Dielektrik materiallar haqida tushuncha reja

Bir xil sharoitda (bosim va xaroratni, elektrodlarning shakli va oraliq masofasi) turli gazlarning elektr mustaxkamligi sezilarli har xil bo’ladi. Azotning elektr mustaxkamligi havoniki bilan taxminan bir xil, lekin xavodan farqli o’laroq, tarkibida kislorod bo’lmaganligi sababli tegib ketadigan materiallarda oksidlanish xosil qilganligi uchun gazli kondensatorlar va boshqa maqsadlarda ham havo o’rniga kam qo’llaniladi. Chunonchi, yuqori molekulayar massali gazlar galogen (ftor, xlor) tarkiblilar, ya’ni ionizasiya uchun katta energiya talab qiluvchilar havoga nisbatan elektr mustaxkamligi ancha katta bo’ladi. Oltingugurt geksaftorid SF6 elegaz (oltingugurt geksaftorid gazi ilk marta sho’raviy olim B.M.Goxberg tomonidan tadqiqot qilinib, qisqartma so’z “elektrichestvo” va “gaz”) havoning elektr mustaxkamligiga qaraganda 2,5 marta ortiqdir. Elegaz havoga nisbatan 5,1 marta og’ir, qaynash xarorati past; 2 MPa bosimgacha normal sharoitda siqilishi mumkin; Elegaz zaxarli emas, kimyoviy barqaror, 800oS qaynash xaroratigacha tarqalmaydi, ishonch bilan kondensatorlar, kabellarda ishlati imkoni beradi. Aloxida ta’kidlash joizki, kuchaytirilgan bosimlarda keng qo’llash imkoniyatini beradi.

Vodorod juda yengil, turli talabni qondiruvchi xossalarga ega bo’lgan gaz xisoblanib, elektr qurilmalarini sovitish muxitida havo o’rniga keng qo’llaniladi. Vodorodli sovitish muxitida aylanuvchi elektr mashinalarining ishlashi yaxshilanadi. Bundan tashqari, havo o’rniga vodorod qo’llanilganda mashina rotorining ventilyasiyasida quvvat isrofi gazning zichligiga proporsional bo’lganligi uchun kamayadi. Vodorod elektr mashinasining quvvati va FIK ni oshirishga erishganligi sababli, ulkan turbogenegatorlar, sinxron kompensatorlarning vodorodli sovitish tizimida bajariladi. Gaz razryadli asboblar uchun odatda inert gazlaridan masalan, neon, argon va boshqalardan, qolaversa simob va natriy parlaridan foydalaniladi. Inert gazlarining elektr mustaxkamligi juda kichik bo’ladi. Aytish joizki, kripton va ksenonni issiqlik o’tkazishi juda ham kichik bo’lganligi uchun elektr chiroqlarining ba’zi turlarida qo’llaniladi. Aloxida ta’kidlash kerakki, siqilgan geliy quyi xaroratli, o’ta o’tkazuvchanlik xosil qiluvchi tizilmalarda foydalaniladi. Geliy o’zga xos bo’lgan xossalari bilan namoyon bo’lib, ya’ni boshqa gazlarga qaraganda quyi siqilish xaroratiga ega (atmosfera bosimida bor-yo’g’i 4,216 K).