Dars turlari va ularning tuzilishi

DARS TURLARI VA ULARNING TUZILISHI

Reja:

1.Darsda yangi bilimni bayon qilish

1. Ya. A. Komenskiyning ta’limni tashkil qilishdagi qarashlari. Uning dunyoqarashidagi ayrim xususiyatlar uyg’onish davri madaniyatining ta’siri ostida vujudga kelish faoliyatini o’rganish.

   
   

2. Hozirgi kundagi ta’lim jarayonida qo’llanilayotgan sinf - dars tizimi. O’quvchilarning mashg’ulot jarayonida o’rganilayotgan fan asoslarini chuqur egallashlari, uning idrok etish qobiliyatlari va ma’naviy - axloqiy sifatlarini tarbiyalashdagi vazifalarini o’rganish.

   
   

3. Komil shaxsni rivojlantirishda darsning ahamiyati va yangilanayotgan pedagogik tafakkur talablariga ko’ra zamonaviy dars xususiyatlarini o’rganish.

   
   

4. Zamonaviy didaktik talablar asosida tashkil qilingan, Yevropaliklarning mustamlakalar uchun kurashi mavzusi bo’yicha darsning texnologik xaritasini ishlab chiqish.

   
   

XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk Chex pedagogi Ya.

xos ta’lim tizimi davom etib keldi. Bir o’qish xonasida 6 yoshdan 15- 16 yoshgacha bo’lgan bolalar guruhi bilan bir vaqtda mashg’ulot olib borilar edi. Shuningdek, bir o’qish xonasidagi ( 20 – 30 ) o’quvchilarning bilim darajasi ham turlicha bo’lar edi. Dars, uning turlari va tuzilishining mazmuni Hozirgi kundagi ta’lim jarayonida qo’llanilayotgan sinf- dars tizimi. Hozirgi kunda respublikamizda ta’limning oldiga qo’yilgan talab va ehtiyojlardan kelib chiqqan holda maktab ta’limini tashkil etishning, dars turlarining yangidan - yangi shakllari yaratilmoqda. Sinf - yoshi va bilimi jihatidan bir xil bo’lgan ma’lum miqdordagi o’quvchilar guruhidir. Dars deb bevosita o’qituvchining rahbarligida muayyan o’quvchilar gurihi bilan olib boriladigan ta’lim mashg’ulotiga aytiladi. Dars - o’quv ishlarining asosiy tashkiliy shaklidir . Dars - o’quv ishlarining markaziy qismidir. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida qo’llanilayotgan sinf - dars tizimi quyidagi tashkiliy shakllarda olib borilmoqda:

1. Dars mashg’uloti asosan 45 minutga mo’ljallangan bo’lib, qat’iy jadval orqali olib boriladi.

   
   

2. Har qaysi sinf yoshi va bilimiga ko’ra bir xil darajadagi bolalarning doimiy guruhiga ega bo’ladi.

   
   

3. Dars bevosita o’qituvchining rahbarligida jamoa va yakka shaklda olib boriladi.

   
   

4. Dars o’tilayotgan materialning mazmuniga qarab xilma - xil usullar orqali olib boriladi. Ta’lim tizimining bir qismi sifatida, albatta, tugallangan bilim beradi va navbatdagi bilimlarni o’zlashtirish uchun zamin yaratadigan qilib tashkil etiladi.

3. Har bir dars hayot bilan, amaliyot bilan bog’langan bo’lishi kerak.

   
   

4. Har bir dars xilma - xil usul, uslub va vositalardan unumli foydalangan holda olib borilishi kerak.

   
   

unumli

6. Darsda o’quv materiallarining mazmuniga oid ko’rsatmali qurollar, texnika vositalari va kompyuterlardan foydalanish kerak bo’ladi.
   

7. Dars mashg’ulotini butun sinf bilan umumiy olib borish bilan har qaysi o’quvchining individual xususiyatlari, ularning mustaqilligini oshirish hisobga olinadi.

   
   

9.Har bir darsda mavzuning harakteridan kelib chiqib, xalqimizning boy pedagogik merosiga murojat qilish va undan unumli foydalanish kerak. Shu bilan birgalikda ko’plab imkoniyatlarni va yangiliklarni qidirib topish kerak bo’ladi. Shundagina darslarimiz qiziqarli va tushunarli bo’lishiga imkon yaratgan bo’lamiz. Darsning turlari va mazmuni⁵

1. Yangi bilimlarni bayon qilish darsi.

   
   

2. O’tilgan materiallarni mustahkamlash darsi.

   
   

3. Takroriy - umumlashtiruvchi va kirish darslari.

   
   

4. O’quvchilarning bilim va malaka, ko’nikmalarini tekshirish va baholash darsi.

   
   

5. Aralash dars (yuqoridagi dars turlarining bir nechtasini birgalikda qo’llanilishi tushinilad)⁶.

   
   

Har bir dars turining ma’lum tuzilishi va xususiyatlari bor. Bu narsalar esa, o’qituvchining o’quv materialini to’g’ri va samarali tushintirishga, mustahkam esda qoldirishga, takrorlashga va uning

Demak, dars bishidan oxirigacha bir dars turi bilan olib borilmaydi . Balki, shu darsda yangi bilimni bayon qilish bilan birga uni mustahkamlash (ikkinchi bir dars turi elementi - savol javob o’tkazish), yangi bilimlar ustida mashq o’tkazish (uchinchi bir dars turi element - masala va misollar yechtirish, Grammatik tahlil, grafik ishlar olib borish), uyga vazifa kabi ko’plab turlarini qo’llash mumkin.

