O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI PEDAGOGIKA FAKULTETI
ANIQ VA TABIIY FANLAR FAKULTETI
Mahsulot tayyorlash texnologiyasi fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Taom tayyorlashning xavfsizlik texnikasi va sanitariya gigiyena qoidalari. Oshxona jihozlaridan (chinni,shisha,sopol,metall kabi)to‘g’ri foydalanish tartibi mavzusini o‘qitish metodikasi
(6-sinf “Servis xizmati” yo‘nalishi misolida)
Bajardi:Askarova Sohiba Alisher qizi
Tekshirdi:__________________________
Ta’lim va tarbiya sohasidagi chuqur islohotlarni amalga oshirish, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” vazifalarini ro‘yobga chiqarish, yuqori malakali kadr, barkamol shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishda barcha ta’lim muassasalari oldiga murakkab, ko‘p qirrali va mas’uliyatli vazifalar yuklangan. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi“da o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini yangi tipdagi ta’lim muassasasi sifatidagi rivoji, pedagog kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish kabi masalalarga alohida e’tibor qaratilgan. Bu masalalarni hal etishda kasb-hunar kollejlarida ishlab chiqarish ta’limini tashkil etish, ta’lim metodlarini tanlash va yangilarini ishlab chiqish davr talabi bo‘lib qolmoqda. Milliy dasturda ko‘rsatib o‘tilganidek, o‘rta maxsus, kasb-hunar kollejlarida o‘quvchilarga o‘zlari tanlagan kasb-hunar yo‘nalishlari bo‘yicha maxsus bilimlar beriladi va kasb-hunarga o‘rgatiladi. Respublikamizdagi kichik tikuvchilik korxonalari, qo‘shma korxonalar va yakka buyurtma asosida tikish korxonalari ishlab chiqaradigan mahsulotlar aholining kiyimga bo‘lgan ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi. Shuning uchun oliy o‘quv yurtlarida, kasb-hunar kollejlarida, umumta’lim maktablarida, maktabdan tashqari muassasalarda talaba-yoshlarni tikuvchilik korxonalarida xizmat qilishga tayyorlash ishlariga hamda ta’lim muassasalarida olgan mutaxassisligi bo‘yicha bilim bera oladigan malakali kadrlar tayyorlashga e’tibor qaratilmoqda. “Iqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha islohotlarimizning pirovard maqsadi yurtimizda yashayotgan barcha fuqarolar uchun munosib hayot sharoitlarini tashkil qilib berishdan iboratdir. Aynan shuning uchun ham ma’naviy jihatdan barkamol yetuk rivojlangan insonni tarbiyalash, ta’lim va maorifni yuksaltirish, milliy uyg‘onish g‘oyasini ro‘yobga chiqaradigan yangi avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng muhim vazifalardan biri bo‘lib qoladi” (I.A.Karimov). Hozirgi kunda boshqa iste’mol mahsulotlari kabi, kiyimga nisbatan yanada yuqori talablar qo‘yilmoqda. Kiyimlarni loyihalash jarayonida ishlab chiqilayotgan kiyimning zamonaviyligi, shakli, detallari, ularning mutanosibligi, bezaklari hamda buyum chizmasini chizishda foydalaniladigan hisoblash formulalari, kiyimning tayyor holda kerakli shaklni ta’minlovchi detallarining grafik usullari yordamida qurish nazarda tutiladi. Ushbu o‘quv qo‘llanma ayollar, erkaklar va bolalar kiyimlarini loyihalash, modellashga oid masalalarning bayoni bo‘lib, maktab o‘qituvchilari, pedagogika kasb-hunar kolleji o‘quvchilari, maktabdan tashqari muassasalarning, tikuvchilik to‘garaklarning rahbarlariga mo‘ljallangan.
Kurs ishi izlanishining amaliy ahamiyati.
Kurs ishining tarkibiy qismi:2 bob, 4 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
Pаzаndаchilik хоnаsi nаzаriy vа аmаliy mаshg‘ulоtlаr uchun аlоhidа-аlоhidа bo‘lgаni mа’qul. Аmаliy mаshg‘ulоtlаr хоnаsigа yorug‘lik yaхshi tushаdigаn, hid vа bug‘lаrdаn tоzаlаsh uchun mахsus shаmоllаtkich mоslаmаlаr o‘rnаtilgаn bo‘lishi kеrаk. Uning dеvоrlаri kаfеl bilаn qоplаngаn bo‘lib, qo‘l hamdа оshхоnа idish-tоvоqlаrini yuvish uchun аlоhidа chаnоqlari bo‘lishi zаrur. Оshхоnа jihоzlаrini sаqlаsh uchun mеbеllаr, mаhsulоtlаrgа ishlоv bеrish vа tаyyorlаngаn tаоmlаrni bеzаsh uchun stоllаr bo‘lishi hаmdа mаhsulоtlаrgа issiqlik ishlоvi bеrish uchun elеktr plitа vа duхоvkаlаr yong‘in hamda elеktr хаvfsizligi qоidаlаrigа muvоfiq o‘rnаtilishi lоzim Taomlar maxsus xona – oshxonada tayyorlanadi. Unga yorug‘lik yaxshi tushadigan, hid va bug‘larni tozalash uchun maxsus ventilator o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Xona jihozlarining saranjomligi va ozodaligini ta’minlash, toza idishlarni shkaf yoki javonlarda saqlash, oziq-ovqat chiqindilarini maxsus qopqog‘i bor idishga solish kerak. Idishlar issiq suvga biroz choy sodasi, xantal va boshqa yuvish vositalarini solib, tegishli moslamalar yordamda yuviladi. Bunday vositalar idishlarni yaxshi tozalaydi. Idish-tоvоqlar metаll, sоpоl, chinni, shishа, plаstmаssаdаn tаyyorlаnаdi. Metаll idishlаrning аluminiy, po‘lаt, jez, cho‘yan, mis vа bоshqа metаll hamdа qоtishmаlаrdаn ishlаnаdigаn turlаri mavjud.
Inson organizmining bekam-u ko‘st rivojlanib yashashini ta'min- laydigan asosiy omillardan biri ovqatdir. Ovqat energiya manbayi hisoblanadi. Yeyilgan bir gramm ovqatning organizmda ajratadigan issiqligiga qarab ovqatning quvvati aniqlanadi. Moddalar almashinuvi jarayonida organizm hayotini ta'minlovchi energiya hosil bo‘ladi, yo‘qotilgan suyuqlik miqdorining o‘rni to‘ladi (suyuqlik almashi- nuvi), mineral moddalarga bo‘lgan ehtiyoj qondiriladi (mineral almashinuvi), sintetik jarayon uchun sarflangan organik moddalar o‘rni ham to‘ladi (plastik almashinuv).
