Birinchi qism. Dasturlash usullari, texnikasi va texnologiyalari

Download 5.61 Mb.
bet	2/143
Sana	15.03.2021
Hajmi	5.61 Mb.
	#13226

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 143

Birinchi qism. Dasturlash usullari, texnikasi va texnologiyalari
7 10
1. Dasturlarni ishlab chiqishning loyihaviy usullari
1.1. Dasturiy ta’minotni ishlab chiqishda masalaning qo‘yilishi	10
1.2. Dasturiy ta’minot va ularning turlari	12
1.3. Faza chizmasi vа model texnikasi	14
1.3.1 Forward Engineering (pog‘onali model)	15
1.3.1.1 Faza 1: Talablar tahlili	16
1.3.1.2 Faza 2: Ixtisoslashtirilgan reja	17
1.3.1.3 Faza 3: Dizayn	19
1.3.1.4 Dizayn fazasida modullashtirish	19
1.3.1.5 Top Down ishlab chiqish yo‘nalishi	21
1.3.1.6 Bottom Up ishlab chiqish yo‘nalishi	22
1.3.1.7 Faza 4: Amalga oshirish	24
1.3.2 Spiral model (Prototyping)	27
1.3.3 V model	28
1.3.4 Modellarni qiyoslash	30
1.3.5 Dasturiy ta’minot ishlab chiqishning namunaviy senariyalari	31
1.3.5.1 N shahridagi avtomobil to‘xtash joyi uchun to‘lov	31
2. Dasturlar ishlab chiqish tavsifi
2.1. Tavsifning asosiy texnikalari	33
2.1.1 Ma’lumotlar oqimini o‘tish chizmasi	33
2.1.2. Dasturning mantiqiy chizmasi	38
2.1.3 Tarkibiy diagrammasi (Struktogramm)	41
2.1.3.1 Takrorlash	41
2.1.3.2 Tanlash	42
2.1.3.3 Operator	43
2.2. Tavsifning maxsus texnikalari	44
2.2.1 Echimlar jadvali	44
2.2.2 HIPO-usuli va boshqa texnikalar	46
3. Tarkiblashgan va ob’ektga mo‘ljallangan dasturlash
3.1 Dastur tuzilishini ishlab chiqish va modulli dasturlash	49
3.1.1 Modulli dasturlash maqsadi	49
3.1.2. Dasturiy modulning asosiy tavsiflari	50
3.1.3. Dastur tuzilishini ishlab chiqish usullari	53
3.1.4. Dastur tuzilishining nazorati	61
3.2. Dasturiy modulni ishlab chiqish	61
3.2.1. Dasturiy modulni ishlab chiqish tartibi	62
3.2.2. Tuzilmaviy dasturlash	63
3.2.3. Qadamma-qadam detallashtirish hamda soxta kod haqida tushuncha	66
3.2.4. Dasturiy modul ustidan nazorat	70
3.3 Dasturiy vositalarning ishlab chiqilishiga ob’ektli yondoshuv	71
3.3.1. Dasturlashda ob’ektlar va munosabatlar. Dasturiy vositalarning ishlab chiqilishiga ob’ektiv yondoshuvning mohiyati	71
3.3.2. Dasturiy vositaning tashqi tavsifini ishlab chiqishda ob’ektli yondoshuv xususiyatlari	75
3.3.3. Dasturiy vosita loyihasini tuzish boqichida ob’ektli yondoshuv xususiyatlari	80
4. Dasturlar ishlab chiqishning test usullari
4.1 Oddiy misol: Bubblesort	83
4.2 Yozuv stoli oldidagi test	85
4.3 Black-Box-test	88
4.4 White-Box-test	90
4.5 Black-Box-testi va White-Box-testini qiyoslash	91
4.6 Test ma’lumotlari	92
4.7 Modul testi va umumiy test	94
5.Dasturiy ta’minot mahsulotlarining sifat belgilari
5.1 Sifat belgilari axboroti	98
5.2 Korrektlilik, ishonchlilik va foydalanuvchi uchun qulaylik	100
5.3 Xizmat ko‘rsatishning qulayligi	101
5.4 Samaradorlik va takror foydalanish imkoniyati	104
5.5 Dasturiy ta’minot sifati va xarajatlari	105
6. Dasturiy ta’minot bo‘yicha xizmat ko‘rsatish va uning keyingi taraqqiyoti
6.1 Xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlar	107
6.2 Xizmat ko‘rsatishga loyiq dasturlarni aniqlab olish	109
6.2.1 Portfolio-tahlil	109
6.2.2 ABC-tahlil	112
6.3 Xizmat ko‘rsatishning borishi	112
6.4 Dasturiy ta’minot hujjatlari	117
6.5 Texnik xizmat ko‘rsatish haqida kelishuvlar	117
6.5.1 IT shartnomalar tamoyillari	118
6.5.2 Qo‘llab quvvatlash shartnomasi (Hotline)	119
6.5.3 Texnik xizmat ko‘rsatish shartnomasi.	120
7. Dasturiy ta’minot bo‘yicha hujjatlar (dasturlarni tavfsiflash)
7.1. Hujjat turlari	124
7.2. Foydalanuvchi hujjatlari	125
7.3. Dasturiy hujjatlar	125
7.4. Loyiha hujjatlari	126
8. Dasturlash tillari axboroti
8.1. Dasturlar va algoritmlar	128
