|
Buxoro muhandislik texnologiya instituti
|
| bet | 3/5 | | Sana | 26.01.2024 | | Hajmi | 1,37 Mb. | | #146654 |
Bog'liq benzin fraksiyasi olish uchun tizimda qo‘llaniladigan sirtiy kondensatorni hisoblash va loyihalash.Adabiyotlar tahlili
Benzin ishlab chiqarishning har xil jarayonlari
Benzin ishlab chiqarishning kreking va riforming jarayonlaridan boshqa muhim bo’lgan jarayonlar ham mavjud. Sanoat miqyosida iqtisodiy jihatdan foydali bo’lgan usullaridan birinchisi polimerlash usuli bo’lib, olefinlardan suyuq benzin fraksiyalarini olishda gazlarda –vskreking usulini qo’llanilishidir.
Polimerlash. Propilen-olefinni polimerlashda tarkibida uch atom uglerod va to’rt atomli butilen-olefin bo’lganda molekulada suyuq mahsulot beradi, benzinni haroratida qaynaydi, oktan soni 80 dan 82 gacha bo’ladi. Polimerlash jarayonidan foydalaniladigan neftni qayta ishlaydigan zavodlar gazlarni - kreking fraksiyasida ishlaydi, olefinlarning tarkibida to’rt atomli uglevodorodlar mavjud bo’ladi. Alkillashtirish. Bu jarayonda izobutan va gazsimon olefinlar katalizatorlarni ta‘siri ostida reaksiyalanadi va suyuq parafinlar paydo bo’ladi, xuddi shu izooktanning soniga teng oktanli bo’ladi. Izooktanda izobutilenni polimerlash o’rniga va uni izooktanida uni gidrogenizatsiya qilish, shu jarayonda izobutan izobutilen bilan reaksiyalanadi va to’g’ridan-to’g’ri izooktan hosil bo’ladi. Motor yoqilg’isini ishlab chiqarishda alkillashtirishning hamma jarayonlari katalizator sifatida oltingugurt yoki ftor vodorod kislotasidan foydalanib boshlang’ich harorati 0 - 15°C, keyin esa 20 - 40°С haroratda olib boriladi.
Izomerlash. Yuqori oktanli xomashyo olishning eng muhim boshqa yo’llaridan biri motor yoqilg’isiga qo’shish uchun – izomerlash jarayonida alyuminiy xloriddan va boshqa shunga katalizatorlardan foydalaniladi. Izomerlashda oktan sonini oshirish uchun tabiiy benzinni va naftenlarni to’g’ri chiziqli zanjiridan foydalaniladi. Benzinni antidetanatsiya xossasini yaxshilash normal pentanni va geksanni izopentan va izogeksanga o’tkazish natijasida olinadi. Izomerlash jarayonini eng muhim tomoni benzin kichik hajmda ishlab chiqarilayotgan davlatlarda katalitik krekingdan foydalanilgan holda olib borilmoqda. Qo’shimcha etillashtirishda ya‘ni tetraetilqo’rg’oshin qo’shilganda izomerlarning oktan soni 94 dan 107 gacha bo’ladi. Gidrokreking. Ko’mirni gadratlash orqali yuqori bosim ostida kuchli katalizatorlarni qo’llab suyuq yoqilg’ini olish Germaniya davlatida olib borilgan. Buning uchun quyidagi parametrlar zarur bo’lgan: bosim 280 atm.gacha, harorat. 450°С va katalizator. Zamonaviy gidrokrekinglash jarayonlarida xom neftni suyultirilgan neftli gazga aylantirish uchun bosim taxminan 70 atm. dan 175 atm.dan katta emas, qaysiki to’liq kokslanishi hamda bug’simon neftni benzinga va reaktiv yoqilg’iga aylanishi sodir bo’ladi. Jarayon qo’zg’almas katalizator qatlamida olib boriladi. Qaynovchi qatlamdagi jarayon – neftni qoldiqlarini ya‘ni mazut va gudronni ishlashda qo’llaniladi. Boshqa jarayonlarda ham qoldiq yonilg’ilardan foydalanilgan ya‘ni yuqori haroratda qaynaydigan neft fraksiyalari, bundan tashqari yengil qaynaydigan va o’rtacha to’g’ri haydaladigan distillyatlardan foydalanilgan. Bu jarayonlarda katalizator sifatida sul‘fitlangan nikel‘-alyuminiy, kobal‘t – molibden-alyuminiy, vol‘fram materiallari va alyuminiy silikatli asosidagi yaxshi sifatli platina va palladiy metallari qo’llanilgan. Gidrokreking katalitik va kokslash bilan olib boriladi, 75-80% xomashyo benzinga va reaktiv yonilg’iga aylanadi.