Sog‘liqni xalqalashda ratxional ovqatlanishning ahamiyati
Ratsional ovqatlanish aholi sog‘ligiga, jismoniy rivojlanishga, kasalliklarga bardoshlilikka ta’sir qiladigan asosiy omillardan biri hisoblanadi. Ovqat ratsionining yetarli emasligi mehnat qobiliyatiga ta’sir qiladi, bu tez charchash, ish qobiliyatining pasayishida o‘z ifodasini topadi. Bolalarning yetarlicha ovqatlanmasligi o‘sish va jismoniy rivojlanishning kechikishiga olib keladi. Ratsional va yetarli darajada ovqatlanish odamning turli kasalliklarga, tabiiy va orttirilgan immunitetni saqlab qolishiga imkon beradi. U organizmning energiya, plastik va boshqa materiallarga bo‘lgan ehtiyojini qondirib, zarur modda almashinuvi darajasini ta'minlashi kerak. Ratsional ovqatlanishning asosiy elementi, bu ovqatlanishning muvozanatlanganligi va to‘g‘ri ovqatlanish rejimi hisoblanadi. Muvozanatlangan ovqatlanish asosiy oziq-ovqat moddalari — oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, vitaminlar va mineral moddalarning miqdor va sifat jihatdan optimal nisbatda bo‘lishini ko‘zda tutadi. Bunda organizmda sintez qilinmaydigan, alishtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarning muvozanatlanganligi alohida ahamiyatga ega.
Hozirgi kunda ovqatning kimyoviy tarkibi organizmning turli-tuman toksinli moddalar ta’siriga chidamini oshirishi va ularning organizmdan chiqarilishiga imkon berishi aniqlangan. Ovqatga qo‘yiladigan asosiy gigiyenik talablar quyidagilardan iborat: ovqat odam mehnatining og‘ir- yengilligi, yoshi, sog‘ligi, holatiga muvofiq tarzda organizmning energiya sarflarini qoplashi; barcha fiziologik jarayonlarning normal kechishi uchun zarur bo‘lgan barcha oziq moddalarni yetarli miqdorda saqlashi; ishtahani ochadigan, xushta’m, yoqimli hidga ega bo‘lishi, tashqi ko‘rinishi chiroyli, to‘yinish sezgisini qo‘zg‘atishi kerak; tegishli temperaturada bo‘lishi; bezarar bo‘lishi, ya’ni zaharli moddalar va patogen bakteriyalar saqlamasligi kerak; ovqatlanish turli oziq-ovqat moddalar miqdori bo‘yicha muvozanatlangan bo‘lishi; ovqatning umumiy energetik qimmati kun mobaynida uni bo‘lib- bo‘lib qabul qilish bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlanishi lozim. Umumiy ovqatlanishning aholini ehtiyojlarini qondirishdagi rolini ko‘tarish, ishchilar, xizmatchilar va o‘quv yurtlari o‘quvchilarining ish va o‘qish joyida issiq ovqat bilan ta'minlashni yaxshilash, aholiga xiz- mat ko‘rsatish madaniyatini yuksaltirish, parhez ovqat korxonalari tarmog‘ini rivojlantirish ko‘zda tutilga
I guruh — asosan aqliy mehnat bilan shug‘ullanadigan xo- dimlar, korxonalarning rahbarlari, ulm-fan xodimlari, mehnati asab zo‘riqishini talab qiladigan turli kategoriyadagi xodimlar (boshqarish pultlarida ishlaydigan xodimlar, dispetcherlar va boshqalar).
II guruh — yengil jismoniy mehnat bilan band bo‘lgan xodimlar (mehnati bir qadar jismoniy kuch talab qiladigan muhandis-texnik xodimlar, avtomatlashgan jarayonlarda ishlaydigan xodimlar, tibbiyot hamshiralari, sanitarkalar va b.).
III guruh — mehnatining og‘ir-yengilligi o‘rtacha xodimlar (chilangarlar, sozlovchilar, dastgohlarda ishlovchilar, xirurglar va b.);
IV guruh — og‘ir jismonjy mehnat xodimlari (quruvchilar, qishloq xo‘jaligi ishchilari va mexanizatorlar, metallurglar, duradgorlar va b.).
V guruh — ayniqsa og‘ir mehnat bilan band xodimlar (yer ostida ishlaydigan kon ishchilari, daraxt kesuvchilar, g‘isht teruvchilar, betonchilar, yer qazuvchilar va b.).
Ovqatlanishning fiziologik me'yorlari ayrim aholi guruhlarining asosiy oziq-ovqat moddalariga va energiyaga bo‘lgan optimal ehtiyojini aks ettiradigan o‘rtacha qiymatlar hisoblanadi. Yakka tartibdagi ehtiyojlarni aniqlashda avvalo bo‘y, tana massasi, yosh, shuningdek, mehnat va turmushning konkret xususiyatlari haqidagi ma'lumotlarni hisobga olish kerak.
Ovqatlanish rejimi
Ovqatlanish rejimiga to‘g‘ri rioya qilinsa, ovqat yaxshi hazm bo‘ladi. Ovqatni hamisha ma'lum soatlarda yeyish kerak, chunki bunday hollarda vaqtga doir shartli refleks ishlanadi.
Ovqat tanovul qilish paytiga kelib sekretsiya kuchayadi va me’da ovqatni qabul qilishga tayyor bo‘lganida oshqozonga tushadi. Aks holda hazm apparatining bir maromda ishlashi buziladi, natijada vaqt o‘tgan sayin uning a’zolari funksiyasi buzilishi va butun organizmning faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ovqat ratsionini kun mobaynida taqsimlashning ahamiyati katta, chunki bir yoki ikki galda tanovul qilingan mo‘l miqdordagi ovqat bir necha marta yeyish uchun taqsimlangan xuddi shu miqdordagi ovqatga qaraganda birmuncha yamon hazm bo‘ladi. 4 sutkalik ratsion yoshga, odat bo‘lib qolgan kundalik rejimga, mehnat faoliyatining xususiyatlari va boshqalarga asoslanib taqsimlanadi. Yasli yoshidagi bolalar ovqatni har 3—3,5 soatda, maktabgacha yoshdagi bolalar har 3,5—4 soatda qabul qilishlari kerak. O‘smirlar odatdagi sharoitlarda 4 marta ovqatlanishlari zarur. Katta yoshdagi odamlar uchun odatdagi hayot sharoitlarida 3—4 marta ovqatlanish rejalashtiriladi. 4 mahal ovqatlanishda nonushtaga sutkalik ratsionning 25%, tushlikka — 35%, tushlikdan keyingi ovqatga — 15% va kechki ovqatga — 25%i tavsiya qilinadi. Oqsillarning oziqlik va biologik qiymati
Ovqat asosiy oziq-ovqat moddalari (oqsillar, yog‘lar, uglevod- lar), shuningdek, vitaminlar, mineral elementlar, suv va organizm uchun zarur bo‘lgan boshqa moddalarning tabiiy manbayi hisoblanadi.
