O‘quvchi shaxsini tarbiyalash usullari




Download 4,17 Mb.
bet15/17
Sana04.07.2024
Hajmi4,17 Mb.
#266557
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
Bog'liq
SINF RAHBARINING O‘QUVCHILARNI RAG\'BATLANTIRISH USULLARI

O‘quvchi shaxsini tarbiyalash usullari. Bola shaxsining rivojlanishiga irsiyat, muhit va tarbiya kabi omillar ta'sir etadi. Bola shaxsining rivojlanishiga naslning ta'siri deganda ota-onalarga o‘xshashlikni ifodalovchi biologik belgilarning takrorlanrishini tushunmoq kerak. Har bir bola ota-onasidan meros shaklida ba'zi biologik sifatlarga (tananing tuzilishi, sochning, ko‘zning, terisining rangi, bo‘yi basti va boshqalar) ega bo‘lgan holda dunyoga keladi. Bular jismoniy xususiyatlaridir. Oliy nerv faoliyatining xususiyatlari ham tug‘ma o‘tadi. Bu fiziologik xususiyat hisoblanadi.
Akademik I.P.Pavlov ta'limotiga ko‘ra bola bir qator tug‘ma xususiyat va instinktlarga ega holda tug‘iladi va bular shartsiz refleks guruhini tashkil etadi. Bular orasida oshqozon refleksi (so‘lak ajratish), muhofaza refleksi (issiqdan qo‘lni tortish, yorug‘likdan ko‘zini qisish) kabilar alohida ahamiyat kasb etadi. Ammo bu xususiyatlar insonga ham, hayvonga ham taalluqlidir. Ayni vaqtda insonlarga xos bo‘lgan xususiyatlar ham irsiyat yo‘li bilan o‘tadi.