8.2. Dasturlashning mashinaga va muammoga mo‘ljallangan tillari	130
8.3. Dasturlash tillari tarixi va namunalari	131
8.3.1 1 va 2-avlod mashina tillari	131
8.3.2 3-avlod, birinchi davr yuksak saviyali birinchi tillar	131
8.3.3 3-avlod, ikkinchi davr dasturlashning tarkiblashgan tillari	132
8.3.4 4-avlod dasturlashning ob’ektga mo‘ljallangan tillari	133
8.3.5 5-avlod vizual dasturlash	133
8.3.6 Web-dasturlash tillari	134
8.3.7 Tasavvurlar tillari	134
8.3.8 Ma’lumotlar manbaiga kirish va ma’lumotlar manbaini so‘rovdan o‘tkazish	135
8.4. Kompilyatorlar (Compiler), sharhlovchi dasturlar (Interpreter), tuzatish dasturlari (Debugger)	135
Rasmlar ro‘yxati	138
Ikkinch qism. VISUAL BASIC TILI
9. Visual Basic visual muhiti		140
9.1. Visual Basicni ishga tushirish		140
9.1.1 Ma’lumotlar tarkibi va algoritmlar 9.1.1.1 Ma’lumotlar tarkibi va algoritmlar to‘g‘risida tushuncha		141 141
9.1.1.2. Ma’lumotlar tarkibini sinflash 9.1.1.3. Ma’lumotlar tarkibi ustida bajariladigan amallar		143 153
9.2. Ishlanmaning integrallashgan muhiti		154
9.2.1. Asosiy menyu		155
9.2.2. Standart uskunalar paneli		156
9.2.3. Forma konstruktorining oynasi		158
9.2.4. Boshqarish elementlari paneli		158
9.2.5. Xossalar oynasi		161
9.3. Visual loyihalash asoslari		162
9.4. Boshqarish elementlari paneli elementlarini ishlatish uchun misollar		186
1-misol: “Salom Olam!” dasturi		186
2-misol: “Zarlar o‘yini” dasturi		192
10. O‘zgaruvchilar
10.1. O‘zgaruvchilar nomi		197
10.2. Ma’lumotlar turi		198
10.3. O‘zgaruvchilarni e’lon qilish		199
10.4. O‘zgaruvchilarga qiymatlarni o‘zlashtirish		201
10.5. Varianta turidagi o‘zgaruvchilarni ishlatish afzalliklari		202
10.6. Varianta turidagi qiymatlarni ichki tasavvuri		203
10.7. O’zgarmaslar		203
10.8. O’zgarmaslarni e’lon qilish		204
10.9. O‘zgaruvchilar tavsifiga misollar		205
3-misol:		205
4-misol:		207
10.10. Asosiy matematik operatorlar.		211
5-misol: Asosiy matematik operatorlar ishlatishgan loyiha		212
10.11. Visual Basicning matematik funksiyalari.		216
6-misol: Asosiy matematik funksiyalarni ishlatish uchun loyiha		216
10.12. Solishtirish operatorlari.		218
10.13. Mantiqiy operatorlar		219
10.14. Qatorlar bilan ishlash funksiyalari.		220
7-misol: Qatorlar bilan ishlash funksiyalarini ishlatish		222
10.15. Massivlar		225
10.16. Protseduralar va funksiyalar, ularning VB chaqirilishi va parametrlarning uzatilishi		228
10.17. O‘zgaruvchining va konstantaning harakat sohasi		231
10.18. Protsedura va funksiyaning harakat sohasi		233
11. Dasturni boshqarish va nazorat qilish tuzilishi
11.1. Izoh		236
11.2. Operatorlarni bir necha qatorga joylashtirish		236
11.3. Bir necha operatorlarni bir qatorga joylashtirishi		236
11.4. Kodni tahrirlash		236
11.5.Chiziqli (ketma-ket) algoritmlar		238
8-misol: Chiziqli algoritmli dastur		238
9-misol: Chiziqli algoritmli dastur		243
11.6. If, Go To, Select boshqarish tuzilmalari		248
10-misol: Tarmoqlanuvchi dastur		248
11-misol: Tarmoqlanuvchi dastur		255
12-misol: GOTO operatorini ishlatish		260
11.7. SELECT CASE shartli operatori		262
13-misol: SELECT CASE operatorini ishlatish		263
11.8. Siklli tizilmalar.		267
11.8.1. For … Next sikl operatori		268
14-misol: For … Next operatorini ishlatish		269
15-misol: For … Next operatorini ishlatish		273
11.9. Sharti oldinda va oxirida berilgan sikl operatorlari		277
11.9.1. Sharti oldinda berilgan Do While siklning sintaksisi		277
11.9.2. Sharti oxirida berilgan siklning sintaksisi		278
11.9.3. Sharti oldinda berilgan sikl		279
11.9.4. Sharti oxirida berilgan sikl		279
16-misol: Sharti oldinda berilgan siklni ishlatish		280
17-misol: Sharti oxirida berilgan siklni ishlatish		283
Adabiyotlar ro‘yxati		288