Benzin va reaktiv yonilg’ini ishlab chiqarish mavsumiy iste‘molga bog’liq holda yengil o’zgartiriladi. Vodrodning sarfi yuqori bo’lganda qurilmaga beriladigan xomashyoning miqdoriga nisbatan olinadigan mahsulot 20-30% ko’p chiqishi mumkin. Qurilma ba‘zi bir katalizatorlar bilan ikki yildan uch yilgacha regeneratsiyasiz samarali ishlaydi. AQSh, G’arbiy Yevropada va Yaponiyada sanoat shaharlarida havoni ifloslanishini kamaytirish maqsadida distillyatlarni va qoldiq yoqilg’ilarni desul‘fatlash uchun gidratlash jarayoni katta ko’rsatgichda oshirilgan [55]. Gidrokreking jarayoni mahsulotni chiqishiga yuqori bo’lmagan talablarga muvofiq oltingugurtdan tozalashda ―gidrotozalash‖ usuli kabi qo’llaniladi. Gazsimon yengil fraksiyalash avvolam bor suyultirish uchun vakuumli 89 qurilmadan o’tadi, keyin esa gazoyl desul‘fatlashtirish gidrotozalashdan o’tadi. Buning uchun u vakuumli qoldiqlar va boshqa kam oltingugurtli xom neftning yengil fraksiyalari bilan aralashtiriladi. Yengil mahsulotlarni tozalash. Gidrotozalash hozirgi vaqtda – olefinlarni gidrogenezatsiyalash va yengil mahsulotlarni sifatini oshirish uchun oltingugurtni va boshqa aralashmalarni tozalashda keng qo’llaniladi. Iqtisodiy sabablarga hamda havo va suvdagi zarralar bog’liq holda boshqa usullar qo’llaniladi ya‘ni, katalizator sifatida regenerativ eritmalardagi qo’rg’oshin sul‘fidi va yuqori vol‘tli elektr pechkalari yordamida oldindan rafinatlashtirish natijasida olingan eng yaxshi tozalaydigan mahsulot qo’llaniladi. Moylar va surkovlar. Neft sanoati suyuqlikdan qovushqoqligi bilan farq qiladigan xuddi suvday moylar va surkovlar ishlab chiqariladi. Boshqa neft fraksiyalari va mahsulotlar kabi ularni ishlab chiqarishni yangi usullari – ekstraksiya va deasfaltlashtirilgan eritmalar va boshqalar ishlab chiqarilmoqda.
Eritmalarning ekstraksiyasi. Sanoat eritmalariga xloreks, furfurol (sheluxani qayta ishlash asosida olingan mahsulot), nitrobenzol, fenollar, metiletilketonlar va boshqalar. Eritmalarni ekstraksiyasi oqimga qarshi rejimda amalga oshiriladi (moy oqimi bir yo’nalishda , eritgich esa boshqa qarshi oqimda), eng tanlanma eritma va eng chuqur tozalash olib boriladi. Eng tanlanma protsedurada kolonna g’ovak muhit bilan to’ldiriladi. Suyultirilgan propan. Surkov moylariga samarali ishlov berishda suyultirilgan propan bosim ostida qo’llaniladi. Bu parafinli uglevodorod (qaynash harorati 42°С) asfaltni eritishi uchun yetarli ta‘sir ko’rsata olmaydi va past haroratda qattiq parafinlarni juda kuchsiz eritadi. Bunda haroratni boshqarib va tanlab hamda eritma va moyni nisbatlarini tanlash asosida asfaltni va qattiq parafinlarni yaxshi tozalash mumkin. Eritmalarni deparafinlash. Eritmalarni deparafinlash – surkov moylarni ishlab chiqarishning eng muhim bosqichi hisoblanadi. Surkov moylarini tozalash yoki tozalamasdan deparafinlash asosida har xil moyli mahsulotlarni olinadi – ochiq vereten moyidan og’ir vakuumli surkov va tovar parafinlar 90 olinadi. Metiletil keton va toluol yoki benzol va atseton aralashmasini olishda deparafinlashdan keng foydalaniladi. Gaz krekingi. Ikkilamchi gazsimon mahsulotlar har xil kreking jarayonlari natijasida olinadi. Og’ir fraksiyalar krekinglanganda benzin beradi, benzinli fraksiyalar oktan sonini oshirib to eng so’nggi bosqichgacha krekinglanadi. Bu jarayonlarda olinadigan gazlar krekinglanadigan neftning 2- 10%ni tashkil qiladi; u sezilarli darajada tabiiy neftli gazdan farq qiladi. Ularni asosiy xususiyati – tabiiy gazlarda olefinlarning mavjudligi to’liq bo’lmaydi. Yuqori