XULOSA
Insonga ta'sir etadigan omillardan yana biri bu tashqi muhitdir Muhit deganda kishiga tabiiy ta'sir etadigan tashqi voqyealar majmui tushuniladi bunga tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, oila muhiti (mikromuhit) kiradi.
Tabiiy (geografik) muhit (iqlim, tabiiy sharoit) so‘zsiz insonning hayot tarziga, xarakteriga va mehnat faoliyatiga ta'sir etadi. Masalan, tropik mintaqada hayot kechirayotgan insonlarning hayot tarzi uzoq shimoldagi insonlar hayot tarzidan farqlanadi, bu ularning hayot tarziga va ularning rivojlanishiga ta'sir etadigan qator omillar bilan isbotlanadi. Shu bilan birga, insonga mikromuhit, oila sharoiti ham katta ta'sir kuchiga ega. Chunki bola ko‘z ochib ota-onasini, qarindosh-urug‘ini ko‘radi. Uning intensive-jismoniy va psixologik rivojlanadigan davri oila ta'sirida shakllanadi. Xalqimizda qush uyasida ko‘rganini qiladi, degan naql bekorga aytilmagan. Oilaning hayot tarzi, undagi bola tarbiyasiga ijobiy ta'sir etadigan tarbiyaviy muhit muhim ahamiyat kasb etadi.
Bola yashaydigan ijtimoiy muhit ham muhimdir. Chunki ishlab chiqarish munosabatlari va ularni tartibga solib turadigan ijtimoiy qonun-qoidalar kishiga alohida ta'sir qiladi. Ijtimoiy aloqa, ya'ni insonlararo o‘zaro munosabat natijasida odam bolasi hayotga va mehnatga tayyorlanadi, kerakli tajriba va bilimlarni egallaydi.
Inson ijtimoiy muhitning ta'siri turli tarixiy davrda turlicha bo‘ladi, turli sotsial guruhlarga ham turlicha ta'sir etadi. Shunday ekan, hozirgi zamon pedagogika fani muhitga, uning inson rivojlanishidagi ta'sirining roliga alohida e'tibor beradi. Muhit tushunchasiga kiradigan ijtimoiy hayot voqyealarining shaxsga ta'siri g‘oyat muhim ekanligini ko‘rsatadi va ijtimoiy muhit abadiy emas, o‘zgaruvchan deb qaraydi. Shuning uchun muhit inson taqdirini belgilab beradigan omil deb hisoblanmaydi. Ammo uning ta'siri ham rad etilmaydi. Tarbiya muhit kabi insonga ta'sir etuvchi tashqi omillardan hisoblanadi. Tarbiyaning xususiyati shundaki, u aniq maqsadni ko‘zlab, insonda ijobiy fazilatlarni tarkib toptirish yo‘lida tarbiyachi rahbarligida muntazam amalga oshirib boriladi. Ammo tarbiya ta'sirining kuchi va uning natijasi irsiyat va muhit kabi omillarning hamkorligi bilan belgilanadi. Inson irsiyat yo‘li bilan orttirilgan va tabiiy layoqatlar bilan belgilanib qolmay, balki butun hayoti davrida uni qurshab olgan voqyelik ta'sirida orttirgan xususiyat va sifatlar bilan ham belgilanadi.
Shubhasiz, tarbiya odamning ko‘zi, sochi, terisining rangiga, uning badani tuzilishiga ta'sir eta olmaydi, lekin jismoniy taraqqiyotiga ta'sir etishi mumkin. Chunki maxsus tashkil etilgan jismoniy mashqalar orqali bolaning salomatligi mustahkamlanadi va chiniqtiriladi. Insonning tabiiy qobiliyati faqat tarbiya orqali, uni ma'lum bir faoliyat turiga jalb qilish orqali rivojlanishi mumkin.
Ma'lumki, bola layoqatini rivojlantirish, uni qobiliyatga aylantirish va hayotga mos holda o‘stirish uchun mehnatsevarlik va ishchanlik kerak. Mehnatsevarlik va muttasil o‘tirib ishlash kabi fazilat faqat tarbiya natijasida orttiriladigan fazilatlardir.
Chunki, birinchidan, tarbiya ta'sirida turli fazilatlar o‘zlashtiriladi va bilim, ma'lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog‘liq ko‘nikmalar, malakalar ham maxsus uyushtirilgan tarbiya orqali hosil qilinadi.
Ikkinchidan, tarbiya tufayli tug‘ma kamchiliklarni ham o‘zgartirib, shaxsni kamolga yetkazish mumkin. Masalan, ko‘rlar, gunglar ham o‘qitilib, sog‘lom kishilar qatori hayotga tayyorlanadi.
Uchinchidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta'sirini ham yo‘qotish yoki bartaraf qilish mumkin.
To‘rtinchidan, tarbiya doimo kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi. Shu tufayli, u shaxsning kamolga yetishini tezlashtiruvchi rol o‘ynaydi. Inson kamol topishida maktabning ahamiyati kata. Bolalar maktabga qadam qo‘yar ekan, ular o‘quv mehnati bilan band bo‘ladilar. Bolalar maktabda fan asoslarini egallash bilan birga, ularda sekin-asta ilmiy dunyoqarash shakllanib boradi. O‘qituvchi tarbiyachilarning rahbarligida insonga xos bo‘lgan yuksak fazilatlarni egallaydilar. Tarbiyaviy ishlarni reja asosida tashkil etish, bolani tarbiyalashda oilaga har vaqt yordam ko‘rsatadi. Tarbiyasi o‘z tarbiyalanuvchisining oilaviy sharoitidan xabardor bo‘lishi, pedagogik maslahatlarga , yordamga muhtoj bo‘lgan oilalarga yordam berishi muhim. Tarbiyachi uchun bola bo‘sh vaqtini kimlar bilan va nimalar bilan mashg‘ul bo‘lib o‘tkazayotgani ahamiyatsiz emas. Chunki o‘z holiga tashlab qo‘yilgan bola ko‘chaning salbiy ta'siriga berilib ketishi mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, inson faqat faoliyat davomida rivojlanadi, undan tashqarida rivojlanish yo‘q. Bola juda yoshligidan boshlaboq kattalar yordamida tashqi muhit bilant turli xil aloqada bo‘ladi. Maktab yoshida bu aloqalar o‘qish va shu bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa faoliyat bilan bog‘lanadi va bular rivojlanish uchun manba sanaladi. Pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday faoliyat shaxsning aqliy va irodaviy rivojlanishiga ta'sir etadi. Demak, bola ulg‘aya borgan sari uning faoliyati ham shakli va mazmuni bilan hamohang o‘zgarib boraverar ekan.
Masalan, bog‘cha yoshida bolalarning asosiy faoliyat turi o‘yin bo‘lsa, maktab o‘quvchisi uchun o‘qib, mehnat qilish asosiy faoliyat bo‘lib qoladi. Umuman, pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday faoliyat bola shaxsining aqliy, axloqiy, estetik, jismoniy va irodaviy riojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Rahbarlik qilinmagan faoliyat esa bir yoqlama yoki salbiy ta'sir etishi mumkin.
Shunday qilib, inson taraqqiyotining ilmiy konsepsiyasi insonga ta'sir etadigan omillarni tahlil etib, insonni va uning shaxsini shaklantirishini yagona va bir butun jarayon ekanligini ta'kidlaydi. Bu jarayonda insonning faoliyatiga katta o‘rin beriladi. U faolligi bilan o‘z shaxsini shakllantira oladi. Tarbiyachi tomonidan qo‘yiladigan maqsad aniq bo‘lsa va bu maqsadga erishish uchun odam astoydil harakat qilsa, kutilgan natijaga erishiladi.

Download 4,17 Mb.
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Download 4,17 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O‘quvchi shaxsini tarbiyalash usullari

Download 4,17 Mb.