Disk tipidagi detallarni tayyorlash. disk uchun zagatovka va
materiallar.Disk detallarini tayinlash.
REJA:
1. Xizmat vazifasi, texnik talablar, material va zagotovkalarni olish
usullari, val va flanes tipidagi detallarga ishlov berish texnologiyasi.
2.Tokarlik
RDB
stanoklarida
bajariladigan
texnologiklik
operatsiyalarini loyihalash. Konstruktsiya texnologikligi.
1 Xizmat vazifasi, texnik talablar, material va zagotovkalarni olish
usullari, val va flanes tipidagi detallarga ishlov berish texnologiyasi.
Aylanish jismlari tipidagi detallar mashinasozlikda keng tarqalgan.
Ular xizmat vazifasi, konstruktsiyasi, o’lchamlari va materiali bo’yicha
turlichadir. Ular orasida val tipidagi detallar diametridan bir necha katta
bo’lgan uzunlikka ega, disk tipidagi detallarda uzunlikkka nisbatan
diametr katta, vtulka, silindr tipidagi detallarda esa diametr uzunlik bilan
taxminan tengdir. Detallarni konstruktiv shakllari va o’lchamlaridagi
farqlar xom-ashyolarni o’rnatilishi va ularga ishlov berish ketma-
ketligiga ta’sir ko’rsatadi. Shuninig uchun bunday detallarga ishlov
berishda berilgan o’lchamlarni xosil qilishni umumiy masalasidan
tashqari yuzalarni o’qdoshliligi va sirtlarni detal o’qiga nisbatan aniq
joylashganligini texnologik masalasi turadi.
Aylanish tipidagi detallarni tayorlashda tokarlik ishlov berishdan
foydalaniladi. Ko’rsatilgan talablar xom-ashyolarni tokarlik dastgoxlarida
o’rnatilishi va ishlov berilishini quyidagi usullari orqali ta’minlanadi:
o’qdosh yuzalarni bir o’rnatishda ishlov berish; detalni tashqi yuzasi
3.
Disk detallarini tayinlash.
bo’yicha bazalab ikki marta o’rnatishda, avval tashqi, so’ngra ichki
yuzalarga ishlov berish; ichki yuza bo’yicha bazalab ikki marta
o’rnatishda, avval ichki, so’ngra tashqi yuzalarga ishlov berish.
Bikr detallarni bir o’rnatishda ishlov berilishi toreslarni detal o’qiga
nisbatan o’qdoshliligi va perependikulyarliligi chetlanishlarini kichik
bo’lishlarini ta’minlaydi. Ikkinchi va uchinchi usuli patron va opravkaga
o’rnatilib ishlov beriluvchi detallarga tegishlidir.
Aylanish tipidagi eng xarakterli detallar bo’lib vallar, shpindellar,
flaneslar xisoblanadi.
Vallardan burovchi momentni uzatish uchun yoki tayanchlar
sifatida foydalaniladi. Vallar pog’onali va pog’onasiz, yaxlit va g’ovak,
silliq va shlitsali, val-shesternali, xamda turlicha mujassamlashgan
murakkab tuzilishda bo’ladi. Vallarni to’g’ri, tirsakli, krivoship va
ekssentrikli (kulachokli) vallarga farqlanadi. Mashinasozlikda uzunligi
150—1000 mm bo’lgan o’rtacha o’lchamdagi pog’onali vallar eng ko’p
tarqalgandir. Shlisali vallar g’ovak yoki berk shlisalarga ega. Shlitsali
vallarga nisbatan bir necha afzalliklarga ega teng o’qli konturli vallar
mavjud. Teng o’qli – profildagi vallardan og’ir yuklangan uzatmalarda,
shlitsali yoki shponka ariqchasiga ega bo’lgan vallar o’rniga
foydalaniladi. Bikr vallar deb, uzunligini diametrga nisbati 15 dan
oshmagan vallarga aytiladi; nisbati yuqori bo’lgan vallar bikrmasi
xisoblanadi.
Tayyorlanish jixatidan eng qiyin deb, podshipnik va tishli
g’ildiraklar osti bo’yinchalarga, shponka ariqchalariga, shlitsali, rezbali
yuzalarga ega bo’lgan vallar xisoblanadi. Tayyorlanish tejamliligi
fikridan kelib chiqib eng texnologik vallar deb, pog’onalar diametrlarini
o’sib borishi valni o’rtasiga yoki bir uchi tomon yo’nalgan
konstruktsiyadagi vallarni xisoblash zarur.
Vallar asosan yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan, yengil ishlov
beriluvchi, kuchlanishlar kontsentratsiyasiga kam ta’sirlanuvchi,
yemirilishga chidamliligini oshirilishida esa termik ishlov berilishi ijobiy
bo’lgan konstruktsion va legirlangan po’latlardan tayyorlanadi. Ushbu
talablarga 35, 40, 45, 40X, 50X, 40G2 va boshqa po’latlari javob beradi.
O’rtacha uglerodli po’latlardan tayyorlangan vallarni qattiqligi NV 230—
260 gacha termik ishlov beriladi. Kam uglerodli po’latlardan
tayyorlangan vallar bo’yinchalarini yemirilishga chidamliligini oshirish
maqsadida sementatsiyalanadi, so’ngra qattiqligi NRC
E
50....60 gacha
termik ishov beriladi.
