|
Dasturlash tizimlari
|
| Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 2,37 Mb. | | #231477 |
Bog'liq 12 variant power point
Dasturlash tizimlari
Dasturlash tizimlari til muammolarini xal kiluvchi dasturlarni birlashtiradigan va dasturiy taʼminotni ishlab chikarishga muljallangan tizimlardir.
Dasturlash tizimlariga quydagilar kiradi:
01
Translyatorlar
02
03
Redaktorlar
04
05
Zagruzchiklar
06
Boshqaruvchi
dasturlar
Kompanovshiklar
Otladchiklar
Dasturlarga xizmat kursatuvchi tizimlar
Dasturlarga xizmat kursatuvchi tizimlar – bu maxsus servis dasturlar bulib, ular yordamida operatsion tizimni uziga xizmat kursatish mumkin.
Translyator – bu dastur berilgan dasturlash tilidagi kiruvchi dastur matnini unga ekvivalent bulgan chikishdagi natijaviy tilga ugiradi.
Kompilyator – bu translyator bulib, u berilgan dastur mantnini unga ekvivalent bulgan mashina komandalaridagi obʼekt dasturga ugiradi.
Interpretator – bu dastur bulib, u berilgan dastur matnini birdaniga kabul kiladi va bajaradi (natijaviy kodi bulmaydi).
Kompilyator formal tillar nuktai nazaridan kuyidagi 2 asosiy funktsiyalarni bajaradi:
u kiruvchi dastur matni tili uchun anglovchi xisoblanadi (kiruvchi dastur zanjirlar generatori bulib xisoblanadi);
natijaviy dastur tili uchun generator xisoblanadi
(anglovchi bulib xisoblash tizimi xisoblanadi).
Kompilyatorning vazifalari
Leksik tahlil – bu kompilyator boʼlagi boʼlib, dastur literalarini oʼqiydi
va ular orqali kiruvchi til leksemalarini koʼradi.
Sintaksis tahlil – Tahlil bosqichidagi kompilyatorning asosiy bulagidir.
Tilning sistaksis konstruktsiyalarini ajratadi.
Semantik tahlil – bu kompilyator boʼlagi boʼlib, kiruvchi til semantikasi nuqtai nazaridan dastur matnini tekshiradi.
Kodni generatsiyalashga tayyorgarlik – natijaviy dasturning sintezi
bilan bogʼlik boʼlgan xarakatlarga tayyorgarlik bajariladi.
Kodni genaratsiyalash – natijaviy kodni bevosita xosil etish – kodni optimizatsiyalashni uz ichiga olgan asosiy faza.
Identifikatorlar jadvali – kiruvchi dastur elementlari haqidagi maʼlumotlarni saqlovchi berilganlar tuplami. Hozirda bir necha xil identifikatorlar jadvali mavjud.
Utish – bu tashqi xotiradan berilganlarni oxirgi uqish jarayoni, ularni qayta ishlash va tashki xotiraga joylashtirish. Kompilyatsiyaning bir fazasi
- bir utishdir.
Tizimli kayta ishlovchi dasturlarning
asosiy funktsiyalari va tarkibi
1- Assembler
– Aloqa redaktorlar va yuklovchilar
- Makroprotsessorlar
- Translyatorlar (tarjimonlar)
– Til konvertorlari
– Redaktorlar va matn
protsessorlari
- Otladchiklar
- Dizassembler
– Kross sistemalar
Аssembler – bu tizimli qayta ishlovchi dastur boʼlib, u biron bir mashinaga muljallangan dasturlash tilida yozilgan dastur matnini obʼekt kodiga aylantirish uchun muljallangan. (Аssembler tilidagi matn direktivalar va ismlardan tashkil topadi, mashina kodi esa fakat baytlardan tashkil topadi.);
Аloqa redaktorlari – bu shunday tizimli qayta ishlovchi dasturki, ular Аssembler yordamida alohida olingan obʼekt modullarini yagona modulga birlashtirishga muljallangan. Аloka redaktori chegarasida barcha adres yunalishlari yagona adreslar fazasiga urnatiladi.