haroratda krekinglanadigan gazlarning tarkibida 50% olefinlar va unga qo’shimcha etilen, propilen va butilenlar bo’ladi. Uning tarkibida 10-25% olefin bo’ladi. Krekinglangan gazning tarkibida kichik miqdordagi vodorod bo’ladi. Krekinglashning harorati 540°С yoki undan yuqori bo’lganda etilenni hosil bo’lishi uchun qulay sharoit paydo bo’ladi, eng kichik 455-480°С haroratda va yuqori bosimda kichik miqdorda etilen paydo bo’ladi va proporsional holda ko’proq propilen va butilen shakllanadi Benzin. Neftni qayta ishlashda benzin eng muhim mahsulot hisoblanadi; xom neftdan 50%gacha benzin olinadi. Bu kattalikka tabiiy gaz, kreking jarayonidagi benzin, polimerlash mahsuloti, suyultirilgan neftli gazlar va sanoatdagi motor yoqilg’isi sifatida qo’llaniladigan hamma mahsulotlar kiradi. Neftni qayta ishlashning har bir jarayoniga ishlab chiqariladigan benzinning miqdori va sifati bo’yicha talablar qo’yiladi. Benzinning tarkibi. Sanoat benzinining tarkibiga 30-200°C oralig’ida qaynaydigan uglevodorodolarning aralashmasi kiradi. Ba‘zi bir 38°С past haroratda qaynaydigan butanlar yuqori bosimdagi bug’larga ega bo’ladi. Benzindagi uglevodorodlarning tarkibiga ko’p izoparafinlar qo’shiladi, krekingda olinadigan benzinlarda 15 dan 25%gacha olefinlar mavjud bo’ladi. Uglevodorodlarning oktan soni quyidagi tartibda kamayadi: izoparafinlar > aromatik > olefinlar > naftenlar > n-parafinlar. Bu guruhdagi har bir komponentlar oralig’ida molekulani tuzilishi va qaynash nuqtasiga bog’liq holda farqlar bo’ladi. Har xil komponentlar benzin aralashmasining oktan soniga 91 o’zining hissasini qo’shadi. Bu komponentlar ichida benzin krekingi katta qiymatni tashkil qiladi, uni aralashmasi motor yoqilg’isini hosil qiladi. Ulardan to’g’ridan – to’g’ri foydalanish ba‘zi bir davlatlarda chegaralanadi, qaysiki, uning tarkibida sezilarli darajada olefinlar ayniqsa olefinlar, fotoximik smogni (smog – tutun, qrum, kul zarrachalari kabi) shakllantiradi. Benzinlarni sinflari. Benzinlar qaynash harorati oraliqlari, oktan soni, oltingugurtning miqdoriga muvofiq sinflanadi. Qaynash harorati oraliqlari. Ko’pgina benzinlar 30-200°С oralig’ida qaynaydi. Tarkibida past qaynaydigan komponentlarni mavjudligi ya‘ni, butan va pentanlar kabilar yuqori bosimli bug’larni olib keladi va issiq vaqtlarda bug’li tiqinlarni shakllantirishga sabab bo’ladi, qaysiki, gazli pufakchalar ingichka quvurchalar orqali dvigatelga va issiqlik qurilmalariga yoqilg’ini erkin harakatlanishiga to’sqinlik qiladi. Yetishmovchilik vaqtida past haroratda qaynovchi komponentlar qishki vaqtda dvigatelni ishga tushirishga to’sqinlik qiladi. Benzinni 90%-li qaynash nuqtasi dvigatelni qizish vaqtini va yoqilg’idan foydalanish samaradorligini aniqlaydi. Oktan soni. Benzinning oktan soni eng muhim ko’rsatgichlaridan hisoblanadi. U odatda har xil asboblar bilan jihozlangan bir silindrli barqaror qurilmada aniqlanadi va detonatsiyaga moyilligi yozib olinadi. Normal holdagi geptan (chiziqli zanjirdagi uglerodning yettita atomi) juda yengil detonatsiyalanadi; shuning uchun nol oktan soni qabul qilingan. Izooktan (tarmoqlangan zanjirdagi uglerodning sakkizta atomi) bosim, harorat va yuklanma uchun yetarlicha ekstremal sharoitga yetmaguncha detonatsiya bo’lmaydi; buning uchun erkin oktan soni 100 o’rnatilgan. Benzinni noma‘lum bo’lgan detonatsiya xossasi bilan sinashda geptan va izooktan aralashmasi bilan taqqoslanadi qaysiki, benzinda xuddi shunday detonatsiya xossasiga ega ekanligi sinaladigan; benzinning oktan soni – shu aralashmadagi