Odatda vallarga quyidagi talablar qo’yiladi: 1) tutashuvchi silindrik
yuzalarni aniqligi, yuza g’adir-budurligi parametrlari tegishlicha R
a
═
1,25 … 0,63 mkm va R
a
═ 2,5 … 1,25 mkm bo’lgan 6 - 7-chi kvalitetlar
bo’yicha; 2) podshipnik osti bo’yinchalarini silindrsimonlik va
doiraviylikka dopuski diametrial o’lcham dopuskini 0,25 – 0,5 qismini
tashkil etishi;
3) tishli g’ildiraklar osti bo’yinchalarini podshipnik osti
bo’yinchalariga nisbatan radial urishi dopuski diametrial o’lcham
dopuskini 0,25 – 0,5 qismini tashkil etishi; 4) podshipnik osti
bo’yinchalarini o’qdoshliligi dopuski 0,01 – 0,03 mm; 5) shponka
ariqchalari va shlitsali yuzalarni tishlarini yon tomonlarini podshipnik
bo’yinchalarini umumiy o’qiga nisbatan simmetrkliligi dopuski 0,03 –
0,05 mm.
Vallar uchun xom-ashyolar. Kesib mexanik ishlov berishni
unimdorligi ko’pincha material markasi, xom-ashyoni o’lchamlari va
konfiguratsiyasi, xamda ishlov berish turi bilan aniqlanadi. Donali va
mayda seriyali ishlab chiqarish sharoitida, pog’onalar soni kam bo’lgan
va ularni diametrlari farqi kichik bo’lgan vallar xom-ashyolarini
issiqlayin jo’valangan yoki sovuqlayin tortilgan chiviqlarni kesish yo’li
bilan olinadi va ularga darxol mexanik ishlov beriladi. Massasi 15 kg dan
ortiq bo’lgan vallar xom-ashyolarini, material sarfini kamaytirish
maqsadida erkin kavsharlash (shtamplashsiz) usilida olish maqsadga
muvofiqdir. Bundan foydalanish kavsharlash bilan bog’liq bo’lgan
sarflar, metallni iqtisod qilinishi va kesib mexanik ishlov berilishi tan-
narxini pasayishi bilan qoplangan xollarda samarali bo’ladi.
Katta masshtabdagi ishlab chiqarishda xamda pog’onalari
diametrlari bir muncha farq qiluvchi, murakkab konfiguratsiyadagi
vallarni tayyorlashda xom-ashyolarni plastik deformatsiyalash usuli
orqali olish maqsadga muvofiqdir. Ushbu usul mexanik ishlov berish
unimdorligini oshiruvchi va materialdan foydalanish koeffitsentini
kamaytiruvchi, tayyor detal shakli va o’lchamlariga yaqin bo’lgan xom-
ashyolarni olinishini ta’minlaydi.
O’rta seriyali ishlab chiqarishda vallar xom-ashyolarini mexanik
ishlov beriluvch yoki qimmat bo’lmagan qayta sozlanuvchi guruxli
shtamplarda kavsharlanuvch chiviqlarni kesish yo’li bilan olinadi.
Dasturli boshqariluvchi kavsharlash mashinalarida rotorli kavsharlash
usilidan foydalaniladi. Xom-ashyo olinishini u yoki bu usulini tanlashda
material tan narxi va undan foydalanish koeffitsentini K
M.F.
toqqoslash
kerak bo’ladi. Agar shtamplashni K
M.F.
-si, chiviqni K
M.F.
-sidan 0,15 ga
ortiq bo’lsa, bunda shtamplab olingan xom-ashyo tejamli xisoblanadi.
Ko’p seriyali va yalpi ishlab chiqarishda vallar xom-ashyolarini,
qoida bo’yicha, ishlov berish qo’yimlarini minimal qiymatlarini va xom-
ashyo konfiguratsiyasini tayyor val shakliga maksimal yaqinlashishini
ta’minlovchi qimmatbaxo shtamplarda kavsharlanuvchi chiviqlarni
kesish yo’li bilan olinadi. Ko’ndalang – vintli usulidan xam foydalaniladi.
Ko’rsatilgan ishlab chiqrash sharoitlarida K
M.F.
g’ 0,7...0,95.
Avtomatlashtirilgan
ishlab
chiqarish
sharoitida
xususan
RDB
dastgoxlarida vallarga kesib mexanik ishlov berish uchun kichik
aniqlikdagi xom-ashyolardan foydalanish mumkin emasdir. Ushbu
xolatda xom-ashyolariga qo’yilgan qo’yimlar va dopusklar, dasturli
boshqariluvchi dastgoxlarda ishlov berishga qaraganda 10-30% ga kam
bo’lishi kerak. RDB dastgoxlarida ishlov beriluvchi xom-ashyolarni
materiali va aniqligi bo’yicha talablarni yuqoriligi, qimmatbaxo dastgoxni
yuklanishini kamayishi, qirindi miqdorini qisqarishiga intilishi, kesuvchi
asbob ishlashi uchun yanada yaxshiroq sharoitni yaratilishi zarurati bilan
tushintiriladi. Ko’p xollarda kompleksli xom-ashyolardan foydalanish
maqsadga muvofiqdir. Kompleksli xom-ashyodan shakli va o’lchamlari
bo’yicha yaqin bo’lgan bir necha xil detallarni tayyorlash mumkin.
Vallarni xom - ashyolariga ishlov berishdan oldin ular ishlov
beriluvchanligini oshirish va qoldiq kuchlanishlarni tushirish uchun
to’g’rilanishi va termik ishlanishi kerak.
| 