Makroprotsessorlar – bu shunday dasturlarki, ular belgili kayta ishlashga muljallangan bulib, bu jarayonda kandaydir qiska frazalarga (makrochakiriqlarga) uzun frazalar (makrokengaytmalar) mos kuyiladi. Makroprotsessorning kirishida qandaydir makrochaqiriklar olingan matn bulib, chiqishida esa – makrokengaytmalar buladi.
Translyatorlar (tarjimonlar) bir tilda yozilgan matnni boshqa tilga ugiradilar. Translyatorlarning kuyidagi qurinishlarini ajratib kursatish mumkin:
Kompilyatorlar: kirishida yuqori daraja tilida yozilgan dastur matni, chiqishida mashina kodlaridagi aloka redaktoriga yoki yuklovchiga uzatiladigan dastur.
Interpretatorlar: funktsiyalar boʼlinmaydilar, balki moslashtiriladilar. Interpretator tarjimani va bajarilishni qatorlab va kooperativ bajaradi. Ulardan yozilgan dasturni dialog asosida kayta ishlashda foydalanish kulay.
Til konvertorlari bir yuqori daraja dasturlash tilida yozilgan dastur matnini boshka yuqori daraja dasturlash tiliga aylantirish uchun muljallangan. Ular S1 dasturlash tilida yozilgan dasturni S2 dasturlash tiliga aylantirish uchun kerak.
Dizassembler - bu mashina kodlari ketma-ketligini assembler kurinishiga oʼzgartiradigan dastur.
Izox: Ular ham baʼzi bir xarakatlar tizimini bajarilishini assembler kurinishida kurish imkonini yaratadilar.
Kross-tizim – bu dastur bir hisoblash mashinasida mashina kodlarida ifodalangan boshqa bir hisoblash mashinasining dasturlarini olish uchun qoʼllaniladi. Loyihalashtirilayotgan hisoblash tizimlari arxitekturasini otladka qilish uchun foydalaniladi.
Dasturlash
Dasturlash – kompyuterlar va boshqa mikroprosersorli elektron mashinalar uchun dasturlar tuzish, sinash va oʼzgartirish jarayonidan iborat. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi.
Dasturlash - elektron mashinalarda masalalarni yechish hamda ularda har xil aqliy mehnat turlarini bajarish nazariyasi va usullarini ishlab chiqish bilan shugʼullanadigan fan, algoritmlar nazariyasining amaliy boʼlimi, insonning mashina bilan aloqa qilish vositasi. Аsosiy vazifalaridan biri elektron mashinalar uchun programma (dastur) tuzish usullari, ularni tekshirish va takomillashtirishdan iborat. Yochilishi lozim boʼlgan masala algoritmi "mashina tili"ga oʼtkaziladi.
Dasturlash tillari
Dasturlash tillari – bu maʼlum bir vazifani bajarish uchun kompьyuter tiliga oʼgiruvchi tillardir.
Ular quyidagi kategoriyalarga ajratiladi:
Joylanmagan tillar
Ob’yektga
yo’naltirilgan tillar Pastki qavat tillar
Script tillar Web dasturlash
uchun tillar
Joylanmagan tillar
Joylanmagan tillar deb asosan ochiq kodli dasturlash tillariga aytiladi. Ularga quydagilarni misol qilishimiz mumkin: Gentee, Basic, Gbasic, Fortran va boshqalar.
Gentee — bu ochiq koʼdli dasturlsh tili. Bu til sintaksisi C\C++ nikiga oʼxshab ketadi, bu koʼpchilikka dasturlarni tez yozishga yordam beradi.
Genteeni boshqa tillarda ishlatish uchun (masalan Delphi, C\C++) u tillarga Gentee DLL faylini ulash kerak. Ulagandan soʼng uni funnksiyalarini chaqirib *. g, *. ge, *. gw va *. gwe fayllarini ochishingiz mumkin.