oktanning foizli tarkibini ifodalaydi. Shunday shaklda aniqlangan oktan soni hamma vaqt ham yo’l sharoitida o’zgaruvchan tezlikda, yuklanmada va tezlanishda ko’p silindrli dvigatelning tavsifiga mos kelmaydi. Neft sanoatida yoqilg’ini motorga 92 mos kelishini nisbatan haqiqiy ishlab chiqaradigan ikkita usul mavjud: motor metodi va tadqiqotlash metodi. Oktan soni bu ikki aniqlanmaning o’rtachasi bo’yicha aniqlanadi. Qo’shmalar (prisadka). Amalda hamma benzinlarning tarkibida har xil qo’shmalar mavjud bo’ladi, shundan smola hosil qiluvchi ingibitorlar va eng ko’p miqdorda bo’yoqlar. Sanoati rivojlangan ko’pgina davlatlarda qonuniy ravishda benzindagi qo’rg’oshinli birikmalarni ko’rsatgichi pasaytirilgan (etillangan benzinning tarkibida tetraetilqo’rg’oshin oktan sonini oshiradi va umumiy benzinning 20% ni tashkil qiladi ). Kerosin – bu yengil uchuvchan va uchuvchan yoqilg’i hisoblanadi. Birlamchi davrda kerosin faqat yoritish sifatida foydalanilgan, keyingi davrda esa nonvoyxonalarda, isituvchi va qizdiruvchi asboblarda, fermalardagi jihozlarni isitishda hamda motor yoqilg’isini ko’p komponentlari sifatida foydalanilmoqda. Eng yaxshi kerosinning rangi (taxminan 250-300 mm.li Shtammer shkalasiga ega bo’ladi), pilikni yetarlicha bir meyorda shimilishi uchun qovushqoqlikka ega bo’lishi va hakozolar. Kerosinning xavfsizligi yorituvchi chiroqlarda qo’llanilganda standart alangalanishga ega bo’lishi kerak. Kerosin juda sekin shishi yoki metall kosachalarda qizdiriladi.
Benzin distillyatlarini ikkilamchi haydash qurilmasi
Benzin distillyatini ikkilamchi haydash mustaqil jarayon yoki neftni qayta ishlash zavodining tarkibiga kiruvchi kombinatsiyali qurilmaning tarkibiga kiruvchi jarayondir. Zamonaviy neftni qayta ishlash zavodlarida benzin distillyatini ikkilamchi haydash qurilmasi undan noyob fraksiyalarini olish uchun mo‗ljallangandir. Bu fraksiyadan keyinchalik katalitik riforming uchun xomashyo olish jarayonida foydalaniladi. Natijada individual aromatik uglevodorodlar olinadi-benzol, toluol, ksilol, yoki oktan soni yuqori bo‗lgan benzin olinadi. Aromatik uglevodorodlar olishda dastlabki benzin distillyati haroratli qizdirib fraksiyalarga ajratiladi: 62 - 85°С (benzol), 85 - 115 (120)°С (toluol) va 115 (120) - 140 °С (ksilol). Neftni ikkilamchi haydashni amaldagi qurilmasini texnologik sxemasi 2.17-rasmda keltirilgan. Benzin distillyatining keng fraksiyali tarkibini boshlang‗ich qaynash harorati 180°С gacha nasos yordamida (37) issiqlik almashtirgich (22, 31 va 34) lar orqali haydaladi va zmeyevikning birinchi pechiga (4) beriladi, keyin esa rektifikatsiya kolonnasiga (3) uzatiladi. ―Bu kolonnaning bosh mahsuloti ‖- fraksiyani qaynashini boshlanishi (q.b.) - 85°Сda havoli sovutish apparati (5) va sovutgich (6) orqali o‗tadi va qabul qilgichga (7) to‗planadi. Kondensatning bir qismi nasos (8) yordamida kolonnaning (3) yuqorisiga sug‗orish uchun beriladi, qolgan miqdori esa – kolonnaga (9) beriladi. Kolonnani (3) pastki qismini issiqlik bilan ta‘minlashni amalga oshirish flegmani sirkulyatsiyasini nasos (2) yordamida (fraksiyaning harorati 85 - 180°С) zmeyevik pechi (4) va kolonnaning pastki qismiga beriladi. Kolonnaning (3) pastki qismidagi qoldiq nasos yordamida (1) kolonnaga (20) yo‗naltiriladi. Kolonnaning yuqori qismidan (9) bosh fraksiyadan ajralib chiqadigan (q.b. - 62°С) bug‗lar havoli sovutish (10) apparatida kondensatsiyalanadi; suvli sovutgichda sovutilgan (11) kondensat qabul qilgichda (12) yig‗iladi. Bu yerdan kondensat nasos (13) yordamida