C/C++ tilida dasturlash

19 
1.5. Mantiqiy solishtirish operatorlari 
C++ bir necha solishtirish operatorlariga ega. Algebraik ifoda C++ dagi 
operator C++ dagi ifoda Algebraik ma'nosi tenglik guruhi 
“== “ x == y x tengdir y ga teng emas “!=“ x!=y x teng emas y ga 
solishtirish guruhi 
katta “>“ x > y x katta y dan 
kichik “<“ x < y x kichkina y dan 
katta-teng “>=“ x >= y x katta yoki teng y ga 
kichik-teng “<=“ x <= y x kichik yoki teng y ga 
==, !=, >= va <= operatorlarni yozganda oraga bo'sh joy qo'yib ketish sintaksis 
xatodir. Yani kompilyator dasturdagi hatoni ko'rsatib beradi va uni tuzatilishini talab 
qiladi. Ushbu ikki belgili operatorlarning belgilarining joyini almashtirish, masalan 
<= ni =< qilib yozish ko'p hollarda sintaksis hatolarga olib keladi. Gohida esa != ni 
=! deb yozganda sintaksis hato vujudga ham, bu mantiqiy hato bo'ladi. Mantiqiy 
hatolarni kompilyator topa olmaydi. Lekin ular programma ishlash mantig'ini 
o'zgartirib yuboradi. Bu kabi hatolarni topish esa ancha mashaqqatli ishdir (! 
operatori mantiqiy inkordir). Yana boshqa hatolardan biri tenglik operatori (==) va 
tenglashtirish, qiymat berish operatorlarini (=) bir-biri bilan almashtirib qo'yishdir. 
Bu ham judaayanchli oqibatlarga olib keladi, chunki ushbu hato aksariyat hollarda 
mantiq hatolariga olib keladi.

20 
1.6 Dastur ijro strukturalari 
Asosan dasturdagi ifodalar ketma-ket, navbatiga ko'ra ijro etiladi. Gohidabir 
shart bajarilishiga ko'ra, ijro boshqa bir ifodaga o'tadi. Navbatdagi emas, dasturning 
boshqa yerida joylashgan ifoda bajariladi. Yani sakrash yoki ijro ko'chishi vujudga 
keladi. 60-chi yillarga kelib, dasturlardagi ko'pchilik hatolar aynan shu ijro 
ko'chishlarining rejasiz ishlatilishidan kelib chiqishi ma'lum bo'ldi. Bunda eng katta 
aybdor deb bu ko'shishlarni amalga oshiruvchi goto (...ga bor) ifodasi belgilandi. 
goto dastur ijrosini deyarli istalgan yerga ko'chirib yuborishi mumkin. Bu esa 
programmani o'qishni va uning strukturasini murakkablashtirib yuboradi. Shu 
sababli "strukturali dasturlash" atamasi "goto ni yo'q qilish" bilan tenglashtirilardi. 
Shuni aytib o'tish kerakki, goto kabi shartsiz sakrash amallarini bajaruvchi ifodalar 
boshqa dasturlash tillarida ham bor. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, istalgan 
programma goto siz yozilishi mumkin ekan. goto siz yozish uslubi strukturali 
dasturlash deb nom oldi. Va bunday dastur yozish metodi katta iqtisodiy samara 
beradi. Strukturali dasturlash asosi shundan iboratki, har bir programma faqatgina 
uch hil boshqaruv strukturalaridan iboratdir.Bular ifodalarni ketma-ket ijro etish 
strukturasi (sequence structure), tanlash strukturasi (selection structure) va amalni 
qayta ijro etish strukturasidir (repetition structure). Ifodalarni ketma-ket ijro etish 
strukturasi C++ tomonidan ta'minlanadi. Normal sharoitda C++ ifodalari dasturdagi 
navbatiga ko'ra bajariladi. Tanlash buyruqlari uchtadir. Bular if, if/else va switch dir. 
Qayta ijro etish buyruqlari gurugiga ham uchta a'zo bor, bular while, do/while va 
for. Bularni har birini keyinroq tahlil qilib chiqamiz. Yuqoridagi buyruqlar nomlari 
C++ dasturlash tilining mahsus so'zlaridir. Dasturchi bu so'zlarni o'zgaruvchi yoki 
funksiyalar nomi sifatida qo'llashi ta'qiqlanadi. Quyida C++ ning ajratilgan 
so'zlarining to'liq ro'yhati berilgan. 
C# va C ga tegishli: 
auto do goto signed unsigned 
break double if sizeof void
case else int static volatile 
char enum long struct while 

21 
const extern register switch
continue float return typedef 
default for short union
Faqat C++ ga qarashli: 
asm explicit operator this virtual
bool false private throw wchar_t
catch friend protected true 
class inline public try 
const_cast mutable reinterpret_cast typeid
delete namespace static_cast typename 
dynamic_cast new template using 
C++ dagi yetita boshqaruv strukturasini aytib o'tdik. Ular bittagina boshlanish 
nuqtasiga va bittagina chiqish nuqtasiga egadirlar. Demak biz bu dastur bo'laklarini 
ketma-ket ulab ketishimiz mumkin. Boshqaruv strukturalarining bu kabi ulanishini 
devorning g'ishtlarini ustma-ust qalashga ham taqqoslasak bo'ladi. Yoki biz bu 
bloklarni bir-birining ichigajoylashtirishimiz mumkin. Bu kabi qo'llashish ikkinchi 
uslub bo'ladi. Mana shu ikki yo'l bilan bog'langan yetita blok yordamida biz istalgan 
dasturimizni yoza olamiz. 

Download 1,39 Mb.