Tabiyiy tas materiallarin qazip aliwda innavacion texnologiyalar.
Joba:
1. Shógindi hám metamorfik taw jınısları. Olardıń ónim bolıw hám ózgeshelikleri.
2. Jınıs payda etiwshi minerallar. Olardıń dúzilisi. Mikro-hám makrostruktura.
3. Energiya hám resurs texnologiyalar. Tábiyiy tas materiallarınıń isletiw tarawları.
Shógindi hám metamorfik taw jınısları. Olardıń ónim bolıw hám ózgeshelikleri.
Taw jınısı belgili quramǵa hám dúziliske iye bolıp, geologiyalıq processler nátiyjesinde jer qatlamında payda bolǵan. Minerallar (ma'danlar) fizikalıq hám ximiyalıq bir jınıslı tabiyiy dene bolıp, jer qatlamında júz bergen fizika-ximiyalıq processler nátiyjesinde payda bolǵan.
Tábiyatda minerallar túri 2000 nan artıq bolsada, taw jınısları 50 ge jaqın minerallardan quralǵan.Taw jınısları monominerallı hám poliminerallı bolıwı múmkin.
Tabiyiy tas materialları qurılısta mexanikalıq qayta islengen halda hám shiyki zat sıpatında isletiliwi múmkin. Cement islep shıǵarıwda háktas, beton tayarlawda bolsa qum hám maydalanǵan tas millionlap kub metr isletiledi. Mramor, granit, háktas sıyaqlılar kesilip, tekislenip bezew materialı sıpatında qollanıladı.
Tabiyiy tas materialları zapasları isletilgende ekologiyalıq ortalıqtı asıraw nızam qaǵıydalarına álbette ámel etiw zárúr. Bunda shıǵındı kem payda bolatuǵın texnologiyalardı tańlaw maqsetke muwapıq boladı.
Taw jınısları hám jınıs payda etiwshi minerallar
Taw jınısları qáliplesiw jaǵınan úsh genetikalıq toparlarǵa bólinedi: silikatlı aralaspa (magma) nıń qayta kristallanıwınan payda bolǵan magmatikalıq jınıslar, taw jınıslarınıń unırawınan payda bolǵan shógindi taw jınısları, jer qatlamında fizika-ximiyalıq sharayatda qayta kristallanıp, kórinisi ózgergen metamorfik taw jınısları
Magmatikalıq taw jınısları.
Magmatikalıq jınıslar magmanıń vulkanik háreketler nátiyjesinde jer betine tasıp shıǵıwınan yamasa jerdiń jarıq hám boslıqlarında qatıwınan payda boladı.
Magmanıń suwıw sharayatına qaray tereńlikte qatqan (intruziv) hám tasıp shıqqan (effuziv) túrlerge bólinedi. Tereńlikte qatqan magmatikalıq taw jınıslarǵa granit, sienit, diorit, gabbro hám basqalar kiredi. Bunday jınıslar joqarı basım hám kislorodsız ortalıqta áste-aqırın suwıǵanı ushın júdá tıǵız kristall strukturaǵa iye boladı.
Tasıp shıqqan magmatikalıq jınıslar (bazalt, andezit, diabaz, porfir hám t.b.) jer betinde tezlik penen suwıwı nátiyjesinde tolıq kristallanbaǵan boladı. Suwıw dáwirinde gaz tárizli zatlardıń ajıralıp shıǵıwı gewek taslardı (pemza, tuf) payda etedi.
Magmatikalıq jınıslardı payda etiwshi tiykarǵı minerallarǵa kvarc, dala shpatları, temir-magneziallı silikatlar kiredi.
Kvarc (SiO2) kristall dúziliske iye bolıp, júdá tıǵız, bekkem hám agressiv ortalıqlarǵa shıdamlı. Kvarcdıń qısılıwdaǵı bekkemligi 2000 MPa ǵa shekem, sozılıwdaǵı bekkemligi bolsa 100 MPa ǵa shekem boladı.
Qattılıǵı jaǵınan topaz, korund hám almasdan keyin tórtinshi orında turadı. Eriw temperaturası 17000S. Kvarc qum sıpatında shógindi taw jınısınıń tiykarın quraydı.
Dala shpatı magmatikalıq jınıslardıń 60-70% quraydı. Dala shpatınıń Ortoklaz (K2O.Al2O3.6SiO2) hám Plagioklaz (Na2O.Al2O3.6SiO2-albit, SaO.Al2O3.2SiO2-anortit) túrleri bar. Dala shpatınıń bekkemligi (120-170MPa) hám shıdamlılıǵı kvarcqa salıstırǵanda kemirek boladı. Dala shpatı jemiriliwinen glina sıyaqlı shógindi jınıslar payda boladı.
Temir-magneziallı silikatlarǵa olivin, piroksenler, amfibolalar, magneziallı silikatlarǵa ekilemshi minerallar-serpentinler, xrizotil asbest hám basqalar kiredi.
Alyumosilikatlarǵa muskavit, flogopit hám biotit, gidroslyudalar-gidromuskovit, gidrobiotit kiredi. Temir magneziallar hám alyumosilikatlar reńli minerallar (jasıl, toq jasıl, qaramtir hám t.b.) dep júritiledi.
Slyudalardan tısqarı bul topar minerallar taw jınıslarına joqarı bekkemlik hám unırawǵa shıdamlılıqtı beredi.
Magmatikalıq jınıslar strukturası hám teksturası menen parıqlanadı. Magmanıń tereńlikte áste-aqırın suwıwınan tolıq kristallı struktura payda boladı. Danalar ólshemine qarap iri danalı (5 mm kóp), ortasha danalı (1-5 mm) hám mayda danalı (0,5-1 mm) hámde tegis emes danalı hám tegis danalı boladı
Magmatikalıq jınıslar tiykarınan massiv teksturaǵa iye bolıp, júdá joqarı tıǵızlıqqa iye bolǵanlıǵı sebepli bekkem, suwıqqa shıdamlı, suw sińiriwsheńligi júdá kem boladı. Olardıń qısılıwǵa bekkemligi 100-300 MPa, ortasha tıǵızlıǵı 2600-3000 kgm3, suw sińiriwsheńligi 1% ten kem (kólemine salıstırǵanda), ıssılıq ótkiziwsheńlik koefficienti 3 Vt (m.0S) átirapında boladı.
|