rezervuarga yo‗naltiriladi, uning bir qismi kolonnani (9) sug‗orish uchun beriladi. Qoldiq mahsulot - fraksiya 62 - 850Сda - 110 kolonnadan pastga (9) chiqariladi va nasos (16) yordamida issiqlik almashtirgich (28) va sovutgichlar (29 va 30) orqali rezervuarga yo‗naltiriladi. Kolonnaning (20) yuqori qismidagi mahsuloti sifatida fraksiya 85 - 120°Сda olinadi, apparatlardan (21 va 22) o‗tadi va qabul qilgichga (23) to‗planadi. Kondensatning bir qismi sug‗orish sifatida kolonnaning yuqori qismiga (20) qaytariladi, uning balans miqdori esa nasos (24) yordamida qurilmadan rezervuarga beriladi. Fraksiya 120 - 140°С da tashqi bug‗lantirish kolonnasidan (25) pastki qismidan nasos (27) yordamida olinadi. Bu fraksiya issiqlik almashtirgichda (31) va apparatlarda (32 va 33) sovitilgandan keyin rezervuarda to‗planadi. Kolonnaning (20) pastki qismidagi - fraksiya 140 - 180°С da nasos yordamida (17) issiqlik almashtirgich (34) va apparatlar (35 va 36) orqali rezervuarga yo‗naltiriladi.
Rektifikatsiya kolonnasining (9 va 20) quvish seksiyasining ishi uchun kerakli issiqlik to‗g‗ridan – to‗g‗ri qaynatgichdan (14 va 19) ulanadi. Tashqi bug‗lantirish seksiyasiga (25) qaynatgich (26) xizmat qiladi. Qaynatgichlarga (14 va 19) mos ravishda retsirkulyantlar nasoslar (15 va 18) yordamida beriladi. Qaynatgich uchun issiqlik tashuvchi suv bug‗lari hisoblanadi.
Benzinni ikkilamchi haydashda qo‗llaniladigan seksiyali atmosferavakuumli qurilmasini texnologik sxemasi
Benzinni ikkilamchi haydashda seksiyali atmosfera-vakuumli qurilmasida neft va mazut fraksiyaga haydaladi va noyobli (qisqa) benzin fraksiyalari olinadi, aromatik uglevodorodlarni ishlab chiqarishda xomashyo sifatida foydalaniladi. Qurilmaning mahsuloti bo‗lib tuzsizlantirilgan va suvsizlantirilgan neft xizmat qiladi. Bu turdagi qurilma har xil quvvatlarda loyihalanadi : 1,2,3 va 6 mln.t/yil neftni bir yilda qayta ishlaydi. Qurilmaning tarkibiga quyidagi seksiyalar kiradi: neftni qisman benzinsizlantirish blokioldindan evaporatsiya qilish deyiladi; neftni atmosfera haydash bloki; benzinni barqarorlashtirish bloki; neftni qisqa fraksiyaga ikkilamchi haydash bloki; keng yog‗li fraksiya - vakuum distillyatini olish uchun mazutni vakuumli haydash bloki. Qurilmaning texnologik sxemasi 2.18-rasmda keltirilgan. Tuzsizlantirilgan va suvsizlantirilgan neft nasos bilan guruhli issiqlik almashtirgichlar (9, 11, 22, 23, 67, 69, 65, 74) orqali va 2100С da oldindan bug‗lantirish kolonnasiga (evaporatorga) kirib keladi (sxemada neftni issiqlik almashtirish apparatlari orqali harakatlanish yo‗li bog‗lanmalarni murakkabligi tufayli ko‗rsatilmagan). Fraksiya boshlang‗ich qaynash harorati - 100°С da kolonnaning yuqori qismidan ketadi-havoli sovutish apparati (7) va sovutgich (6 ) orqali o‗tadi va yig‗gichga (5) to‗planadi. Bu fraksiyaning bir qismi nasos (4) bilan sug‗orish sifatida kolonnaga beriladi, qoldiq esa – yig‗gichga (18) yo‗naltiriladi. Kolonnaning pastki qismidan (8) qoldiq sirkulyatsiya bilan issiqlik berish uchun nasos bilan pech seksiyalariga (2) haydaladi. Benzinsizlantirilgan neft kolonnaning pastki qismidan (8) nasos (3) bilan olinadi hamda ikkinchi zmeyevik pech (2) orqali asosiy atmosfera kolonnasiga (20) beriladi. Kolonnadagi yuqori mahsulotlar (fraksiya 100 - 180°С) sovitilgandan va kondensatsiyalangandan keyin yig‗gichga (18) to‗planadi, u yerda kolonnaning yuqori qismidagi (8) mahsulotlar bilan aralashadi. Yig‗gichdan fraksiya b.q.h.- 180°С da nasos (19) bilan olinadi va barqarorlashtirish kolonnasiga (29) beriladi.