Oqsillar hayot uchun zarur modda hisoblanadi, ularsiz organizm yashashi, o‘sishi va rivojlanishi mumkin emas. Hayot faoliyati jarayonida hujayralar tarkibidagi oqsillar doimiy ravishda parchalanib, yangilanib turadi. Oqsil muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, jumladan, immunitet asosini tashkil qilishida, spetsifik gammaglobulinning tashkil bo‘lishida, tabiiy immunitet rivojlanishi, qon oqsili properdinning hosil bo‘lishida, mushaklarning qisqarishida ishtirok etuvchi miozin va aktinan bo‘lishida, gemoglobin hosil bo‘lishida, ko‘z to‘r qavatidagi ko‘rish purpuri faoliyatida qatnashuvchi radopsin hosil bo‘lishida, to‘qima sistemasiga kiruvchi birikmalar sifatida qatnashadi. Shuningdek, oqsillar, moddalar almashinuvi jarayonini boshqaruvchi bo‘lib xizmat qiladi, qalqonsimon bez, gipofiz, me’daotsi bezi gormonlari tarkibiga kiradi. Oqsil yetishmaganda, vitaminlar yaxshi o‘zlashtirilmaydi. 1985- yilda Pavi va 1904- yilda Lyute aminokislotalar yordamida oqsillardan qand hosil bo‘lishini isbotladilar. 4 kurunkasiga og‘ir jismoniy ish bajarilganida energiya faqat uglevodlar va yog‘lar hisobiga sarflanmay, aminokislotalardan hosil bo‘lgan glukoza hisobiga ham qoplanadi. Oqsil yetishmaganda organizmda jiddiy o‘zgarishlar ro‘y beradi, bolalar yaxshi o‘smaydi va rivojlanmaydi, kattalar jigarida chuqur o‘zgarishlar (yog‘ infiltra- tsiyasi) ro‘y beradi, jigar sirroziga xos o‘zgarishlar boshlanadi, qalqonsimon bez, jinsiy bezlar, me’daosti bezi ishi buziladi, qonning oqsil tarkibi o‘zgaradi, organizmning yuqumli kasalliklarga chidami susayib ketadi, xotira pasayib, ish qobiliyati buziladi. Organizmga ortiqcha miqdorda oqsil tushib turishi esa talaygina a’zolar va sistemalar faoliyatiga ham yomon ta’sir ko‘rsatadi.
Ovqatdagi oqsillar tarkibining ahamiyati
Ovqat bilan tushgan oqsillar me’da-ichak yo‘li fermentlari ta’sirida aminokislotalarga parchalanadi, bular qon bilan hujayraga o‘tib, oqsillar sinteziga sarflanadi. Odamning o‘ziga xos, ya’ni spetsifik oqsillarning miqdoridan tashqari, tarkibidagi aminokislotalar nisbatining ahamiyati ham katta. Organizmda aminokislotalar doim ma’lum bir darajada saqlab turiladi. Biroq ba’zi hollarda (homiladorlik, keksalikda, xavfli o‘smalar paydo bo‘lganda) to‘qimalardagi aminokislotalar nisbati o‘zgaradi. Shuning uchun ham, oqsillar organizmga doim tushib turishi shart. Buning uchun odam xilma-xil oziq-ovqat mahsulotlari iste’mol qilib turishi lozim. Oqsillar organizmda aminokislotalarga parchalanadi. Organizmda sintezlanadigan va sintezlanmaydigan aminokislotalar bo‘ladi. Organizm uchun zarur aminokislotalarning ko‘pi organizmda sintezlanadi. Organizmning sintezlanadigan aminokislotalarga ehtiyoji endogen sintez hisobiga qoplanadi. Sintezlanmaydigan yoki yetarlicha sintezlanmaydigan aminokislotalar organizmda sintezlanmaydi. Shuning uchun ularni almashtirib bo‘lmaydigan yoki hayotiy muhim aminokislotalar, deb ataladi.
Tekshirishlar natijasida 8 ta aminokislotani almashtirib bo‘lmaydiganlar qatoriga kiritilgan. Bularga triptofan, lizin, metionin, fenilalanin, leysin, izoleysin, valin, treonin kiradi. Almashtirib bo‘ladigan aminokislotalar o‘simlik mahsulotlarida, almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar esa hayvon mahsulotlarida bo‘ladi. Hayvonlar mahsulotlaridagi oqsillar (go‘sht, baliq, tuxum, sut, sut mahsu- lotlari) tarkibida almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar hammadan ko‘p bo‘ladi. Aminokislotalardan bir nechtasi yoki hatto bittasi yetishmaganda oqsilning sintezlanish jarayoni buziladi, boshqa aminokislotalar ham o‘zlashtirilmay qoladi va oqsil yetishmovchiligi yuzaga keladi. Yog‘ organizmda issiqlikni idora etishda qatnashadi, ichki a’zolarni lat yeyish va silkinishdan saqlab turadi. Yog‘lar hujayralar protoplazmasi tarkibiga kirib (bu protoplazma yog‘i deyiladi), organizm to‘qimalari tuzilishida ishtirok etadi. Protoplazma yog‘lari almashinuvi jarayonida hosil bo‘lgan moddalarning hujayralarga o‘tishini ta'minlab beradi. Yog‘ boshqa oziq moddalar, jumladan, oqsillar, uglevodlar, vitaminlar, mineral tuzlarning o‘zlashtirilishini osonlashtiradi. Yog‘ning ta'mi, singuvchanligi va tarkibidagi A hamda D vitaminlar miqdori uzoq vaqtgacha uning to‘la qimmatliligini ko‘rsatadigan mezon bo‘lib hisoblanadi. Mana shu ko‘rsatkichlarga qarab, yog‘lar to‘la qimmatli va to‘la qimmatli bo‘lmagan xillarga bo‘linadi.