Fortran [ing . for (mula) tran (slation) — formulalar degan maʼnoni anglatadi] — EHM (kompьyuter) yordamida ilmiy-texnikaviy masalalarni yechish algoritmini bayon qilish uchun qoʼllaniladigan programmalash tili. U 1957 yilda АQShda ishlab chiqilgan. Fortranning asosan 2 xil turi mavjud: Basic Fortran va Basic Fortran FV.
Obьektga yoʼnaltirilgan tillar
Obьektga yoʼnaltirilgan tillar - Class(sinf) tushunchasi bilan bogʼliq boʼlgan dasturlash usulidir.
Ushbu tillarda dastur protsedurasiga emas balki dasturlash mobaynida obʼektga diqqatni qaratish yoʼlida ishlab chiqilgan. Obʼekt biz atrofimizda koʼrgan har qanday narsa boʼlishi mumkin.
Obьektga yoʼnaltirilgan tillarga quydagilar kiradi:
Pascal, Delphi. C# dasturlash tili, Java, C++, Visual Basic, ActionScript, Python, Ruby va boshqalar.
Pascal tili – XVII asrda yashagan va dunyoda birinchi hisoblash mashinasini yaratgan fransuz olimi Blez Paskal sharafiga shunday deb nomlangan.
Oʼzining soddaligi, mantiqiyligi va samaraligi tufayli bu til butun dunyoga tez tarqaldi. Hozirgi paytda barcha hisoblash mashinalari, xususan, mikro EHMlar ham shu tilda ishlash imkoniyatiga ega. Dasturlar matnining toʼgʼriligini osonlik bilan tekshirish mumkinligini, ularning maʼnosi yaqqol koʼzga tashlanishi va oddiyligi bilan ajralib turadi.
Pascal dasturlash tilining alifbosi deb, shu tilda maʼlumotlarni ifodalash va dasturlar yozish jarayonida kompilyator tomonidan qabul qilishga ruxsat berilgan belgilar yoki maxsus belgilardan iborat boʼlgan zanjirlar toʼplamiga aytiladi.
Delphi - dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʼllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Delphi — Object Pascal tilining bir qancha kengaytirishlar va toʼldirishlar orqali kelib chiqqan boʼlib, u obʼyektga yoʼnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi.
C# dasturlash tili (Si Sharp - deb talaffuz qilinadi) leksik jihatdan kengaytirilgan, imperativ, deklarativ, funktsional, umumiy, obʼektga yoʼnaltirilgan (sinfga asoslangan) va komponentlarga yoʼnaltirilgan dasturlash fanlarini oʼz ichiga olgan umumiy maqsadli, koʼp paradigmali dasturlash tili. U 2000 yilda Maykrosoft tomonidan .NET tashabbusi doirasida ishlab chiqilgan.
Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri boʼlib, unda korporativ darajadagi mahsulotlarni (dasturlarni) yaratish mumkin. Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo boʼldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun(Quyosh) Microsystems tomonidan platformaga, yaʼni [Operatsion sistema]ga bogʼliq boʼlmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun xodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin baʼzi sabablarga koʼra bu fikridan voz kechishdi. Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Javaga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga xizmat qilishi uchun maʼlum oʼzgarishlar qilishdi.
Java obʼektga yoʼnaltirilgan dasturlash (OOP – Object Oriented Programming) tili va u C++ ga ancha oʼxshash. Bunda dasturlashda eng koʼp yoʼl qoʼyildigan xatolarga sabab boʼluvchi qismalari olib tashlanib ancha soddalashtirilgan.
C++ dasturlash tili - turli maqsadlar uchun moʼljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida “C klasslar bilan” deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʼzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsion tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʼyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʼllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʼllaniladi.
Visual Basic dasturlash tili - Maykrosoft korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitidir. U Basic dan koʼp funktsialligi va grafik koʼrinishga ega ekanligi bilan farqlanadi.
