ishlatiladi. Agarda qalam noto‘g ‘ri tanlangan b o ‘lsa, chizma titilgan,
b o‘yalgan va aniqmas bo‘lib chiqishi mumkin.
Hozirgi vaqtda turli qattiqlikdagi va yumshoqlikdagi sterjenli sangali
qalamlar sotuvga chiqarilmoqda. Ulardan ham foydalanish mumkin.
0 ‘chirg‘ich. Qalam izini o ‘chiradigan o ‘chirg‘ich yum shoq bo ‘lishi
kerak. N oto‘g ‘ri tanlangan o ‘chirg‘ich qog'ozda iz qoldiradi va chizma
ning k o ‘rinishini buzadi. 0 ‘chirg‘ichdan foydalanganda bir tomonga
yo‘naltirib o ‘chiriladi. Aks holda qog‘oz titilib, uning yuzasi buziladi.
C hizg‘ich. Chizg‘ich qalam bilan to ‘g ‘ri
chiziqlam i chizish uchun
ishlatiladi.
Uchburchakliklar. Uchburchakliklar (2.2 -shakl) chizmalar chizishda
zarur bo‘lgan asboblardan hisoblanadi. Ular yordamida perpendikular va
parallel chiziqlami aniq va tez o ‘tkazish mum kin. Ular to ‘g ‘ri burchakli
uchburchak shaklida yog‘ochdan, plastmassadan va selluloiddan ishlab
chiqariladi. Chizmalar chizishda o ‘tkir burchaklari 45° li hamda 30° va
60° li ikkita uchburchaklik b o ‘lishi kerak.
Uchburchaklikni chizma qog‘ozi ustida chizg‘ich (reysshina) bilan
birgalikda 2.2- shakl,
a, b, с da k o ‘rsatilganidek joylashtiriladi va reys
shina chap qo‘l bilan ushlab turiladi. Qirralari butun va tekis bo ‘lgan
uchburchakliklami ishlatishdan oldin, ulardagi to ‘g ‘ri burchakning aniq
ligi tekshirilgan b o ‘lishi lozim. Buning uchun uchburchakning bir kateti
reysshinaning ustki qirrasiga jips qilib qo ‘yiladi (2.2-shakl,
a). So‘ngra
vertikal chiziq o ‘tkaziladi. Shundan keyin uchburchaklikni 180°ga
ag ‘darib, yana vertikal chiziq o ‘tkaziladi. Agar vertikal chiziqlar ustma-
ust tushsa, uchburchaklikning ishlab chiqarilishi
aniqlik darajasida
b o‘ladi (2.2-shakl,
b), aks holda noto‘g ‘ri b o ‘ladi (2.2-shakl,
d).
Chizma taxtasi. Chizma taxtalari GOST 6671-85 ga muvofiq chizma
qog‘ozining
АЗ, A2, A1 formatlariga m o‘ljallanib, yum shoq daraxt nav-
laridan tayyorlanadi.
Chizmani sifatli va unumli chizish uchun chizma qog‘ozini chizma
taxtasiga mahkamlash zarur. A w a l chizma qog‘ozining yuqoridagi chap
burchagi bitta qadoq bilan mahkamlanadi. So‘ngra qog‘ozning yuqori
chetiga reysshina qo‘yiladi. Chizma qog‘ozining yuqori chetki chizig‘i
reysshinaning qirrasiga parallel bo‘lguncha buriladi va yuqoridagi o ‘ng
burchagi, keyin chap burchagiga qadoq qadaladi. Shundan so‘ng qog‘ozni
tarang tortib, pastki o ‘ng burchagi, keyin chap burchagi ham qadoq yor
damida mahkamlanadi. Ishlashga qulay b o ‘lishi uchun chizma taxtasi
stol ustida biroz qiya joylashishi kerak. Buning uchun chizma taxtasining
ostiga biron narsa yoki taxtadan yasalgan maxsus og‘ma burchakli taglik
qo‘yiladi.
Reysshina. Reysshina uzun chizg‘ichdan va unga to ‘g ‘ri burchak os-
tida ikki qavat qilib mahkamlangan 2 ta kalta planka (yupqa taxtachalar)
dan iborat (2.3-shakl). Reysshinadan to ‘g ‘ri
va unumli foydalanish
uchun uning plankasi chap qo ‘l bilan chizma taxtasining chap qirrasiga
jipslashtiriladi. O lng qo ‘l bilan reysshinaning chizg‘ichi chizma
qog‘oziga bosiladi, so‘ngra chap qo‘l bilan reysshinaning dastlabki vazi-
yatini saqlagan holda gorizontal (yoki og‘ma) chiziq o ‘tkaziladi.
0 ‘tkazilgan chiziqqa parallel chiziqlar yasash uchun reysshinaning
plankasi chap qo‘l barmoqlari bilan chizma taxtasining chap qirrasiga
jips bosilgan holda pastga
yoki yuqoriga siljitiladi, so‘ngra chiziq
o ‘tkaziladi. Chizmani reysshina yordamida bajarish ishni keskin tez-
lashtiradi va yasashda aniqlikni ta ’minlaydi. Uchburchaklik va reysshina
yordam ida chizmada turli yo‘nalishda parallel va perpendikular chiziqlar-
ni o ‘tkazish mumkin (2.4-shakl).
Lekalolar. Sirkul yordamida chizib b o ‘lmaydigan egri chiziqlami
chizish uchun lekalolar ishlatiladi (2.5- shakl).
Lekalolar yupqa fanyerdan yoki plastmassadan yasaladi. Odatda, egri
chiziqning topilgan nuqtalari q o ‘lda qalam bilan ingichka chiziq yor
damida birlashtiriladi. Egri chiziq ravon b o ‘lishi uchun lekalo qirrasi
chiziladigan egri chiziqning 3—4 nuqtasini, mos ravishda, 1 ,2 ,3 ga to ‘g ‘ri
keladigan qilib qo ‘yiladi (2.6-shakl). Egri
chiziqning qolgan qismini
chizish uchun lekalo qirrasi navbatdagi 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 nuqtalarga
to ‘g ‘ri keladigan qilib qo‘yiladi. So‘ngra bu nuqtalar tutashtiriladi. Keyin
barcha nuqtalam i birlashtiruvchi ingichka chiziq ustidan qalam yoki tush
bilan yurgizib chiqiladi. Lekalo yordamida chiziluvchi egri chiziq nuqta
larini ravon tutashtirish uchun bir nechta lekalo to ‘plami b o ‘lishi kerak.
Transportir. Turli burchaklam i oTchash yoki yasash uchun trans-
portirdan foydalaniladi.
Qadoqlar (knopkalar). Qadoqlar chizma qog‘ozi-listni chizma taxta-
siga mahkamlash uchun ishlatiladi.
Gotovalnya. Gotovalnya g ‘ilofga joylashtirilgan chizma asboblari
to ‘plamidan iborat bo‘lib, u GOST 6100-68 ga asosan ishlab chiqariladi.
0 ‘quv yurtlarida У10, У11 va У14 markali
gotovalnyalardan foydala-
nish tavsiya etiladi.
