| Tabiyiy tas materiallarına islew beriw.
Tabiyiy tas materialları hám buyımları taw jınısların túrli mexanikalıq usıllar menen qayta islew nátiyjesinde alınadı. Bul usıllarǵa maydalaw, jarıw, kesiw sıyaqlılar kiredi. Ayrım jaǵdaylarda bolsa taw jınısları portlatıw usılında qazıp alınıwı múmkin.
Islew beriw usıllarına qaray tabiyiy tas materialları tómendegi túrlerge bólinedi: qopal islew berilgen (xarsangtosh, chaqiq tosh, shaǵal hám qum); buyım hám profilli bólimler; tuwrı formadaǵı tas hám bloklar; betine islew berilgen plitalar (diyўal hám pollardı bezewde); jol qurılısı buyımları (bordyur tasları, bruschatka) hám t.b.
Tabiyiy taslarǵa zavodda mexanizaciyalasqan hám avtomatlasqan sistemalarda islew beriledi.
Tas beti pnevmatikalıq ásbap járdeminde tırnalıp (urıp) yamasa abraziv usılda tegislenip isleniwi múmkin; tas beti tolqın tárizli (qabariq-chuqur), riflengen, egat tárizli, gedir-budır (tochka tárizli) kóriniste qayta isleniwi múmkin. Tasqa abraziv islew beriw qırqıw, frezerlew, shliflew hám polirovkalaw (jilolash) processlerin óz ishine aladı
Mramor, háktas sıyaqlı jumsaq taslar ramkalı pıshqılaw úskenelerinde qırqıladı. Ádetde pıshqı almaz, korborund yamasa qattı birikpeler járdeminde kúsheyttirilgen (qaplanǵan) boladı. Almaz keskishler (pıshaqlar) járdeminde tastı júdá juqa (5-10 mm) qırqıw múmkin bolıp, 1m3 tasdan 40-45 m2 plita tayarlaw imkaniyatı boladı.
Gewek taslardan danalı diyўal ushın taslardı hám bloklardı tas qırqıw mashinası járdeminde qırqıp alınadı.
Profilli buyımlar (karniz, lesnica, tereze astı plitaları hám basqalar) tasqa islew beriw zavodlarında frezerli hám universal profil beriwshi mashinalar járdeminde tayarlanadı.
Tas betin jilolash shliflew stanoklarında abrazivler (korund, korborund, almaz poroshokları) járdeminde, mўyli disk járdeminde mastika hám xrom, qalayı, temir oksidleri poroshogı sebilip ámelge asırıladı.
Tabiyiy tas materialları hám buyımlarınıń tiykarǵı qásiyetleri
Tıǵızlıq. Bul boyınsha tabiyiy taslar jeńil hám awır túrlerge bólinedi. Jeńil taslarǵa tıǵızlıǵı 1,8 gsm3 tan kishi bolǵan vulkan tufi, tuf, pemza, chiǵanoqli háktas sıyaqlılar kiredi. Jeńil taslar ıssılıq izolyaciyası qásiyeti joqarı bolǵan ushın diyўal ushın danalı tas hám bloklar tayarlawda isletiledi.
Aўır taslarǵa tıǵızlıǵı 1,8 gsm3 tan joqarı bolǵan granit, sienit, gabbro, bazalt sıyaqlı taslar kiredi. Aўır taslar imarat hám inshaatlardıń suw hám ıǵallılıq tiyiwi múmkin bolǵan bólimlerinde, pol, diyўallardı bezewde, jol qurılısında isletiledi.
Bekkemlik. Qısılıwdaǵı bekkemlik shegarasına qaray tabiyiy tas materialları tómendegi markalarǵa bólinedi (MPa): 0,4; 0,7; 1,5; 2,5; 3,5; 7,5; 10; 12,5; 15; 20; 30; 40; 50; 60; 80; 100.
Suwıqqa shıdamlılıq. Standart usılda muzlatıw hám eritiw ciklları boyınsha tabiyiy tas materialları tómendegi markalarda boladı: 10; 15; 35; 100; 150; 200; 300 hám 500. Tıǵız taslar suwıqqa shıdamlı boladı. Porfir tárizli dúzilistegi taslar suwıq tásirinde jarılıp ketedi.
Tazadan qazıp alınǵan háktas, dolomit, tuflar, qumtaslarda tabiyiy ıǵallılıq bolǵanı ushın suwıqqa bolıp, olar keptirilgennen keyin jeterli dárejede suwıqqa shıdamlı material boladı.
Suwǵa shıdamlılıq. Suwǵa shıdamlılıq taslardıń suwda jumsarıw koefficenti-0,6; 0,8 hám 1,0 menen belgilenedi. Barqulla suw tásirinde bolatuǵın orınlarda (fundament, jol qurılısı) bul koefficient 0,8 den kem bolmaslıǵı, sırtqı diyўal ushın bolsa 0,6 dan kem bolmaslıǵı kerek.
Jeliniw hám ısqılanıwǵa shıdamlılıq. Taslardıń bul qásiyeti olardıń tıǵızlıǵı, bekkemligi hám dúzilisine baylanıslı boladı. Taslar jol qaplamaları, imaratlar polları, lesnicalarda isletilgende olardıń bul qásiyetleri úlken áhmiyetke iye.
Mayda kristall dúziliske iye bolǵan taslar shliflengende sirpanchiq bolǵanı ushın lesnica, pollarda isletilmegeni maqul boladı.
Otqa shıdamlılıq. Tabiyiy taslardıń otqa shıdamlılıǵı olardıń mineral quramına baylanıslı bolıp, ot tásirinde buzılıwı múmkin. Gipstası 100-1200S, háktas 900-10000S temperaturada buzıla baslaydı. Júdá tıǵız granit tárizliler, porfirlerde bolsa joqarı temperatura tásirinde jarıqlar payda boladı.
|