SO‘Z BOSHI
Mazkur o‘quv qo’llanma “Dasturlash/Ma’lumotlar bazalari” maxsus texnologiyasiga oid bo‘lib, u AKT sohasining O‘zbekistondagi yangi quyidagi yo‘nalishlariga mo‘ljallangan:

Biznes yo‘nalishidagi AKT tizimlari bo‘yicha mutaxassis
Dasturlash yo‘nalishidagi AKT tizimlari bo‘yicha texnik
Elektronika yo‘nalishidagi AKT tizimlari bo‘yicha texnik

Ushbu o‘quv qo’llanma dasturlashning muayyan tillaridan qat’iy nazar dasturiy ta’minot ishlab chiqish va ma’lumotlar bazalarini yaratish bo‘yicha bilimlar asoslarini mujassamlashtirgan. Ishlab chiqish loyihasi va loyihani rejalashtirishdan kelib chiqib, o‘quvchilarga tizimli, tarkiblangan dasturlash usullari va texnalogiyalari hamda uning hujjatlari beriladi.

Bundan tashqari unda modulli dasturlash usullari, dasturiy modulning asosiy tavsiflari, dastur tuzulmasini ishlab chiqish usullari, dastur tizimini nazorati, hamda dasturiy modulni ishlab chiqish tarkibi, tarkibiy dasturlash va bu yerda ishlatiladigan qadamba-qadam detallashtirish va dasturiy modul ustidan nazorat, shuningdek dasturiy modullarni yaratishda ob’ektli yondoshuv to‘g’risida qisqacha ma’lumotlar berilgan.

Dasturiy ta’minot (DT) sifati bugungi kunning muhim mavzusi bo‘lib, ushbu masalaga o’quv qo‘llanmada alohida bob bag‘ishlangan. Hujjatlarni yuritishning test usullari va texnikalari DT ning sifati bilan bog‘liqki, ular ham mufassal bayon qilingan. Dasturlash tillarining axboroti esa darslikni bilimlar asoslari bo‘yicha tugallaydi.

Yuqorida bayon etilgan fikrlar o‘quv qo‘llanmaning birinchi qismiga tegishli bo‘lib bu tushunchalar dasturlash texnologiyalarini asosini tashkil etadi.

O‘quv qo‘llanmani ikkinchi qismi esa Visual Basic tilini bayon etishga bag‘ishlangan bo‘lib, bunda Visual Basic tilining Visual muhiti, tildagi o‘zgaruvchilarni nomlash, ularning ma’lumotlari tarkibi va e’lon qilish, vazifalar, o‘zgarmaslar hamda bularga oid misollar keltirilgan. Mazkur qismning keyingi boblarida esa tilning asosiy matematik operatorlari hamda dasturni boshqarish va nazorat qilish tuzilmalari bayon etilgan.

Keyingi darsliklarda o‘quvchi ma’lumotlar bazalarini tarkiblangan dasturlar ishlab chiqish bo‘yicha muayyan bilimlar oladi va bu bilimlarni mashqqa oid topshiriqlar yordamida to‘ldiradi. Bu darslik shu bilan parallel holda va hatto undan ham ko‘proq, o‘quvchiga uning bitiruv imtihoniga qadar o’zgarmas hamroh bo‘lishi kerak deb o‘ylaymiz.