Benzin distillyatini ikkilamchi seksiyali haydash qurilmasini atmosfera vakuumli sxemasi: 1,3,4,13-15,19,25,26,33,35-37,42,44,45,49,56,59,60,711-73-nasoslar; 2,34,61-quvurli pechlar; 5,18,32,41,48 sovutgichlar ; 8,20,29,38,43,52,64-rektifikatsiya kolonnalari; 9,11,23,27,58,65,67,69,7 ..-yig‗gichlar;
Kondensatorlarning turlari va ularning sig’imlari
Elektrodlargi o’zgarmas tok kuchlanishi qo’yilganda ionlashish jarayonning intensivligi sezilarli darajada kichik, ya’ni razryadlarning paydo bo’lish chastotasi ancha kam. Ma’lumki kondensator izolyatsiyasi uchun ishchi kuchlanganlik quyidagilardan: ta’sir etayotgan kuchlanishning shakli va ta’sir etish vaqti; dielektrikning elektrik mustahkamligi va ionlashish xarakteristikasidan; kondensatordagi isrof va uning sovutish shartlaridan kelib chiqib tanlanadi. Bundan tashqari ishonchlilik darajasi, talab etilayotgan ishlash muddati, dielektrik xarakteristikasining ma’lum darajada yomonlashishi va bir qancha faktorlar hisobga olinadi. Hozirgi vaqtda yuqori kuchlanishli kuch kondensatorlarining qog’ozli – moyli dielektriklari uchun tekshirilgan hisoblanib quyidagi ishchi kuchlanganlik tavsiya etiladi: 1. O’zgaruvchan tok kuchlanishli kondensatorlar uchun: a) chastotasi 50 Gts o’zoq davom etuvchi kuchlanish va o’takuchlanish yo’q holatda 12 -14 kVta’sir etuvchi /mm; b) xuddi shunday va kommutatsiyali o’takuchlanishning paydo bo’lishida 8 – 9 kVta’sir etuvchi /mm; v) xuddi shunday va kommutatsiyali va atmosfera o’takuchlanishning paydo bo’lishida 7 - 8 kVta’sir etuvchi /mm; g) chastotasi 0.1 – 10 kGts bilan o’zgarayotgan kuchlanishning o’zoq davom etishida va tabiiy sovutishda 3 – 6 kV/mm; d) xuddi shunday suv bilan sovutishda 8 – 10 kV/mm; 2. O’zgarmas tok kuchlanishli kondensatorlar uchun: 237 a) o’zoq muddatga xizmat qilishda 25 – 40 kV/mm; b) chegaralangan muddatga xizmat qilishda to 100 kV/mm gacha. 3. Ipulsli kondesatorlar uchun: a) o’zoq muddatga xizmat qilishda 30 – 40 kV/mm; b) chegaralangan muddatga xizmat qilishda to 100 kV/mm gacha. Bu raqamlar dielektrikning ishchi kuchlanishida ishlash rejimini xarakterlaydi. O’zun liniyalarda uning induktiv qarshiligini buylama kompensatsiya muljalangan, taqsimlovchi tarmoqlarda kuchlanishni rostlashga qullaniladiga va kosunisli kondensatorlarda ishchi kuchlanishini qisqa va o’zoq muddatga kuchlanishning oshirilgan qiymatidan kelib chiqib tanlanadi. Sanoatda kondensatorlar uchun ikki turdagi qalinligi 5 30 mk va zichligi bilan bir-biridan farqlanuvchi KON I va KON II kondensator qog’ozi ishlab chiqariladi. Bu qog’ozlar yuqori mexanik va elektrik mustahkamlikka hamda kichik noorganik ulanishlarga ega. Bu qog’ozlarning elektrik mustahkamligi 30 50 kV/mm ga teng, KON I qog’ozi asosan o’zgaruvchan, KON II esa o’zgarmas tok kuchlanishlarida qo’llaniladi. Qalinligi 50 120 mk bo’lgan kabel qog’ozlari yuqori kuchlanish kondensatorlarida ishlatiladi. Ma’lumki yuqori kuchlanishga muljallangan kondensatorlar uchun qog’oz mineral kondensator moyi bilan tuyintiriladi.
