O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
MAKTABGACHA VA MAKTAB
TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI
MAXSUS PEDAGOGIKA VA INKLYUZIV TA’LIM FAKULTETI
Himoyaga ruxsat etilsin
Defektologiya kasbiy qayta
tayyorlash kursi rahbari
__________________
p.f.n.,dos.L.Sh.Nurmuxamedova
“____”___________2024-y.
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Logopediya mutaxassisligi
Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarda duduqlanishni o‘yin asosida
bartaraf etish texnologiyasi
Bajardi: Boymurotova Saule
Ilmiy rahbar: (PHD) Dotsent. Axmedova Z.M
Toshkent-2024-yil
MUNDARIJA
KIRISH
I BOB. Muammoni o'rganishni ilmiy- nazariy asoslari
1.1.Duduqlanishning ilmiy- nazariy asoslari
1.2. Duduqlanish uning sabablari va ko'rinishi
II BOB. Maktabgacha yoshdagi bolalarda duduqlanishni
bartaraf etishda o'yinlarning ro'li
2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda duduqlanishni bartaraf
etishda harakatli va didaktik o'yinlar
2.2. Duduqlanish bartaraf etishda nutqiy nafasni rivojlantirishga
qaratilgan o'yinlar
III BOB. Duduqlanish nutq kamchiligini bartaraf etishda
logopedik ish
3.1. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan
Koreksion-pedagogik ishlar metodikasi
3.2. Duduqlanishni bartaraf etishda relaksatsiya mashqlari
Umumiy xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
Kirish
Ta'lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning
asosiy qismini, albatta oliy
ta'lim tizimidagi islohotlar tashkil etadi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi
oliy ta'lim tizimni isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, mustaqil
fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi
bosqichga ko‘tarish, oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg‘or ta'lim
texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini
rivojlantirish maqsadida davlatimiz rahbarining 2019 yil 8 oktyabrdagi farmoni
bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining oliy ta'lim tizimini 2030
yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasi sohadagi yangi islohotlar uchun devorcha
vazifasini bajarib kelmoqda. Ushbu hujjatlar intelektual taraqqiyotni
jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash ilmiy va innovatsiya
faoliyatini samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash
maqsadida fan, ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari
vazifalar asos qilib olindi.
Davlatimiz rahbari yosh avlod tarbiyasining birinchi va muhim bo‘g‘ini
bo‘lgan maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratmoqda.
Shuningdek davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoev
bolalar tarbiyasi jarayoniga
o‘z ishini puxta biladigan, malakali va har bir bolaga individual yondasha
oladigan pedagog-kadrlarni jalb qilgan holda, ularni go‘dakligidan ongi va
tafakkurini to‘g‘ri shakllantirib bormasak,
kelajakda yuksak saviya
, bilim va
ma'naviyatga ega bo‘lgan barkamol avlodni tarbiyalash qiyin bo‘ladi, deb
takidlaydilar.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli
islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va
huquq-tartibotni,
jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini,
millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta'minlash uchun muhim
poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, jahon talablari
darajasida ta'lim
olishi va kasb egallashi
, fuqarolarimizning bunyodkorlik
salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi.
«Maxsus ta'lim konsepsiyasi» talablaridan kelib chiqqan holda nogiron
bolalarni o‘qitish, ijtimoiy hayotga moslashtirish hamda ularni maktab ta'limiga
tayyorlash muammosi respublikamizda ilmiy nazariy, amaliy metodik jihatdan
yetarli darajada ishlanmaganligi afsuslanarlidir.
Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi fanining nazariy,
didaktik asoslarini
aniqlash, bilish faolligini oshirish asosida muloqot qilish jarayonidagi
buzilishlarni bartaraf qilish hamda maktab ta'limiga tayyorlash samaradorligini
ta'minlashga qaratilgan korreksion pedagogik usullarni ishlab chiqish maxsus
pedagogika oldida turgan dolzarb vazifalardandir. Maktabgacha yoshdagi aqli
zaif bolalarga ta'lim berish jarayoninin takomillashtirish bo‘lajak pedagogning
ilmiy va uslubiy ta'minlanganligiga bog‘liq bo‘ladi.
Imkoniyati cheklangan bola nutqini egallashning o‘ziga xosliklarini tekshirish,
ular bilan ishlash mazmuni va usullarini aynan maktabgacha yoshda, ya'ni
nutqini egallash uchun eng maqul bo‘lgan davrda o‘rganish muhimdir.
Imkoniyati cheklangan bolalar nutqidagi kamchiliklar ularning bog‘lanishli
nutqini shakllantirishda bir qator muammolarni keltirib chiqaradi.