O‘zbekistonning AKT yo‘nalishidagi kollejlari o‘qituvchilar kengashiga hamda Texnik Hamkorlik bo‘yicha Germaniya Jamiyati (GTZ) ekspertlar komandasiga mamlakatning o‘ziga xos sharoitlariga moslashtirilgan «Dasturlash/Ma’lumotlar bazasi» maxsus texnologiya kontseptsiyasining yaratilishiga olib kelgan ko‘p sonli bahs-munozaralar uchun samimiy minnatdorlik bildiraman.
Toshkent, 2006 noyabr

Nazirov Sh.A.

Guyunter Divald

O‘QUV QO’LLANMADAN FOYDALANISH BO‘YICHA KO‘RSATMALAR
Ushbu o‘quv qo’llanma standart dasturlash, ma’lumotlar bazalarini dasturlash va WEB dasturlash sohasining bundan keyingi barcha bosqichlari uchun asosdir, chunki bu o‘quv qo‘llanmada dasturlash texnologiyalari bayon etilgan. Dasturlash texnologiyalari esa barcha dasturlash tillarida ishlatiladi.

O‘qituvchi o‘quvchining dasturlashning bu erda tavsiya qilingan usullari va texnikalarini yaxshi o‘zlashtirishiga va ayniqsa, yagona va aniq atamalardan foydalanishga e’tibor qaratishi kerak. Bu bilan turli tillardan foydalanishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan anglashilmovchiliklardan qutilishga muvaffaq bo‘linadi. AKT- mutaxassislari dunyosi o‘zining alohida tiliga ega va faqat atamalarni to‘g‘ri qo‘llash dasturlash jarayonida ishtirok etuvchi odamlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqani bekamu-ko‘st bo‘lishini ta’minlaydi. Alohida muhim atamalar kitobda qo‘shimcha ravishda inglizcha nomlari bilan ko‘rsatilgan. Bu xalqaro doirada (mas. Tenderlarda, ingliz adabiyotida yoki ingliz tilidagi maqolalarni Internet qidiruvida) o‘zaro aloqa uchun katta ahamiyatga ega va zarurat bo‘lganda bu atamalar o‘quvchilar tomonidan qo‘shimcha maxsus ingliz tili (kasblar uchun ingliz tili) darslarida o‘rganilishi kerak.

Ushbu darslikning mazmuni o‘quvchilar tomonidan boblar bo‘yicha urganilishi kerak. Keyingi boblarda oldingi boblardagi ma’lumotlar va atamalardan foydalanilishi sababli, boblar tartibi ongli ravishda tanlandi. Har bir bobning o‘quv materialini amaliy topshiriqlar va mashqlar yordamida chuqurlashtirish lozim.

Har bir bob oldidan qora rang matn maydonida qisqacha umumlashtirilgan shaklda o‘quv maqsadi taqdim qilingan

O‘quv maqsadi

O‘quvchilar uchun muhumi shuki, alohida muhim ma’lumotlar va asosiy atamalar bobda kulrang matn maydonlarida ko‘rsatilgan.

Alohida muhim ma’lumotlar, qoidalar va asosiy atamalar eslab qolish uchun qora matn yordamida ko‘rsatilgan.

Shu tarzda taqdim qilingan asosiy ma’lumotlar har qanday holatda imtihon uchun muhimdir, va ular darslikni o‘rganib chiqqandan keyin har bir o‘quvchi tomonidan mustahkam o‘zlashtirib olinishi lozim.

Nihoyat, bu o‘quv qo‘llanma dasturlash sohasidagi asosiy mashg‘ulotlarni qo‘lga kiritish uchungina xizmat qilmasdan, balki o‘quvchiga barcha amaliy mashg‘ulotlarda hamda bundan keyingi dasturlashda hamroh bo‘lishi kerak.

1- QISM. DASTURLASH USULLARI, TEXNIKASI VA TEXNOLOGIYALARI

1. DASTURLAR ISHLAB CHIQISHNING LOYIHA USULLARI

O‘quv maqsadi

O‘quvchi dasturlar ishlab chiqishning eng muhim loyiha usullarini biladi va ularni misollardan biri orqali tushuntirib berishi mumkin.
Tarkibi

Modul texnikasi
Faza chizmasi
Top Down – loyiha (pasayuvchi loyiha)
Boshqa loyiha usullari
Ob’ektga mo‘ljallangan tahlil

Katalog: wp-content -> uploads -> 2020
2020 -> VƏ vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat
2020 -> Mövzu 1 ngn – şəbəkəsinin strukturu və elementləri. Suallar

Download 5.61 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 143

Download 5.61 Mb.