Yog‘ning organizmda hazm bo‘lishi (o‘zgarishi va qayta sintezlanishi) resintez yog‘ almashinuvi deb ataladi. Yog‘lar almashinuvi asab tizimi, gipofiz, buyrakusti bezlari va jinsiy bezlar garmonlarini boshqarib turadi. Ovqatda yog‘ miqdori kamayganda markaziy nerv tizimida o‘zgarishlar ro‘y berishi, organizmning immunoreaktivligining pasayishi, ko‘rish qobiliyatining susayishi, buyrak faoliyatining o‘zgarishi va boshqadan sodir bo‘lishi mumkin. Vitaminlar klassifikatsiyasi. Vitaminlar va ularning biologik ahamiyati
Vitaminlar hamma yoshdagi odamlar uchun kerak bo‘lgan birikmalar qatoriga kiradi. Vitaminlar asosiy organizm to‘qimalarida kuzatiladigan reaksiyalarni tezlatadi, ya’ni katalizatorlik vazifasini bajaradi.
Vitaminlarni lotin alifbosining bosh harflari, ya’ni A, B1, B2, B6, C, D va H bilan ifodalash qabul qilingan.Vitaminlar organizmda sintezlanmaydi, shuning uchun kundalik iste’mol qilinadigan ovqat mahsulotlarida organizmning ehtiyojini qondiradigan darajada vitaminlar bo‘lmog‘i kerak. Bolalarning o‘sish va rivojlanishi davrida vitaminlarning ahamiyati katta. Organizmning umumiy vitaminlarga bo‘lgan sutkalik ehtiyoji hammasi bo‘lib bir necha mg ni tashkil etadi. Ammo vitaminlarga ehtiyoj shuncha kam bo‘lishiga qaramay, organizmga vitaminlarning kam tushishi oqibatida yuqorida keltirilgan biokimyoviy o‘zgarishlardan tashqari, modda almashinuvining buzilishi, ya'ni gipovitaminoz va avitaminoz kasalliklari kelib chiqishi mumkin.
Gipovitamino7 — organizmda ba’zi bir vitaminlarning yetishmasligi natijasida kelib chiqadigan kasallikdir. Vitaminlarning almashinuv jarayonlariga qanday ta’sir qilishini bilmaslik ba'zan gipervitamino7 deb ataluvchi kasallikning paydo bo‘lishiga olib keladi. Xususiyati aniqlanmagan vitaminsimon birikmalar ham vitaminlar klassifikatsiyasiga kiritilgan bo‘lib, uning asosida vitaminlarning yog‘da yoki suvda erishi yotadi.
Yog‘da eriydigan vitaminlar — garmon vitaminlar, suvda eriydigan vitaminlar — en7im vitaminlar, deb ham ataladi. Suvda eriydigan vitaminlar fermentlar tarkibiga kirib, fermentlar ishida faol qatnashadi hamda kofermentlik rolini bajaradi.
Gu- ruhi
|
Yosh
|
Erkaklar
|
Ayollar
|
Oqsillar, g
|
yog‘- lar, g
|
ugle- vod- lar,
g
|
Oqsillar, g
|
yog‘- lar, g
|
ugle- vod- lar,
g
|
jami
|
shu jumladan, hayvon oqsili
|
Jami
|
shu jumladan, hayvon oqsili
|
I
|
18—29
|
91
|
50
|
103
|
378
|
78
|
43
|
88
|
324
|
|
30—39
|
88
|
48
|
99
|
365
|
75
|
41
|
84
|
310
|
|
40—49
|
83
|
46
|
93
|
344
|
72
|
40
|
81
|
297
|
II
|
18—29
|
90
|
49
|
110
|
412
|
77
|
42
|
93
|
351
|
|
30—39
|
87
|
48
|
106
|
399
|
74
|
42
|
90
|
337
|
|
40—49
|
82
|
45
|
101
|
378
|
70
|
39
|
86
|
323
|
III
|
18—29
|
96
|
53
|
117
|
440
|
81
|
45
|
99
|
371
|
|
30—39
|
93
|
51
|
114
|
426
|
78
|
43
|
95
|
358
|
|
40—49
|
88
|
48
|
108
|
406
|
75
|
41
|
92
|
344
|
IV
|
18—29
|
102
|
56
|
136
|
518
|
87
|
48
|
116
|
431
|
|
30—39
|
99
|
54
|
132
|
504
|
84
|
46
|
112
|
427
|
|
40—49
|
95
|
54
|
126
|
483
|
80
|
44
|
106
|
406
|
V
|
18—29
|
118
|
65
|
158
|
602
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|
30—39
|
113
|
62
|
150
|
574
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|
40—49
|
107
|
59
|
143
|
546
|
—
|
—
|
—
|
—
|
Umumiy ovqatlanish korxonalariga nisbatan qo‘yiladigan sanitariya talablari
Umumiy ovqatlanish korxonalaridagi gigiyena qoidalari sanitariya nazorati muassasalari tomonidan tekshirib turiladi. Kasallik kelib chiqishining oldini olish maqsadida sanitariya nazorati olib boriladi. Sanitariya nazoratini umumiy ovqatlanish korxonalari qurilishidan boshlash kerak. Sanitariya nazorati noziri yangi qurilish yoki qayta qurishga mo‘ljallangan binoning hamma loyihalari va unga berilgan izohlar bilan tanishib chiqishi va ish yuzasidan mulohazalarni bildirishi, qurilish yoki ta'mirlash ishlarining borishini (loyiha bo‘yicha) nazorat qilishi lozim. Yangi yoki qayta qurilgan bino sanitariya shifokori ruxsati bilan ishga tushiriladi.
Sanitariya nazorati xodimi javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi. Bundan tashqari, yangi ovqat mahsulotlaridan sandartlar ishlab chiqish ham sanitariya nazorati zimmasiga yuklanadi.
Kundalik sanitariya nazorati
Sanitariya epidemiologiyasi nazorati xodimlari zimmasiga profilaktik nazoratdan tashqari, oziq-ovqat mahsulotlarini tashish, saqlash, taom tayyorlash va xo‘randalarga yetkazishgacha bo‘lgan davrda sanitariya nazorati olib borish yuklanadi. Shuningdek, kundalik sanitariya nazorati xodimi tayyorlangan ovqatning iste’molchilarning fiziologik hamda gigiyenik ehtiyojlarini qondira bilish, ovqatdan zaharlanish, yuqumli kasalliklar hamda gijjalar tarqalishining oldini olish vazifalarini bajaradi. “Umumiy ovqatlanish korxonalarining loyihalari me'yori” asosan, 4an. Q va M bilan qonunlashtirilgan, bundan tashqari, Sog‘liqni saqlash vazirligining bosh sanitariya epidemiologiya nazorati markazi tomonidan “Umumiy ovqatlanish korxonalari uchun sanitariya qoidalari”da ko‘rsatilgan va tasdiqlangan. Umumiy ovqatlanish korxonalari tuzilishiga ko‘ra bir xil bo‘ladi. Bunda, asosan, qancha xo‘randaga mo‘ljallangani hisobga olinadi. Oshxona asosan, xo‘randalar hamda ovqat tayyorlash (qozonxona) (kirish- chiqish yo‘llari alohida) bo‘limlaridan iborat. Xo‘randalar uchun ajratilgan bo‘limda dahliz, kiyim yechiladigan joy, hojatxona, ovqatlanadigan zal (bufeti bilan) bo‘lishi kerak.