1.Uy vazifalarini so’rash, tekshirib ko’rish. 2.Yangi materiallarni bayon qilish.

3. Yangi materiallarni mustahkamlash.

   
   

4. Uy vazifalarni topshirishni o’z ichiga oladi.

   
   

Dars - maktab ta’limining asosiy tashkiliy shakli. Dars muayyan miqdordagi doimiy o’quvchilar tarkibi bilan qat’iy tartibda uyishtiriladigan va aniq maqsadga yo’naltirilgan didaktik tadbir hisoblanadi. Dars - insoniyat tomonidan minglab yillar mobaynida orttirilgan hayotiy tajribalarni o’quvchilarga juda ham qisqa vaqtda

Darsni tashkil etish va uning samaradorligini ta’minlashda o’qituvchining o’rni juda ham beqiyos bo’lgan⁷. Chunki, o’quvchilarning tayyorligini aniqlash, ularni guruhlarga ajratishda bolalarning yoshi va maktabda qancha vaqt o’qiganligiga emas, balki o’tilgan darslarni qanchalik o’zlashtirganliklariga tayanilgan. Turkiston maktablarida ta’limning dars shakli bo’lganligi bilan mashg’ulotlarni sinf - dars tizimi tarzida tashkil etish tajribasi bo’lmagan. Shuningdek, darsning davomiyligi, predmetlarning o’rinlashuvi, kundalik mashg’ulotlarning miqdori singari ta’limiy chegaralar har bir o’qituvchining o’zi tomonidan belgilangan. Qadimda ta’lim muassasalari uchun darsning jamoa va individual shakllari mavjud bo’lgan. Dars ta’limining jamoa bo’lib amalga oshirilish tarzini ko’rishimiz mumkin. Shu bilan birgalikda, dars maktab yoshidagi bolalarni umumiy o’qitishni osonlashtiradi.

Ta’lim tizimida dars va uy vazifasi munosabatlari o’ta muhim sanaladi. Zamonaviy ta’lim tizimining turli bosqichlarida o’quvchilarga uy vazifasi berilishi yoki berilmasligi, uning miqdori singari jihatlar o’quv muassasalarining nizomlarida aks ettirilgan⁸. Uzoq vaqt davomida har bir dars yangi mavzuning bayoni, uni o’quvchi xotirasida mustahkamlash, bilimlarni amaliyotda qo’llash kabi qismlardan iborat bo’lishi shart deb hisoblab kelingan. O’quv jarayonlarida darsni tashkil etishning oldindan belgilab qo’yilmagan va barcha uchun majburiy bo’lmagan turli xil yo’llarini qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi . Dars davomida olingan bilimlarni amaliyotda qo’llash doim mavzuni mustahkamlashning asosi bo’lib kelgan. Bir necha darsni yangi mavzuning bayoniga bag’ishlash, ayrimlarini esa labaratoriya topshiriqlarini bajarishga ajratish ham mumkin. Eng muhimi, o’tilayotgan mavzu o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilib, ularda ko’nikma paydo bo’lishi va bu ko’nikmalarni amaliyotda qo’llab, malakaga aylantira olishi kerak bo’ladi. Darsning tarkibi, darsni tasniflash ya’ni tipologiya bilan bog’liqdir. Pedagogik adabiyotlarda dars mazmunga, didaktik maqsadga, o’tish yo’llariga, ta’lim jarayonining xususiyatlari va uning qismlariga ko’ra tasnif qilinadi . Dars odatda, kirish, yangidan - yangi bilimlarni berish, o’tilgan mavzularni mustahkamlash, ko’nikma va malakalarni shakllantirish, bilimlarni amaliyotda qo’llash, nazorat qilish va aralash kabi turlarga bo’linadi. Ta’lim tajribasida bir dars jarayonida bir yoki bir necha dars turlari umumlashtirilgan holda ish olib boriladigan aralash dars turi ham ko’p uchraydi . Darslarni turli sinflarda turli xil mashg’ulotlar, seminar, o’quv konfrensiyalari, turli bahaslar, muamoli darslar, amaliy ishlar, ustaxonalarda darslarni olib borish va ishlash kabi ko’plab darslarni misol keltirishimiz mumkin⁹.