Book · April 020 citations reads 71 author

13 
Kuchli qizdirilgan alkanlar vodorod atomlarini ajratib, to’yinmagan 
uglevodorodlarga aylanadi. 
H H H H 
| | | | 
H – C – C – H → H – C = C – H + H
2 
| | 
H H 
Bunda etandagi uglerod atomlari orasidagi masofa 0,154 nm dab etilendan 
0,133 nm gacha kamayadi. Bog’lar orasidagi burchak ham tegishli tarzda 109°28’ 
dan 120° gacha o’zgaradi. Modda tuzilishining zamonaviy mazariyalari bu 
hodisani quyidagicha izohlaydi. Etilenning vodorod atomlari ajralib ketgan uglerod 
atomlariga tegishli ikki p-elektronlari π-bog’ hosil qiladi. Shunday qilib, etilendagi 
uglerod atomlari bitta σ-bog’ va bitta π-bog’dan iborat qoshbog’ bilan birikkan. 
Burchakning 120° ga o’zgarishi sp
2
-gibridlanish natijasida ro’y beradi.
Etandan farqli ravishda etilenda bitta s-orbital va ikkita p-orbital (p
x
 va p
y
) 
gibridlanadi. π-bog’ hosil qiluvchi va σ-bog’lar tekisligida minimal energiya 
zichligiga ega uchinchi p
z
-orbital gibridlanishda ishtirok etmaydi. Natijada, 
etilendagi har uglerod atomida bir-biriga nisbatan bir tekislikda 120° burchak 
ostida joylashgan, uchtadan sp
2
-gibridlangan orbital hosil bo’ladi. Gibridlangan 
orbitallar uglerod orasida bitta σ-bog’ va vodorodlarning s-orbitallari bilan ikkita 
σ-bog’ hosil qiladi. Shuning uchun etilendagi oltita atomning σ-bog’lari bir 
tekislikda, π-bog’ esa shu tekislikka perpendikulyar tekislikda joylashadi. π-bog’ 
bunday holatda etilen molekulasini barqarorlashtiradi va qo’shbog’li molekulalarda 
bu bog’ atrofida erkin aylanish mavjud bo’lmaydi.

14 
Alkenlar va alkinlar alkanlarga qaraganda ancha faol moddalar. 
Galogenlarning birikishi (galogenlanish): 
Bromli suv ta’sir ettirilganda alkenlar va alkinlar uni rangsizlantiradi. Bu 
reaksiya to’yinmagan uglevodorodlarni aniqlash uchun qo’llanadi: 
CH

Download 1,92 Mb.