Ishlab chiqarish uchun ajratilgan qismga: oshxona xizmatchilari uchun ish va dam olish xonasi, alohida hojatxona, dushxona, omborxonalar (sovitila- digan va sovitilmaydigan), ishlab chiqarish bo‘limlari (oshxona, go‘sht, baliq, sovuq taomlar tayyorlash, sabzavotlarni ishlash, qandolat mahsulotlarini tayyorlash sexlari), yemakxona va oshxona, yuvish xonasi, yordamchi xonalar (ventilatsiya, qozonxona, o‘txona, bo‘sh idishlar saqlanadigan omborlar va b.) kiradi. Masalliqlarni hozirlab beradigan korxonalarda mahsulotlarning turiga qarab ishlov beradigan binolar bo‘lmaydi. Yarimfabrikatlarni tekshirishga tayyorlash va to‘g‘rilash uchun bitta oldindan ishlov berish xonasi bo‘ladi. Masalliqlar tayyorlab qo‘yiladigan korxonalarda xonalar birmuncha ko‘proq bo‘ladi.
Umumiy ovqatlanish korxonalarining sathi yoppasiga, xo‘randalar bir yo‘la ovqatlanishiga qarab rejalanadi. Umumiy ovqatlanish korxonalarining ishlab chiqarish binolari ufqning shimol tomoniga, savdo binolari janub tomonga qarab turadigan qilib rejalangani ma’qul. Tayyor taomlarning epidemiologik jihatdan ishonchli bo‘lishida, ularning issiq bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Suyuq taomlarning harorati 75˚C, quyuq taomlarniki esa 65˚C dan kam bo‘lmasligi kerak. O‘choqxona va yordamchi binolar yorug‘, havo almashinib turadigan bo‘lishi kerak. Xonalarning poli va devorlarining bir qismiga oson yuvib-tozalanadigan keramik plitalar qoplanishi kerak. Oshxona doimo ozoda bo‘lishi, eshik va dastgohlar nam latta bilan har kuni artilishi, haftada bir marta 1% li tindirilgan xlorli eritma ohak bilan yuvib turish lozim. Oshxona anjomlarini ish tamom bo‘lgach har kuni yaxshilab tozalash, kalsiylangan ishqorli issiq suv bilan yuvish, toza suv bilan chayish va quritish kerak. Pashsha, sichqon, kalamush hamda suvarakni qirish darkor. Har bir xonada chiqindilar uchun qopqoqli idishlar bo‘lishi, ularni har kuni ikki mahal to‘kib turish kerak. Idish-tovoq yuviladigan stol va vannalar zanglamaydigan yaxlit po‘lat tunuka bilan qoplanishi, asbob- anjomlarni vaqt-vaqtida 0,2 % li xloramin eritmasi bilan chayib turish kerak. Tayyor ovqatni zanglamaydigan po‘lat idishda saqlash, bo‘shaganidan keyin darhol yuvish lozim.
Yuvish uchta jarayonda bajariladi: 1) vannada idishlar xantalli issiq suvda yuviladi; 2) issiq suv bilan chayiladi; 3) sim to‘rdan to‘qilgan javonlarda quritiladi. Xo‘randalardan bo‘shagan idish- tovoqlarni yuvish uchun uchta uyali vanna yoki uchta tog‘ora kerak bo‘ladi. Dastlab, idishlar ovqat qoldiqlaridan tozalanadi, keyin vannaning birinchi bo‘limida yog‘ini yuvish uchun 1% li xantal eritmasida yoki 1—2% li ichimlik sodasi eritmasida (45˚C) yuviladi. Vannaning ikkinchi bo‘limida mikroblarni ketkizish maqsadida idish- lar qaynoq suvda 1 % xlorli ohak eritmasi yoki 0,2 % xloramin qo‘shib yuviladi. Uchinchi bo‘limda qaynoq (75˚C) suvda chayiladi va sim to‘r javonda quritiladi. Tez buziladigan mahsulotlarni (sut, tvorog, qaymoq, go‘sht, baliq) saqlash uchun oshxonada sharoit bo‘lmasa, kundalik miqdori har kuni olib kelinadi. Go‘dak bolalar muassasalaridagi idish-tovoqlarni sterillash yoki qaynatish tavsiya etiladi.
Muzxonalarga alohida ahamiyat berish (go‘sht uchun — 0˚C, baliq uchun — 2˚C, sut, yog‘ mahsulotlari uchun — 2˚C va hokazo) lozim. Muzxonada mol va parranda go‘shtini 5 kun, dudlangan go‘shtni 20 kun, qaynatilgan kolbasalar, sosiskani 72 soat, sutni 20 soat saqlash mumkin. Oshxonada ishlaydigan shaxslar shaxsiy gigiyena qoidalariga puxta rioya qilishlari, ishga joylashishda va keyinchalik har uch oyda bir marta terapevt-shifokor tekshiruvidan o‘tib turishlari kerak. Oshxonaga ishga joylashayotgan shaxslar teri-tanosil kasalliklari, bakteriologik mutaxassis tekshiruvi, fluorografik tekshiruvidan o‘tadilar. Ko‘rik natijasi sanitariya daftarchasiga yoziladi va muassasa ma’muriyatiga topshiriladi. Oziq-ovqat tarmog‘ining barcha xodimlari har ikki yilda maxsus yo‘nalish bo‘yicha sanitariya minimumi topshirib turadilar. Tayyor ovqatni tarqatadigan shaxslarning qo‘li nihoyatda toza bo‘lishi kerak. Tirnoqlari tez-tez olib turilishi lozim. Tirnoq ostilarini tozalash (ishlab chiqarish manikuri), ish boshlashdan oldin va ish paytida qo‘lni xlorli ohak eritmasi bilan (ayniqsa, hojatxonadan chiqqach) yaxshilab yuvish kerak. Ish vaqtida qo‘lga uzuk taqish mumkin emas. Qo‘lda yiringli yarachalar bor- yo‘qligiga alohida ahamiyat berish zarur. Oziq-ovqat mahsulotlari bilan ishlovchi shaxslar shaxsiy gigiyenaga qat’iy amal qilishlari, ish vaqtida korjoma (ro‘molcha, qalpoq, shim, xalat va poyabzal) kiyib olishlari kerak. Korjoma alohida maxsus shkaflarda saqlanadi va maxsus korxonalarda yuviladi. Korjomada hojatxonaga kirish man qilinadi. Masalliqlar (go‘sht, baliq) va pishgan ovqatlar uchun alohida-alohida taxtalar va idishlar bo‘lishi kerak.
