanıwshı eki quraytuǵınǵa ajıratıw múmkin.
Bir fazalı asinxron motorlar baslanǵısh jumısqa túsiriw momentine
iye emes (16. 1, b-su'wret) hám stator chulg'ami tarmaqqa jalǵanǵanda onıń
rotori aylanbaydı. Sal sebepli bunday motorlar jumısqa túsiriw
chulg'ami menen támiyinlenedi (16. 1, d-su'wret). Aylanıw baǵdarı
rotorning aylanıw baǵdarı menen uyqas bolǵan aǵımdı tuwrı aǵıs
F 1 o.., rotorning aylanıwına salıstırǵanda teris sheńbertuǵın o q im n i teskar
F| sch aǵıs dep ataladı. Bul o q im la r tuwrı hám teris aylantıruvch
moment M larni payda etedi. Bul momentler bir-birine salıstırǵanda teris y o 'n a lish d a b o 'ladi. Juwmaqlawshı aylantıruvehi m o m e n t t o 'g 'ri hám teris
m o m e n t l a m ın g jıyındısı menen tabıladı :
M = M.. + M,.
m;l l o g tes
T o 'g 'ri aq im g a nis batan rotorning sirpanishi:
s,.. = (n, „.. — n) / n. „.:= (n. — n) /n=l — n / n.,
l o g ' l (Al) js ) ' ' 1 (1 al p ) ' 1 ' ' I ' 1'
teris aǵımǵa salıstırǵanda rotorning sirpanishi bolsa :
Su, = l + n > / n K. «) = 1 + 11 / P«M'
Sanday eken, bir fazalı asinxron motor jumısqa túsiriw momentine iye
emes. Usınıń sebepinen rotor qaysı tárepke sırtqı kúsh járdeminde
a y la n tir ils a, o 's h a t o m o n g a a y la n a d i. B al n d a y m o t o r n i n g jumıs
xarakteristikaları úsh fazalı asinxron motornikiga salıstırǵanda jaman.
Bunnan tısqarı salt islep atirǵan bir fazalı motordıń aylanıw chastotası,
teris magnit aǵımı payda etgen tormozlaytuǵın moment tásirinde úsh
fazalı motordıń aylanıw jiyiliginen kisi b o 'ladi.
16. 2. Kondcnsatorli asinxron motor hám úsh fazalı qısqa tutasǵan
rotorli asinxron motordı bir fazalı derekten isletiw
Kondensatorlı asinxron motor. Bunday motordıń statorida birdey
sandaǵı pazlarni iyelegen hám keńislik bir-birine salıstırǵanda 90° el, xalıq, xalıq. múyeshka
jıljıǵan eki (normal rejimde “ jumısshı") chulg'am baladı.
Aylanba magnit maydanın alıw shárti boyınsha al chulg'amlarning
o 'ramlar sanı al m um iy halda hár qıylı baladı. Sonı este tutıw kerekki,
kondensator sıyımlılıqınıń berilgen ma'nisi ushın júklemediń tek
bir ma'nisinde aylanba magnit maydanı alınıp, basqa júklemelerde
bolsa elliptik maydan payda baladı hám motordıń jumıs rejimi jamanlasadı.
Júklemediń o'zgeriwi menen kondensator sigMmini de retlew zárúr
bolıp, bul halda motor sxeması quramalılasadı.
Ayırım jaǵdaylarda aylanba maydan alıw ushın jumısqa túsiriw waqtında
hám qandayda bir-bir júklemede kondensatorlar parallel jalǵanadı. Júklemede
bir kondensator islese jumısqa túsiriwde eki kondensator de
jalǵanadı.
Kondensatorlı m oto rlarn ın g FI K tap s h un de y quwatlı úsh fazalı
asinxron motornikiga jaqın, coscp bolsa hátte, úlken bolıwı h a m m um ki n.
Úsh fazalı qısqa tutasǵan rotorli asinxron motorlardı bir fazalı
asinxron motor retinde isletiw. v un ın g al c h al n úsh fazalı qısqa
tutasǵan rotorli asinxron motordı 16. 2-suwretdegi sxemalar tiykarında
jalǵaw kerek baladı. Bul sxemalar boyınsha motordı jalǵaw ushın
chulg'amlarning 6 úshleri de tısqarına (klemmalar qutisiga)
shıǵarılǵan bolıwı kerek. Bul suwretdegi sxemalar boyınsha islep atirǵan
motor bir fazalı motorǵa ekvivalent bolsaplanadı. Úsh fazalı motor bir
fazalı m o tap r retinde islegende onıń q al w a t i úsh fazalı m o t o r no m ın al
q al w a tin ın g ta x m ın an 70% ni quraydı. Bunday m oto rla r kisi
júklemede islegende alardıń texnikalıq ko'rsetkishleri salıstırǵanda jaman
baladı. Sxemalardaǵı (16. 2-súwret) jumısqa túsiriw qarsılıqları (sıyımlılıq
hám aktiv qarsılıq ) m otor jumısqa túsirilgennen keyin úzip qoyıladı.
Eger sıyımlılıq m o tap rn ın g jumıs ja rayonı de h a m sx em áke ulanib qalsa onıń
júkleme rejiminde islewin jaqsılaydı.
Qadaǵalaw sorawları :
/. Bir fazalı asinxron motordıń dúzilisi hám islew Principin
| 