Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr
50
2. Arifmetik ifodalar 3. Qo‘shimcha yuklangan operatorlar 4. Tiplarni o‘zgartirish Sarlavha ko‘rsatib turganidek, ushbu mavzuning mavzusi ifodalar va tayinlash
buyruqlari hisoblanadi. Ifodalar operatorlarining baholash tartibini aniqlash
semantik qoidalari birinchi muhokama qilinadi. Bundan keyin esa operandlarning
ketma-ketligini baholash jarayoni bilan mumkin bo‘lgan muammoni tushuntirish
mumkin bo‘ladi (bunda funksiyalar vazifalari yon ta’siri bo‘lishi mumkin).
Qo‘shimcha o‘rnatilgan operatorlari (Overloaded operators), ham oldindan
belgilagan ham foydalanuvchi belgilagan, keyin dasturlardagi ifodalarga o‘z ta’siri
bilan birga, muhokama qilinadi. Keyingi, aralash-rejimi ifodalar tasvirlangan va
baholanadi. Relatsion va mantiqiy ifodalar jarayoni, shu jumladan, qisqatutashuv-
baholash muhokama qilinadi. Belgili satr holat-mosligi (pattern matching) oldingi
mavzuda ham belgi satrlari ustida materiallarning bir qismi yoritilgan, shuning uchun
ular bu mavzuda zikr qilinmaydi.
Kirish Ifodalar—dasturiy tildagi hisoblarni ko‘rsatishni asosiy vositasidir. Dasturchi
uchun, ishlatilayotgan tilning ham sintaksisini va semantik ifodalarni tushunish
muhim. Ifodalar sintaksisini tasvirlab berish uchun formal mexanizm (BNF) avvalgi
mavzuda tanishtirilgan. Ushbu mavzuda ifodalarning semantikligi muhokama
qilinadi.
Ifodalarni baholanishini tushunish uchun, operator va operand baholash
tartibi bilan tanish bo‘lishi lozim. Ifodalarning operator baholash tartibi tilining
bog‘liqlik va birinchilik qoidalari bilan boshqariladi (aniqlanadi). Bir ifoda qiymati
ba’zan, bunga bog‘liq bo‘lsa-da ifodalarda operand tartibini baholash ko‘pincha til
loyihalar tomonidan berilmaydi(unstated). Bu amalga oshiruvchilarga dasturlari
tartibni tanlash imkoniyati olib keladi, qaysiki turli dasturlarda turli natijalar ishlab
chiqarishga sabab bo‘ladi. Ifodalardagi boshqa semantik masalalar: turni mos
tushmasligi.
Imperativ dasturlash tillarining mohiyati tayinlash ifodalarining dominant
o‘rnidir. Bu buyruqlarning maqsadi dasturning o‘zgaruvchilar qiymatlari yoki holatini
o‘zgarish yon ta’siriga sabab bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, barcha imperativ
tillarning ajralmas qismi dastur ijro paytida o‘zgaradigan o‘zgaruvchi tushunchasidir.
Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr
51
Funksional tillar, funksiya parametrlari kabi, har xil turdagi o‘zgaruvchilar
foydalanadi. Bu tillarda ham nomlarini qiymatlarga bog‘laydigan deklaratsiya
bayonotlar bor. Bu deklaratsiyalar tayinlash buyruqlariga o‘xshash, ammo yon ta’siri
yo‘q.