Kondensator moyi transformator moyini qayta tozalash yordamida olinadi. Bu moyning elektr mustahkamligi 200 kV/mm-gacha bo’lishi mumkin. O’zgaruvchan kuchlanishda ishlashga muljallangan kondensatorlarda mineral moydan tashqari sovola (pentaxlordifenil) sintetik moy ham qo’llaniladi. Bu sintetik moyning dielektrik singdiruvchanligi mineral moynikiga qaraganda 2 barobar katta va tg=0,0030,006 gacha bo’lganida kondensatorning massasi 35 40% ga kamayadi. Kondensator dielektriklari uchun asosiy xarakteristikalardan biri bu tg chunki ishchi kuchlanganlik kup tomondan ushbu parametrga ham bog’liq. 238 Kuchlanishi 525 kV bo’lgan kondensatorlarda dielektrik atrofidagi tempratura 200 S- da qog’ozli - moyli dielektriklar uchun norma bo’yicha tg = 0,004- ga, o’tayuqori kuchlanishlarda esa tg =0,003 ga teng deb qabul qilinadi. Kondensatorlardagi dielektrik isrof quyidagi formula yordamida aniqlaniladi: Pa = kU2Ctg (5.21). Kondensatordagi isrof uning sig’imiga praportsionaldir. Elektr maydon kuchlanganligining ionlanish jarayoni boshlanadigan, boshlang’ich qiymati quyidagi ifoda bo’yicha topiladi. Ei.b = (1,85 – 1,6 )d -0,58 , kV/mm. Bu yerda d - kondensator qoplamalari orasidagi izolyatsiya qalinligi. 1,85 – KON I uchun; 1,6 – KON II uchun. Xususiy razryadlanishda paydo bo’ladigan mayda gaz po’faklari moyda erib asta-sekin izolyatsiyaning elektr mustahkamligini pasayishiga olib keladi. Izolyatsiyaning yashash davri (xizmat qilish davri) maydon kuchlanganliklarning nisbati bilan baxolanadi: ishchi i .b . i .b . ishchi i .b . ishchi Normal ishlash sharoitiga mo’ljallangan kondensatorlar uchun T0 =150 – 200 deb qabul qilinadi. Kondensator tuzilishi bo’yicha elektrodlarining o’zaro joylashishiga qarab quyidagi uchta ko’rinishda bo’lishi mumkin: - yassi kondensatorlar; - tsilindrik kondensatorlar; - sferik kurinishdagi kondensatorlar.
Gazokondensatni fraksiyalash texnologiyalarining o‗ziga xosligi Gazkondensat uglevodorodi xomashyosini qazib chiqarish va qayta ishlash neft va tabiiy gazga taqqoslaganda mamlakat neft gaz majmuasining nisbatan yangi tarmogi hisoblanadi. GK ni ochish va ishlatish tarixi sobiq SSSRda 1955 y. Azarbayjonning Qoradog‗ konidan boshlangan. 1961 – 1980 yillarda GK konlari Turkmanistonda (jami 38 ta), O‗zbekistonda (52 ta), Qozog‗istonda (eng katta Qarachagan) va Ukrainada (SHebelinskoye, Glebovskoye va b.), Komi respublikalarida (Vuktil‘skoy) ochilgan. 1985 y. Urengoy koni ochilishi bilan GK zaxirasi markazi G‗arbiy Sibirga kuchdi. Hozirgi kunda ham Yamburg, Urengoy, Shimoliy Urengoy, Yen-Yaxtin, Tyumen viloyatining Pessov va Zapolyar, Yamal yarim orolida Xarasavey va Kruzenshternev, Irkutsk viloyatida Markov konlari eng katta konlar hisoblanadi. Ishlatishga qo‗yilganlari orasida kimyoviy tarkibi bo‗yicha favqulodda unikal gazokondensat konlar mavjud. Misol uchun, Urengoy konidagi Senemon qudug‗i gazokondensati umumiy oltingugurt miqdorining kamligi (0,01% atrofida), naften uglevodorod konsentratsiyasining odatdan tashqari yuqoriligi (massaning 95,7%) va to‗liq benzin va dizel fraksiyalaridan tarkib topganligi bilan tavsiflanadi. Oxirgi yillarda qayta ishlashga gaz kondensati keng jalb qilinadigan bo‗ldi. Qazib chiqarish joyida ajratilgan gaz kondensati barqarorlashtiriladi, bunda, undan С1-С4 va qisman С5 fraksiyalari ajratib olinadi. Hosil bo‗lgan barqaror gaz kondensati asosan (85%) benzin va dizel (360°С gacha) fraksiyalaridan