Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi davrda turizm dunyoning juda ko‘p mamlakatlarida ommaviy tus olgan. Odatda, turizm turistik tashkilotlar orqali turistik marshrutlar bo‘yicha uyushtiriladi. Turizmning juda ko‘p turlari va shakllari mavjud (ichki, xalqaro, havaskorlik turizmi, uyushgan turizm, yaqin joyga sayohat, uzoqqa sayohat, bilim saviyasini kengaytirish maqsadida turizm, toqqa chiqish, suv turizmi, avtoturizm, piyoda yuriladigan turizm, sport turizmi va boshqalar).
Mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar negizida iqtisdiyotni erkinlashtirish, mamlakatni modernizatsiyalash, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash evaziga uzluksiz iqtisodiy o‘sishga erishishdek dolzarb vazifa qo‘yilgan. Bu o‘z navbatida, iqtosodiyotda erishilgan yutuqlarning asosi sifatida bozor munosabatlarining qaror topishi, mulk shakllarining takomillashuvi, iqtisodiyotdagi keskin tuilmaviy o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi, servis va xizmat ko ‘rsatish sohalarini yalpi ichki mahsulotdagi ulushining ortib brishi kabilar bilan baholanmoqda. Shu tufayli O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov “aholiga xizmat ko‘rsatish sohasini yanada kengaytirish g ‘oyat muhim ahamiyatga ega…Ayni paytda bu xizmatlari o‘zimizda ishab chiqarilgan mahsulotlarining ko‘plab turlariga ichki talabni oshiradi, shuningdek, iste’mol bozorida mutanosiblikni saqlash muhim rol o‘ynaydi.”1, deb ta’kidlagani bejiz emas.
Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi iqtisodiyotdaga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganligiga qaramasdan O‘zbekistonda, 2009-yilda yalpi ichki mahsulot 8,1 foziga, sanoat mahsuloti hajmi 9 foizga jumladan, iste’mol tovarlari ishlab chiqarish 13,9 foziga, aholiga pullik xizmat ko ‘rsatish hajmi 12,9 foizga, jumladan, savdoda tovar aylanmasi 16,6 foizga o ‘sdi2.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchiligi palatasi va Senatining 2010-yil 12-noyabrdagi qo ‘shma majlisida qilgan ma’ruzasida Prezidentimiz bu masalaga alohida urg ‘u berdilar: «... bizning yaqin istiqboldagi eng muhim vazifamiz boshlagan ishlarimizni izchil davom ettirish - ... xizmat ko ‘rsatish sektorini, infratuzilma ob’yektylarini rivojlantirishga, transport va kommunikatsiya loyihalarini amalga oshirilishiga alohida e’tibor berishdir»3.
Shundan ko‘rinib turibdiki, hozirgi mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiyalash jarayonida xizmat ko ‘rsatish korxonalarini doimiy – ravishda o ‘zgarib boruvchi bozor munosabatlari sharoitida barqaror iqtisodiy rivojlanishi, ularning xo ‘jalik faoliyati samaradorligini oshirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomilashtirish talab etilmoqda.
Chunki xizmat ko‘rsatish korxonalarini faoliyati samaradorligini oshirishning tashkiliy-iqtisodiy mezanizmi bilan bog ‘liq bo ‘lgan xizmat ko‘rsatish intensivligini ta’minlash, resurslardan foydalanishda tejamkorlikka erishish, xodimlar mehnatidan foydalanish samaradorligini va xizmat ko ‘rsatish sifati hamda uning natijadorligini oshirish, iste’molchilar talabini to ‘laroq qondirish masalalari sohaning o ‘ziga xos muammolaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, mahalliy korxonalarning xalqaro bozordagi xizmatlari darajasi va sifatini oshirish, ushbu asosida xizmatlar eksportini ko ‘paytirish bugungi kunning asosiy vazifalardan biri hisoblanadi.