Materialning ma'nosini
anglash qiyinchiliklari
, hodisalarning mantiqini tushuna
olmaslik vaqt haqidagi tasavvurlarning
yetishmasligi, mavzudan chalg‘ib ketish,
shuningdeq tevarak-atrofdagi predmet va hodisalar haqidagi yetarli ma'lumotga
ega emasliklari oqibatida ularning so‘z boyliklari kambag‘allashadi va
muloqotga kirishishni qiyinlashtiradi. Umumiy va maxsus pedagogikadagi
mavjud ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, me'yorida rivojlanayotgan
bolalarning kamolot bosqichi davrlarini, imkoniyati cheklangan bolalar ham,
albatta bosib o‘tadilar, lekin bu jarayonlar ularda kechikibroq kechadi. Bunga
imkoniyati cheklangan bolalar organizmining turli darajadagi buzilishlari sabab
bo‘ladi. Bu holat imkoniyati cheklangan bola nutqiga ham o‘z ta'sirini
ko‘rsatadi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, imkoniyati cheklangan bolalar
nutqining fonetik tomonidan rivojlanishi sezilarli darajada orqada qoladi, nutq
ma'no tomonidan o‘ziga xos shakllanadi, gaplar tuzishda grammatik jihatdan
xatolarga yo‘l qo‘yadilar.
Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalarining oldida bolalar nutqini o‘stirish
vazifasi turadi. Bunda ikoniyati cheklangan bolalarga o‘z fikrini,
istak-orzusini
,
hissiyotini aniq ifoda etish, ona tilidan kishilar bilan aloqa o‘rnatishda, hayotga
o‘rganish jarayonida foydalanishga o‘rgatish, aqliy jihatdan kamchiliklarini
bartaraf etish,
ijtimoiy hayotga moslashtirish, hamda yordamchi maktab
ta'limiga tayyorlashdan iborat.
Defektolog bolalar nutqini atrof hayot bilan, oilaviy turmush, bolalar
bog‘chasining
hayoti bilan
, mamlakatimizning ijtimoiy hayotidagi voqyea va
hodisalar, o‘zbek xalqining mehnati, jonli va jonsiz tabiat bilan tanishtirish
asosida o‘stirib boradi.
Maxsus usullar yordamida bolalarni faqat lozim bo‘lgan so‘zlarni ma'nosini
tushuntiribgina qolmasdan, balki undan o‘z nutqlarida faol qo‘llashga o‘rgatib
boriladi. Bilish faoliyatining holati, atrofdagilar
bilan bolaning muloqotga
kirishish imkoniyati, odob-ahloq normalarini o‘zlashtirish, ijtimoiy
adaptatsiyaning muvaffaqiyatli bo‘lishi ko‘p jihatdan bola nutqining rivojlanish
darajasiga bog‘liq.
Maktabgacha yoshdagi imkoniyati cheklangan bolalarni o‘qitish va tarbiyalash
tizimining asosiy vazifasi - ularning nutqini rivojlantirish yuzasidan ishlash
hisoblanadi.
Maxsus maktabgacha ta'lim muassasasining ta'lim va tarbiya jarayonida
imkoniyati cheklangan bolalar nutq o‘stirish bo‘yicha quyidagi bilim ko‘nikma,
malakalar bilan qurollantirilishi lozim. Nutq o‘stirish imkoniyati cheklangan
bolalarni ma'lum bilim va malakalarni o‘zlashtirib
olishlarinigina emas
, balki
idroq xotira, tafakkur, tasavvur kabi bilish qobiliyatlarini rivojlanitirishni ham
nazarda tutadi. Bu yo‘nalishda olib boriladigan ish ularga aqliy faoliyatining
muhim usullarini o‘rgatish, analiz, sintez,
taqqoslash, umumlashtirish,
konkretlashtirish kabi aqliy operatsiyalarni bajarishga imkon beradi.
Bunda korreksion-pedagogik ishning ahamiyati muhimdir. Korreksion-
pedagogik ishda imkoniyati cheklangan bolalarning yoshi,
psixik xususiyatlari
,
oilaviy sharoitlari, ona tilining o‘ziga xos tomonlarini hisobga olgan holda
nutqini o‘stirishga qaratilgan maxsus usullardan foydalanish va ularni hayotga
moslashtirish imkoniyatini ta'minlaydi.
Respublika xukumati tomonidan ikoniyati cheklangan bolalarni ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash, ta'lim-tarbiyasini takomillashtirish va uning mazmunini
jahon standartlariga moslashtirish chora-tadbirlari ko‘rilmoqda.
Imkoniyati
cheklangan bolalar muammosi bugungi kunda barcha rivojlangan davlatlar
hukumatlarining e'tiborini o‘ziga jalb etib kelmoqda. Alohida ehtiyojli bolalarni
davolash, tarbiyalash va ularga yaqindan yordam berish bilan bog‘liq masalalar