tarkib topgan bo‗ladi. Gazokondensat qazib chiqarishning tannarxi neftni qazib chiqarish tannarxiga nisbatan 2.4 marta past, uni qayta 169 ishlash mahsulotlarini ixtisosli jarayonga kiritishda esa o‗rtacha 1.5 barobar arzonroq neft mahsulotlari hosil bo‗ladi. Gaz kondensati neftga nisbatan yana bir afzallikka egaki, uni qayta ishlash katta kapital xarajatsiz neftni chuqur qayta ishlash va dastlabki xomashyodan motor yoqilg‗i fraksiyalarini chiqishini ta‘minlaydi. Yoqilg‗i olishning asosiy usuli bu gaz kondensatini alohida benzin va dizel fraksiyalariga to‗g‗ridan-to‗g‗ri haydashdir. Ko‗p hollarda benzin fraksiyalari kichik oktan soniga ega bo‗ladi va qo‗shimcha ravishda boyitiladi.. Ba‘zi hollarda gaz kondensatlaridan oddiy texnologiyalar bilan bevosita kon sharoitida dizel yoqilg‗isi olinadi va bu borish qiyin bo‗lgan uzoq hududlarda uning ehtiyojini ta‘minlash uchun muhimdir. Benzinsizlantirish kolonnasi K-1 da atmosferali haydash. К-1 ning yuqori qismidan bevosita ELOU blokidan harorati 70 - 80°С bo‗lgan tuzsizlantirilgan GK ning 10-14% beriladi. Tuzsizlantirilgan GKning qolgan qismi issiqlik almashinuvida 160 - 170°С gacha qizdirilgach bug‗latgich I-1 ga jo‗natiladi, undan gaz (8...10 %) K-1 ning o‗rta qismiga tushadi, I-1 ning qoldig‗i esa issiqlik almashinuvida 210 - 230°С gacha qo‗shimcha qizdirilgach K-1 ning pastgi qismiga kiritiladi. Мurakkab rektifikatsiya kolonnasi K-2 da atmosferali haydash. I-1 қолдиғини 385°С гача қиздириш радиант қувурлари вертикал жойлашг П-1 pechida amalga oshiriladi, bu bilan bug‗ va suyuq fazalarni quvur kesimi bo‗ylab (quruq devor) effektini hosil qilmasdan quvurlarni qizdirib tekis tarqalishini ta‘minlaydi. K-2 yon quvuridan: bug‗latish kolonnasi K-3/1 orqali kerosin fraksiyasi; K-3/2 orqali yengil dizel fraksiyasi, og‗ir dizel fraksiyasi esa bug‗latmasdan olinadi. K-2 yuqori qismidan og‗ir benzin fraksiyasi chiqarilib, K-1 yengil benzini bilan birgalikda K-4 kolonnasida barqarorlashtiriladi. Chiqarib olinayotgan oqimlar issiqligidan to‗liqroq foydalanish uchun har bir olinuvchi yon oqim ostidan va olinuvchi og‗ir dizel fraksiyasi ustidan sirkulyatsiya ta‘minoti qo‗llaniladi. K-2 haydash seksiyasiga mazutni bug‗latish uchun qizdirilgan suv bug‗i beriladi. 170 K-5 kolonnasida mazutni vakuumli haydashni suv bug‗ini qo‗llamasdan yuqorida bosim 2,7 kPa (20 mm sm. ust.) va bug‗latish zonasida 4,7 kPa (35 mm sm. ust.) bo‗lganida amalga oshriladi. K-5 istiqbolda vakuum gazoylini qaynashi bilan 540°Сda oluvchi chuqur vakuumli kolonna sifatida loyihalangan (faqatgina, hozirgi vaqtda odatiy vakuumli haydash rejimida ishlatilmoqda). K-5 elakli kesishib oquvchi nasadkalarning beshta moduli bilan ta‘minlangan. K-5 yon quvuridan bug‗latilmasdan 360°С da dizel fraksiyasi va 360 - 500 (540)°С da vakuum gazoyli olinadi. Kolonnada ikkita sirkulyatsion ta‘minotdan foydalaniladi – biri -K-5 yuqorisida, ikkinchisi – konsentratsiyalash zonaning o‗rta qismida. Evaparatsiyalash qismi ustidagi qoraygan fraksiya va kolonna pastida issiqlik almashgichdagi mazutning sovigan kvenchini retsirkulyatsiya (yoki chiqarib olish) nazarda tutilgan. M-2 pechidagi mazutni qizish harorati 390 - 420°С ni tashkil qiladi. K-5 yuqori qismi harorati 30°С atrofida ushlab turiladi va bu uchta bug‗ ejektor va yopiq turdagi sig‗imli-ajratgichlardan tuzilgan kondensatsiyalash-vakuum hosil qiluvchi tizim ishini anchaga yengillashtiradi
|
| |