Masalliq tayyorlashdan oldin qo‘llarni, albatta, sovunlab yuvish lozim. Xodimlar faqat maxsus ajratilgan xonada ovqatlanishlari kerak.
Oshxonada ishlovchilarning sanitariya malakasini oshirishga e’tibor beriladi.
Ovqatdan zaharlanish. Ovqatdan zaharlanish deganda, mikroorganizmlarning muayyan turlari tushgan ovqat toksikoinfeksiyasi, bakterial toksikozlar, organik yoki noorganik tabiatli zaharli moddalar tutgan ovqatni iste'mol qilish natijasida o‘tkir, ba’zan surunkali kasallanish tushuniladi. Ovqatdan zaharlanishning uchta katta guruhi: mikrobdan zaharlanish (toksikoinfeksiyalar va toksikozlar), mikrobga aloqador bo‘lmagan aharlanishlar (o‘simlik va hayvonlar mahsulotlari, kimyoviy birikmalar) va sababi aniqlanmagan zaharlanishlar (Gaff va Urov kasalliklari) farq qilinadi.
Mikroblar tuxhgan ovqatdan zaharlanish. To‘rtinchi iqlimiy sharoitda qayd etilgan hamma ovqatdan zaharlanishning 95% ini mikrobli ovqatlardan zaharlanish tashkil etadi. Bularning asosiy qismi ovqat toksikoinfeksiyalaridir. Ovqat toksikoinfeksiyalari deb, tirik mikroblar ko‘p miqdorda tushgan ovqatni iste'mol qilish natijasida o‘tkir va o‘rtacha o‘tkir kechadigan, to‘satdan paydo bo‘lgan kasalliklarga aytiladi.
Ichak tayoqchasi va protey qo‘zg‘atadigan toksikoinfeksiyalar. Ichak tayoqchasining ko‘p sonli serologik guruhlari orasida oziq-ovqat mahsulotlariga tushib ovqat toksikoinfeksiyasini qo‘zg‘atadigan enteropatogen turlarining ikkita toifasi aniqlangan. Ovqat toksikoinfeksiyalarini ikkala kategoriyadagi ichak tayoqchalari va enterotoksin ishlab chiqaradigan tayoqchalar qo‘zg‘atishi mumkin. Ichak tayoqchalarining tashqi muhitda, shuningdek, suvda va oziq-ovqat mahsulotlarida topilishi sanitariya amaliyotida zararlanish hisoblanadi. Ovqat toksikoinfeksiyalarini qo‘zg‘atuvchilari, shuningdek, protey turidagi chirindi mikroblar (asosan, Bas. proteus vulgaris) tashqi muhitda, ayniqsa, chiriyotgan oqsil qoldiqlarida keng tarqalgan. U xomligicha issiqlik ishlovi berilgan go‘shtli va baliqli taomlar, ichak-chavoqdan tayyorlangan kolbasa, kartoshka qaylasi va boshqalarda ko‘payishi mumkin. Proteyning ko‘payishi uchun qulay harorat 25—37˚C hisoblanadi. Protey oziq-ovqat mahsulotlarida talay miqdorda ko‘payganda ham ularning organoleptik xossalari yomonlashmaydi, chunki protey oqsillari parchalanmaydi.
Hlinikaxi. Enteropatogen ichak tayoqchalari va protey mikrobi qo‘zg‘atadigan kasallikning inkubatsion davri 4—24 soat bo‘lib, u organizmga tushgan enteropatogen ichak tayoqchalari va proteyning miqdoriga bog‘liq. Bu tayoqchalar ko‘p tushsa va organizm darmonsizlanib qolsa, inkubatsion davr 2—4 soatgacha qisqaradi, tayoqchalar kam miqdorda tushganda va organizm kuchli bo‘lganda 48 soatgacha uzayadi. Kasallik birdan boshlanadi, ko‘ngil ayniydi, bosh aylanadi, tana harorati 37,5—39˚C gacha ko‘tariladi, qorin dam-ba-dam g‘ijimlab og‘riydi, kuchli ich ketadi, ba’zan teriga nim pushti rang toshmalar toshadi. Ko‘pincha oyoq mushaklari tortishib og‘riydi. Kasallik 2—3 kunga, kamquvvatli bemorlarda esa 7 kungacha cho‘ziladi. Sog‘ayish davri 2—4 kun davom etadi.
Kasallik bolalarda va keksa yoshdagi kishilarda og‘ir kechishi, ba’zan fojiali tugashi mumkin. Mikrobning bu turi ko‘proq go‘shtli, qiymali taomlar: kotlet, go‘shtli blinchik, flotcha makaron, salatlar—vinegretlarga ko‘p tushadi.
Profilaktikasi. Zaharlanishning oldini olish maqsadida quyidagi tadbirlarni bajarish darkor:
oziq-ovqat korxonalari xodimlari shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilishlari shart;
oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadigan uskunalar va anjomlar bekam-u kost bo‘lishi, yuvilmasdan ishlatilmasligi lozim;
umumiy ovqatlanish va oziq-ovqat sanoati korxonalarida hasharotlar va kemiruvchilarni yo‘qotish, shuningdek, buzilayotgan mahsulot va nishxo‘rdning yig‘ilib qolishiga yo‘1 qo‘ymaslik zarur;
tez ayniydigan, ayniqsa, tayyor taomlarni tarqatish qoidalariga qattiq amal qilish shart.
