166-mashq. Ertakka sarlavha qo’ying.
Chumoli bug’doyni iniga olib ketayotgan edi. Chumchuq pirillab uning
yoniga tushdi va dedi:
-
Cumoli, bug’doyni menga ber.
Chumoli dedi:
-
Qanoting bor, ko’zing bor. O’zing topib ye.
Dam olish daqiqasi
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash
Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi: a) chegaralovchi Tinish
belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki
umuman gapning chegarasini
bildirish, bironbir gap boʻlagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish,
nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi
(soʻzlovchi)ning subyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini
koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qoʻshtirnoq, yagona qoʻshaloq
belgi
sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi Tinish belgilari
— mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va ergash gaplar, bogʻlangan
va bogʻlovchisiz qoʻshma
gaplarning predikativ qismlari)ni, gapning uyushgan
boʻlaklarini, birgalik ergashishli qoʻshma gagsharni,
gapning ifoda maqsadiga
koʻra turlarini, nutqning boʻlinganligini koʻrsatuvchi T.6.: nuqta, soʻroq va undov
belgilari, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari
ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi. Tinish belgilari
tuzilish jiqatdan ham 2 ga boʻlinadi: a) bir elementli Tinish belgilari — vergul, tire,
nuqta; b) koʻp elementli Tinish belgilari Bu guruh, oʻz
navbatida, 2 elementli
(surok va undov belgilari, ikki nuqta,
nuqtali vergul, qavs), 3 elementli (koʻp
nuqta) va 4 elementli (qoʻshtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi. Qoʻllanish oʻrniga
koʻra, Tinish belgilari 3 guruhga boʻlinadi: gap oxirida qoʻllanadigan Tinish
belgilari (nuqta, soʻroq va undov belgilari), gap oʻrtasida qoʻlanadigan Tinish
belgilari (vergul) va aralash, yaʼni gapning turli oʻrinlarida qoʻllaniladigan Tinish
belgilari (tire, ikki nuqta, qoʻshtirnoq, qavs, kup nuqta).
