a) b)
v) g)
11.12-shakl
9-bosqich. O‘lcham sonlarini qo‘yish
Detal elementlarini o‘lchov asboblari yordamida o‘lchab o‘lcham chiziqlari ustiga o‘lcham sonlari qo‘yiladi. Agar detal elementlarida rezba ochilgan bo‘lsa, uni parametrlari va rezbani belgilanishi qo‘yiladi (11.12,g-shakl).
10-bosqich. Eskizni taxt qilish
Detalning eskizi chizilgandan so‘ng asosiy yozuv to‘ldiriladi. Kerak bo‘lgan hollarda o‘lchamlardagi chetga chiqishlar, sirtlarning shakli, joylashishi, texnik talablar hamda tushuntirish yozuvlari haqida ma’lumotlar beriladi. So‘ngra eskiz oxirgi marta ko‘zdan kechirilib tekshiriladi va kamchiliklari tuzatiladi.
Qirqimlar.
Agar buyumning ichki shakli murakkab bo’lsa, uni ko’rinishlarida shtrix chiziq
bilan ko’rsatiladi. Bunda chizma yaqqolligini yo’qotadi. Buning uchun buyumning
ko’zimizgako’rinmaydigan ichki tuzilishini aniqlash maqsadida qirqim qo’llaniladi.
Buyumni ichki ko’rinishini chizmada bitta yoki bir necha tekislik bilan fikran kesib
ko’rsatilgan tasvir qirqim deyiladi. Bunda buyumning kuzatuvchi bilan kesuvchi
tekislikgacha bo’lgan qismi xayolan olib tashlanadi. Qirqim shartli tasvir bo’lib unda
buyumning tekislik bilan kesilgan joyi (kesimi) va tekislik orqasidagi kuzatuvchiga
ko’rinadigan qismi ko’rsatiladi. 11.1-shaklda kesim bilan qirqimni farqi ko’rsatilgan.
11.1-shakl
Qirqimni bir qancha alomatlari bilan xillarga ajratish qabul qilingan:
1. Kesuvchi tekislik soniga qarab oddiy va murakkab qirqimlarga bo’linadi;
2. Kesuvchi tekislikni gorizontal tasvir tekisligiga nisbatdan xolatiga qarab
frontal, gorizontal, profil va qiya qirqimlar bo’ladi.
3. Kesuvchi tekislikni buyumning bosh o’lchamlariga (gobarit) nisbatan
joylashishiga qarab bo’ylama va ko’ndalang kesilgan qirqimlar bo’ladi.
4. Qirqim mukammal bajarilishiga qarab to’liq va mahalliy bo’ladi. Qirqimlar
O’zDSt: 2.305-97 ga muvofiq bajariladi.
. Bitta tekislik yordamida bajarilgan qirqim oddiy qirqim bo’ladi. Oddiy qirqim
frontal, gorizontal, profil, ko’ndalang, bo’ylama, qiya va mahalliy qirqimlarga bo’linadi.
- Frontal qirqim frontal kesuvchi tekislik bilan hosil qilinadi. Agar kesuvchi
tekislik frontal tasvir tekisligiga parallel bo’lsa, hosil bo’lgan qirqim Frontal
qirqimqirqim deyiladi. (11.1-shakl, A-A qirqim). Agar kesuvchi tekislik profil tasvir
tekisligiga parallel bo’lsa, u holda qirqim Profil qirqim bo’ladi. (11.2-shakl
, Б-Б
qirqim)
11.2-shakl
Gorizontal qirqim. - Gorizontal qirqim gorizontal kesuvchi tekislik bilan hosil
qilinadi. (11.3-shakl).
11.3-shakl
Frontal, gorizontal, profil qirqimlar odatda ko’rinishi bilan birga joylashtiriladi:
tegishlicha oldidan , orqadan, chapdan va o’ngdan, ustidan va ostidan. Bunda
buyumning xayolan kesish faqat berilgan qirqimga tegishlik bo’ladi va u boshqa
tasvirlarga hech qanday o’zgarish kiritmaydi. Chizmada bosh ko’rinishda hamda
chapdan ko’rinishda bajarilgan qirqim ustidan ko’rinishga ta’sir qilmaydi.
Bo’ylama qirqim. - Bo’ylama qirqim hosil qilish uchun kesuvchi tekislik
buyum uzunligi yoki balandligi bo’yicha yo’nalgan bo’lishi kerak.