Enterokokklar qo‘zg‘atadigan tokxikoinfekxiyalar. Ko‘p miqdorda enterokokklar (Enterococcus, 4tr, Faccaus, Var, liguefaciens et Zumagenes) (1 g mahsulotda o‘nlab milliard tirik mikroblar) tushib, zararlangan oziq-ovqat mahsulotlari iste’mol qilingandan 15—24 soat o‘tgach, yuzaga chiqadigan toksikoinfeksiya tipidagi kasallik vujudga kelishi, hojatning og‘riqli bo‘lishi bilan boshlanadi. Organizm harorati o‘zgarmaydi. 36—48 soatdan so‘ng sog‘ayish boshlanadi. Profilaktikasi yuqorida keltirilgan boshqa toksikoinfeksiyaga o‘xshash. Mahsulotning zararlanishiga yo‘1 qo‘ymaslik uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilish, ovqatni me'yoriga yetkazib pishirish va tez buziladigan tayyor mahsulotlarni saqlash muddatlariga rioya qilish zarur.
Oshxona anjomlari turlari va ishlatilish tartibi.Oshxona anjomlarining saqlash qoidalari.
Xonani bezashning oltin qoidasi: xonada faqat siz foydalanadigan narsa kerak. Nisbatan oshxona anjomlari bu qoida tanlash imkonini beradi to‘g’ri miqdor oshxona kabinetidagi kostryulkalar, kostryulkalar va boshqa idishlar. To‘g’ri miqdorda kostryulkalarni qanday tanlash mumkin - juda ko‘p emas va juda kam emasmi.
Oshxona anjomlari turlari va ishlatilish tartibi.
Ovqat pishirish uchun idishlar soni oilaning tarkibi bilan belgilanadi. Bir yoki ikki kishi uchun sizga kamida uchta kerak sirlangan idishlar, ikkita qovurilgan idish va bitta quyma temir qozon.
Kostryulkalar
Idishlar turli o‘lchamlarda bo‘lishi kerak. Agar bu idish-tovoq to‘plami bo‘lsa, unda idishlar bir-biriga yopishadi va shkafda minimal joy egallaydi. Kostryulkalar turli xil to‘plamlardan yoki alohida sotib olingan bo‘lsa, qo‘rqinchli emas. Asosiysi, idishlarning sifati: emalning mavjudligi, qalin taglik, estetik tashqi ko‘rinish.
Katta kostryulkalar oshxona anjomlari malikasi hisoblanadi. U birinchi taomlarni tayyorlash uchun mo‘ljallangan. Uning hajmi har bir oila a’zosi uchun 0,7 litr miqdorida aniqlanadi. Biroq, bir yoki ikki kishi uchun ham, uyda 3 litr hajmli katta idish bo‘lishi tavsiya etiladi. U bayramga ovqat tayyorlash yoki mehmonlarni qabul qilish uchun ishlatiladi.
Choy uchun idishlar: choynak, choynak, termos
An’anaviy metall choynak o‘zgardi elektr asbob isitish va qaynoq suv uchun. Bunday qurilma sizga bir necha daqiqada choy ichish yoki qahva tayyorlash imkonini beradi. Elektr choynakga qo‘shimcha ravishda, butun oila uchun choy qaynatiladigan keramik choynak foydalidir. Shuningdek, qaynatilgan choy issiqlik, xushbo‘ylik va ta’mni uzoq vaqt saqlab turishi mumkin bo‘lgan termos.
Pishirish idishi
Pishirish to‘plamiga katta tort kostryulkalar, kek qoliplari, katta xamir taxtasi, chuchvara qolipi, pechenye to‘sarlari va boshqalar kiradi. Bunday to‘plamda plastik, metall va silikondan tayyorlangan turli o‘lchamdagi bir yoki ikkita shakl yoki o‘nlab shakllar bo‘lishi mumkin (styuardessaning uy qurilishi shirinliklarini pishirish istagiga qarab).
Xamirni yoğurmak uchun kosalardan foydalanishingiz mumkin. Ammo iloji bo‘lsa, siz bir nechta sirlangan piyola sotib olishingiz kerak: yog’urma uchun katta katta raqam xamir (krep, pirog uchun). Kichkina - mayda pishiriqlarni yog’urma uchun.
Pishirish uchun idishlar to‘plami oshxona janoblari to‘plamini to‘ldiradi:
xamir yog’urma uchun yog’och qoshiqlar; pishiriqlarni aylantirish uchun yog’och spatula; ko‘pirtirish uchun ko‘pirtirish; krem uchun qandolat shprits; yog’och prokat; bir juft yaxshi yopishmaydigan pishirish varag’i.
Pishirish idishlaridan tashqari, janobning oshxona to‘plamiga quyidagilar kiradi:
maydalagichlar to'plami turli o'lchamlar hujayralar; filtr; chelak; go‘shtni urish uchun bolg’a; konserva ochuvchi; qozonxonalar, sochiqlar, apronlar.
Kattadan tashqari yog’och taxta test uchun yana ikkita kerak kesish taxtalari oddiyroq o‘lchamlar (taxminan 50x70 sm). Taxtalardan biri go‘sht, baliq, parranda go'shti bo‘limi uchun mo‘ljallangan. Ikkinchisi sabzavotlarni kesish uchun.
Biz nimada yeymiz: vilkalar pichoq
Muhim joy vilkalar pichoqlariga tegishli. Qoshiqlar (stol va choy), vilkalar, pichoqlar soni oiladagi odamlar sonidan ko‘p bo‘lishi kerak. Pichoqlar stol orasiga tushib, shkafda yo‘qolib qolish ehtimoli ko‘proq.
Ovqatlanish stol pichoqlariga qo‘shimcha ravishda quyidagi kesish asboblari kerak bo‘ladi:
Katta o‘tkir go‘shtli pichoq (pichoq uzunligi 18-20 sm); katta sabzavotlar uchun o‘rta pichoq (pichoq taxminan 10 sm), agar oila katta bo‘lsa va pishirishda bir necha kishi ishtirok etsa, unda bunday pichoqlar ko‘proq kerak bo‘ladi - ikkita yoki uchta; mevani tozalash uchun kichik pichoq, kartoshkadan ko‘zlarni olib tashlash (pichoq 6 sm); uchun maxsus kesish vositasi tez tozalash teridan olingan sabzavotlar; non va pomidor uchun tishli pichoq; sabzavotlarni jingalak kesish uchun pichoq yoki qirg’ichdan (koreyscha uzun sabzi yoki ingichka maydalangan karam); baliq qanotlarini kesish uchun qaychi; pichoqni o‘tkirlashtiruvchi.
Shaxsiy buyumlar: laganlar va stakanlar
Plitalar oshxona idishlarida bo‘lishi kerak bo‘lgan narsalardir. Ularga ikkita to‘plam kerak: har kuni (oila a’zolari va yaqin qarindoshlar uchun) va bayramona (ziyofatlar va tug’ilgan kunlar uchun). Plitalar, qoshiqlar, vilkalar, tovoqlar va stol bezaklarini o‘z ichiga olgan bayramona idishlar to‘plami shkafda yoki mezzaninada saqlanadi. Kundalik idishlar oshxonada joylashgan.