Shuningdek, Prezidentimiz I. A. Karimov 2011 yil 22-yanvarda Vazirlar Мahkamasining majlisidagi ma’ruzasida “O ‘tgan yili xizmat ko ‘rsatish va servis sohasida 13,4 foiz o ‘sishga erishildi, so ‘nggi o ‘n yilda esa ahliga ko ‘rsatilgan pullik xizmatlar hajmi aholi jon boshiga hisoblaganda, qariyb 20 barobar oshdi”4 deb ta’kidladi. Darhaqiqat, hozirgi kunda xizmat ko‘rsatish tarmog‘ining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan turizm sohasini jadal sur’atlarda rivojlantirish mamlakatimiz iqtisodiyotining ustuvor yo ‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Mustaqillik yillarida respublikamizda turizm samaradorligini oshirish va turizm bozorini rivojlantirishga qaratilgan bir qator me’yoriy hujjatlar, jumladan, “2005-yilgacha O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi” va “Turizm to‘g‘risida”gi qonun (1999-yil 20-avgust) qabul qilindi. 2006-yil 17-aprelda “O‘zbekiston Respublikasida 2006-2010-yillarda xizmat ko ‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Prezident qarori qabul qilindi
Insonlar hayot darajasi va sifatini yaxshilashda xizmat sohasini o‘rni beqiyosdir. Shu bois ham dunyo mamlakatlari miqyosida ushbu soha mutassil rivojlanib bormoqda. Xizmat sohasini rovijlantirishga mamlakatimizda ham katta ahamiyat berilmoqda. Chunonchi, 2010-yilga borib uning mamlakat YAIMdagi ulushi 49,0%ga yetishi ko ‘zda tutilgan5.
Respublikamizda xizmat ko ‘rsatish sohasi bozor munosabatlarining shakllanishi va chuqurlashib borishi bilan yanada rivojlantirish, unda raqobat muhitni vujudga keltirish, hozirgi murakkab sharoitda kun tartibiga turli yangi va o‘ta muhim masalalarni qo‘ymoqda. Bular safida turizm sohasidagi mehmonxonalar servisining sifati va samaradorligini oshirish masalasi o ‘ta muhim o ‘rin tutadi.
Prezidentimiz “Tarkibiy yangilanishdagi alohida e’tiborni talab etadigan muhim masala, bu – xizmatlar sohasinig jadal rivojlanishini ta’minlashdan iborat. Xizmat ko‘rsatish va servis sohalarini rivojlantirish bo ‘yicha 2010 – 2016-yillarga mo‘ljallangan dastur loyihasini tasdiqlash uchun kiritish, bunda mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti tarkibida bu sohaning ulushi 54-56 foizga yetkazilishini nazarda tutish darkor”6 deb ta’kidladilar. Darhaqiqat jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining ta’sirini O‘zbekiston sharoitida bartaraf etish va iqtisodiyotni diverfikatsiyalash, tarkibiy yangilanishlar jarayonida xizmat ko‘rsatish korxonalarining samarali faoliyat yuritish muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning xo ‘jalik faoliyati samaradorligini oshirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish lozim bo‘lmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni erkinlashtirish davrida hududlar darakasida xizmat ko ‘rsatish korxonalari faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha nazariy va amaliy jihatdan ilmiy ishlarning kamligi va yetarlicha o ‘rnatilmaganligi mazkur mavzuning alohida dolzarbligini bildiradi.
Shuningdek, Prezidentimiz I. A. Karimov 2011-yil 22-yanvarda Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida “O ‘tgan yili xizmat ko ‘rsatish va servis sohasida 13,4 foiz o‘sishga erishildi, so ‘nggi o ‘n yilda esa aholiga ko ‘rsatilgan pullik xizmatlar hajmi aholi jon boshiga hisoblaganda, qariyb 20 barobar oshdi”7 deb ta’kidladi. Darhaqiqat, hozirgi kunda xizmat ko ‘rsatish tarmog ‘ining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan turizm sohasini jadal sur’atlarda rivojlantirish mamlakatimiz iqtisodiyotining ustuvor yo ‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Mamlakatimizning Quyi Amudaryo mintaqasidagi Xorazm viloyatida mavjud ekologik vaziyatni inobatga olgan holda, turizm samaradorligini oshirish yo`nalishlari va rivojlantirish istiqbollari yuzasidan ilmiy asoslangan tavsiya va takliflar ishlab chiqish respublikamiz turizm sohasi oldida turgan eng muhim muammolardan biridir. Ushbu muammolarning ilmiy-nazariy va amaliy echimlarini topish, o`z navbatida, tadqiqot mavzusining dolzarbligini belgilaydi.
|