Ko’ndalang qirqim. - Agar kesuvchi tekislik buyumni uzunligi yoki
ba
Место для уравнения.
landligiga perpendikulyar yo’nalgan bo’lsa, bunday qirqim
ko’ndalang qirqim deyiladi.
Qiya qirqim. - Buyumning gorizontal tasvir tekisligiga nisbatan og’ma
vaziyatdagi tekislik bilan kesishda hosil bo’lgan qirqim qiya qirqim deyiladi. (11.4-
shakl). Bu qirqimni qirqim chizig’ida ko’rsatilgan strelka yo’nalishi bo’yicha chiziladi
va formatda joylashtiriladi. (11.4-shakl). Qiya qirqimni formatni istalgan joyiga
joylashtirish mumkin. (11.4-shakl, a), shu bilan birga uni burish mumkin va qirqim
yozuv yoniga O shartli grafik belgi qo’yiladi. (11.4-shakl,b).
11.4-shakl
Qirqimlar uchun belgilangan yozuvlar chizmada ko’rsatilgan kalta yo’g’on
chiziqcha kesuvchi tekislikning joylashuv holatini, o’q chizig’i esa qarash yo’nalishini
ko’rsatadi. (11.5-shakl)
11.5-shakl
Kesuvchi tekisliklarning o’zaro joylashishiga ko’ra qirqimlar quyidagicha
nomlanadi:
Chizmalarda qirqimlarnin gjoylashuvi chizmalarda gorizontal,frontal va profil
qirqimlar proekstiyalarning joylashuv mazmuniga ko’ra ifodalanadi.
Qirqimlaro’rtasidagiasosiyfarqlar
Qirqimlarkesuvchitekisliklarning sonigako’raquyidagilargaajratiladi:
Oddiy-bundatekislikbittabo’ladi;
Murakkab-
bundaqirqimbiryokibirnechtakesuvchiteksiliklaryordamidahosilqilinadi.
Murakkabqirqim – Agar qirqim hosil qilishda ikkita va undan ortiq
tekisliklardan foydalanilsa qirqim murakkab bo’ladi. Murakkab qirqim pog’onalik va
siniq qirqimlarga bo’linadi.
Pog’onali qirqim. – Pog’onali qirqimda qirqimni buyumlarni bir nechta parallel
kesuvchi tekisliklar bilan kesib hosil qilinadi. 11.6-chizmada pog’onalik qirqimga misol
keltirilgan. Bunda qirqim R
1
, R
2
, R
3
o’zaro parallel tekisliklar bilan bajarilgan. Har bir
tekislik o’zini o’tkan joyini ichki sirtini shaklini ko’rsatadi. Uchta tekislik bilan hosil
qilingan kesim bitta chizma tekisligiga joylashtiriladi. Bunda kesimlar orasida chegara
ko’rsatilmaydi.
Qirqimlarkesuvchitekisliklarningo’zarojoylashuvivaholatigako’ra quyidagicha
nomlanadi:
agarda o’zaro kesivchitekisliklar kesishgan bo`lsa “siniq” qirqim deb
ataladi.
agarda kesuvchitekisliklar o`zaroparallelbo’lsa“pog’onali”deb yuritiladi;
11.6-shakl
Siniq qirqim. – Siniq qirqim buyumni o’zaro kesishuvchi tekislik bilan
kesishganda hosil bo’ladi. (11.6-shakl).Bunday qirqimni chizmada tasvirlash uchun
tekisliklar bir tekislikka joylashguncha shartli ravishda buriladi. Bunda burish,
yo’nalishi qarashi yo’nalishiga mos bo’lmasligi mumkin. Agar burilgan tekisliklar
asosiy tasvirlar tekisligidan biriga parallel bo’lib qolsa, silliq qirqim o’sha tekislikdagi
tegishli ko’rinish o’rnida tasvirlanadi. (11.7-shakl). Kesuvchi tekislik aylanayotganda
buyumning tekislik orqasida elementni qo’zg’atmaydi: ularni tegishli tasvir tekisligiga
qanday tasvirlansalar shu holda tasvirlanadi. Buyumning kesuvchi tekislik orqasida B
turtib chiqqan element burilishida qatnashmaydi
11.7-shakl
Maxalliy qirqim.
Buyumning biror kichik qismini aniqlash maqsadida berilgan qirqim mahalliy
|