Plastik idishlar
Bir vaqtning o‘zida bir necha kun davomida oziq-ovqat tayyorlanadigan oilalarda plastik yoki emallangan oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash uchun idishlar juda muhimdir. Buning uchun sizga katta muzlatgich va pishirilgan ovqatni saqlash uchun 3 dan 10 tagacha idish kerak bo‘ladi. Mashhur plastik idishlar yengil, ular bilan ishlash yoki sayrga olib borish oson. Metall idishlar ko‘proq aniq vaznga ega, ammo plastik modellarga qaraganda ancha bardoshli.
Har bir idish mahkam qopqoq bilan yopiladi. Shu bilan birga, saqlash uchun bo'sh plastik qutilar to‘plamini bir-biriga yig’ish qulay.
Maishiy texnika
Go‘sht maydalagich - elektr yoki an’anaviy mexanik; blender yoki mikser; paroxod (sevishganlar uchun sog’lom ovqat va qovurib bo‘lmaydiganlar); oziq-ovqat protsessor; sharbat chiqargich; quritgich; yogurt ishlab chiqaruvchi; chuchvara; krep ishlab chiqaruvchi va boshqa shunga o‘xshash qurilmalar.
Oshxonada idishlarni qanday tartibga solish kerak?
Sizga kerak bo‘lgan hamma narsa qo‘lda bo‘lishi va shu bilan birga xalaqit bermasligi uchun oshxonada idishlarni qanday saqlash kerak? Turli xil mobil qurilmalardan foydalanish kerak: tortmalar, ajratgichlar, aylanuvchi stollar.
Og’ir qovurilgan idishlar, qozonlar, o‘rdaklar, go‘sht maydalagichlar shkaflarning pastki javonlariga joylashtirilgan. Mumkin bo‘lgan tushish bilan ular plitkali zaminni buzmaydi.
Har doim ishlatiladigan plitalar ko‘pincha quritgichda saqlanadi. Kuniga bir marta stolga qo‘yiladigan chuqur plitalar osilgan shkafga yoki o‘rta shkafning javonlariga joylashtirilishi mumkin.
Kuboklar, stakanlar, choynaklar yuqori javonlarda yoki ochiq javonlarda saqlanadi.
Mehmon idishlari to‘plamlari har kuni ishlatilmaydi. Shuning uchun ularni oshxonada saqlash shart emas. Albatta, agar yashash maydonining o'lchami imkon bersa, siz hamma narsani saqlashingiz mumkin oshxona kabinetlari. Oshxona kichkina bo‘lsa, mehmonlar uchun jihozlar, plitalar va idishlar mezzaninada, chodirda yoki oshxonada saqlanadi. Aluminiy idishlar shtаmpоvkаlab, quyib tаyyorlаnаdi. Qаlin qilib quyilgаn аluminiy idish (tоvа, kаstrul, qоzоn kаbi)lаr, аsоsаn, yog‘ dоg‘lаb, mаsаlliqni qоvurishgа, quyuq tаоmlаrni pishirishgа mo‘ljаllаngаn. Аluminiy idishlаr kumushsimоn rangda хirа sirlаb, silliqlаb, jilоlаb, хrоmlаb, bo‘yamаy yoki hаr хil rаnggа bo‘yab sirlаb ishlаnаdi. Po‘lаt idishlаr emаllаb, ruхlаb, qаlаy bilаn оqаrtirib ishlаnаdi. Emаllаngаn po‘lаt idishlаrgа оrgаnik kislоtаlаr, tuz, sоvun, ishqоr tа’sir etmаydi, ular tez yuvilаdi, оvqаt tаyyorlаshdаn tаshqаri оziq-оvqаt mаhsulоtlаrini uzоq vаqt sаqlаshgа hаm yarаydi. Lekin quyuq tаоmlаrni, аyniqsа, bo‘tqа, pаlоv kаbi tаоmlаr bundаy idishlardа tаyyorlаnmaydi. Zаnglаmаydigаn po‘lаtdаn tаyyorlаngаn idishlаrda suyuq tаоmlаr tаyyorlаsh va sаqlаsh mumkin. Jez (mis vа ruх qоtishmаsi) idishlаr suv qаynаtish vа shirinliklаr (murаbbо vа shu kаbilаr) tаyyorlаshgа mоs. Bundаy idishlаr аluminiy vа emаllаngаn idishlаrgа nisbаtаn chidаmli bo‘lаdi. Chinni idishlаr nаfis chinni limоn vа sirkа kislоtаlаrigа chidаmli, yupqа sirlаngаn, qаttiq (qirilmаydi) bo‘lаdi, jаrаnglаydi, аsоsаn, оq, bа’zаn esa rаngli sirlаnаdi. Dаg‘аl chinni qаlin, sirlаngаn, nаfis chinnigа nisbаtаn аnchа chidаmsiz (tez sinuvchаn), nisbаtаn yengil, yirik idishlаr sifatida (mаsаlаn, kаttа kоsа, guldоn, sut vа yog‘ sоlinаdigаn idishlаr, qаnddоn) juda qulаy. Shishа idishlаr. Puflаb tаyyorlаngаn shishа idishlаr yupqа, nаfis bo‘lаdi, ular tiniq, bа’zаn rаngli ishlаnаdi. Presslаngаn shishа idishlаr qаlin, rаngsiz, rаngli, kаmrоq miqdоrdа billurdаn ishlаnаdi. Suv, chоy, vinо kabi ichimliklаr ichilаdigаn stаkаn, qаdаh, sаlаt, qаnd sоlinаdigаn turli idishlаr, vаzаlаr shishаdаn ishlаnаdi. Оlоvgа chidаmli mахsus shishаdаn ishlаngаn idishlаrdan оvqаt pishirishdа fоydаlаnilаdi. Plаstmаssа idishlаr (PS – polistirol) – kundalik turmushda eng ko‘p uchraydigan plastik turi. Undan tez ovqatlanish konteynerlari va qahva stakanlari tayyorlanadi. Sovuq ichimliklar uchun xavfsiz, ammo qizdirilganda, xavfli kimyoviy moddalarni ajratib chiqaradi. PC.polikorbanatdan suv uchun butilka ishlab chiqarishda foydalaniladi. Undan tayyorlangan idishlarda oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashga yo‘l qo‘yilmaydi. Plastikning aynan shu turi odamdagi endokrin tizimini buzadigan va o‘ta zararli modda – bisfentol A moddasini ajratib chiqaradi.
|