ActionScript dasturlash tili - obʼektga yoʼnaltirilgan dasturlash tili, FLASH ilovalar bilan ishlash, SFW va boshqa web sahifadgi FLASH ilovalar yaratishda qoʼllaniladi. ActionScript Flash Player ning bir qismidir u virtual mashina (ActionScript virtual mashinasi) tomonidan amalga oshiriladi. ActionScript yordamida interaktiv multimedia dasturlar, oʼyinlar, web-sahifalar yaratiladi. ActionScript Flashning boshqaruv tilidir. ActionScriptning yangi versiyalari oʼzining oldingi Flash versiyasidan farq qiladi. Flashning boshlangʼich versiyalarida buyruqlar chegaralangan boʼlib, noqulay interfeysga ega edi. U faqat asosiy harakatlar uchun ishlatilar edi. Soʼnggi versiyalarida esa buyruqlar soni koʼpaytirilib, interfeysi esa juda qulay koʼrinishga keltirildi. ActionScript sichqoncha koʼrsatkichi yordamida yoki klaviaturadan berilayotgan harakatlarni boshqarish va maʼlum kadrdagi harakatlarni boshqarish imkonini beradi.
Python dasturlash tili - bu umumiy-maqsadli dasturlash uchun keng tarzda foydalaniladigan yuqori darajali dasturlash tili. Dasturlash tili Guido van Rossum tomonidan yaratilgan va birinchi marta 1991 yilda foydalanib koʼrilgan. har xil platformalar (Windows, Mac OS, Linux va boshqalar) Python
Python shuningdek, Microsoft.NET platformasi uchun ham yozilgan
va u IronPython deb nomlanadi.
Pastki qavat tillar
Pastki qavat tillar bu asosan tizimlar uchun yoziladigan dasturlash tillari hisoblanadi.
Yaʼni ularda drayverlar, kodlarni boshqa tilga oʼgiruvchi
translyatorlar, robotlarni harakatlantirish va boshqalar.
Ularga misol qilib Assembler va S dasturlash tillarini keltirish mumkin.
Script tillar
Script tillar - bu Java dasturlash tili asosida yaratilgan obʼektga yoʼnaltirilgan dasturlash tillaridir. Ularga Java Script, VB Script, Lua va boshqalarni misol qilishimiz mumkin.
Java Script mijoz tomonida ham, server tomonida ham amal qiluvchi oʼrnatiladigan ilovalarning obʼektga yoʼnaltirilgan tili. Til sintaksisi Java tilining sintaksisiga juda oʼxshash, shu bois u koʼpincha Java-simon til deb ataladi. Mijoz ilovalari, Web hujjatlarni koʼzdan kechirish brouzer tomonidan foydalanuvchining mashinasida bajariladi, server ilovalari esa serverda bajariladi.
Web dasturlash uchun tillar
Web dasturlash uchun tillar - bu Internetda ishlaydigan veb- saytlar, portallar va boshqa ilovalarni yaratishga moʼljallangan dasturlash tillaridir. Ularga PHP, ASP.NET, Perl, CMS, Framework va boshqalarni misol qilishimiz mumkin.
PHP - Script Tili boʼlib, Web Serverda oʼzgaruvchan HTML fayllarini yaratishda qoʼllaniladi. Hozirgi kunda deyarli barcha hosting- provayderlar mazkur tilni qoʼllab-quvvatlaydi. Odatda, PHP Maʼlumotlar Bazasi bilan ishlatiladi.
ASP (inglizcha: Active Server Pages — «serverning aktiv sahifalari»)
- World Wide Web uchun oson ilovalar yaratishga yordam beradigan, Microsoft tomonidan yaratilgan texnologiya. ASP Windows NT turkumidagi operatsion sistemasining tarkibiga kiruvchi IIS veb serveri orqali ishlaydi.
Savol va javoblar
|
| |
