255
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
2024-yil, yanvar.
№
1-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
Diagramma ma’lumotlaridan ko‘rinib turubdiki Jizzax viloyatida turistik xizmatlarining o‘zgarishi bilan X2
omilining o‘zgarish dinamikasi farq qilmoqda ammo X1, X3,X4,X5,X6,X7 hamda X8 omillarning o‘zgarish dina
mikasi natija o‘zgarishiga to‘g‘ri proparsional harakat qilmoqda.
Natijaviy ko‘rsatkichga omillar ta’sirini aniqlashda asosan juft korrelyatsiya qo‘llaniladi. Juft korrelyatsi
yani aniqlash bizga birbirini takrorlaydigan omillarni aniqlash imkonini beradi hamda natijaviy ko‘rsatkichga
ta’sir etish darajasi kuchsiz bo‘lgan omillarni aniqlash uchun foydalaniladi. Ushbu usul bilan juft korrelyatsiyani
aniqlash orqali regressiya tenglamasiga kiritiladigan omillarni aniqlab olamiz va ularni regressiya tenglamasiga
kiritamiz.
Buning uchun quyidagi juft koeffitsiyent korrelyatsiya formulasidan
2
foydalanildi:
Bunda
Y
,
X
, – natijaviy va omillarni ifodalovchi ko‘rsatkichlarning o‘rtacha miqdorlari;
– natija bilan omillarni ifodalovchi ko‘rsatkichlarninng ko‘paytmasi;
σ
u
, σ
x
– natijaviy va omillarning o‘rtacha kvadratik chetlanishi.
Koeffistient korrelyatsiyaning miqdori (-1)dan (+1)gacha oraliqdagi bog‘liqlik darajasini aniqlash imkonini
beradi. Koeffistientning miqdori quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. Koeffistient korrelyastici (-1) va (+1)ga qancha yaqin bo‘lsa natija bilan omillar o‘rtasidagi bog‘liqlik
shuncha zich bo‘ladi.
2. Agar r = 0 bo‘lsa bular o‘rtasidagi bog‘liqlik yo‘q, degan xulosa uchun asos bo‘ladi.
3. Agar 0 < r < 1 bo‘lsa ushbu ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi bog‘liqliq bevosita to‘g‘ri bo‘lib, bir xil yo‘nalishga
ega bo‘ladi.
4. 1< r < 0 bo‘lsa ular o‘rtasidagi bog‘liqlik teskari ekanligini ko‘ramiz.
5. r = 1 (-1) bo‘lsa ular o‘rtasidagi bog‘liqlik funkstional, degan xulosaga kelish uchun asos bo‘ladi.
Ushbu formuladan foydalangan holda GRETL dasturi yordamida o‘zaro takrorlanuvchi omillarni aniqlash
uchun quyidagicha juft korrelyatsiya koeffistentlari matristasi tuzildi (2-jadval).
2-jadval:
Jizzax viloyatida turistik xizmatlar va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarning o‘zaro bir-biri bilan
juft korrelyastion bog‘liqligi
Korrelyatsiya koeffisenti, 2017 - 2022 davr uchun.
5% kritik qiymatlar (ikki tomonlama) = 0,8114 uchun n = 6
