hamda algoritmlarni ishlab chiqish orqali kognitiv faoliyatni boshqarish va o‘zini-
o‘zi baholashni amalga oshirish mumkin.
1-guruh. Izomeriyaning kelib chiqish sabablarini aniqlash.
Kolba so‘zi doskaga yozib qo‘yilgan va Shu harflardan yana bitta so‘z yasash
taklif etiladi. O‘quvchilar bokal kabi turli xil variantlarni taklif qilishadi.
Muammo uchun savol: Molekulalarda bir-biriga bog‘langan atomlarning
o‘rnini bir xil tarzda qayta tashkil etish orqali butunlay boshqa izomer moddalarni
olish mumkinmi?
O‘qituvchi: Siz oldingizda uchta raqamli probirka bor: ulardan birida yalpiz,
qolgan ikkitasida zira bor. Men taklif qiladigan uchta raqamli probirkalarining qaysi
birida yalpiz va zira ekanligini hid bilan aniqlashni istaganlarga taklif qilaman.
Moddalar joylashgan joy topilgandan so‘ng, yalpiz va zira urug‘lari empirik
formulasi S
10
N
14
O bo‘lgan kartochka ko‘rsatiladi va
probirkalarda ikkita izomer
moddasi borligi tushuntiriladi: 1 va 3 raqamlar ostida - mentol (yalpiz), 2-raqam
ostida - karvol (zira) bir xil tarkibga ega, ammo ba'zi bir sabablarga ko‘ra turli xil
xususiyatlarga ega.
Muammoli savol: “Nima uchun bir xil tarkibdagi moddalar har xil
xususiyatlarga ega?”
Gipoteza: materiyaning bir xil tarkibi bilan, ehtimol,
ular tuzilishi jihatidan
Butlerovning tuzilish nazariyasiga mos keladigan atomlarning boshqa bog‘lanish
tartibi bilan farq qilishi mumkin deb taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri keladi.
Bu topshiriq orqali darsning kognitiv maqsadlariga erishiladi:
izomeriya hodisasining sababini aniqlash,
izomer formulalarini tuzishni o‘rganish,
izomeriya turini strukturaviy formulalar bo‘yicha aniqlash,
taklif qilingan moddalar orasida izomerlarning formulalarini ajratib olish.
2-guruh. Laboratoriya: “Molekulalar modelini yasash”
Topshiriq: Bizning ixtiyorimizda bitta rangdagi uglerodning 4 ta plastilin
sharlar va boshqa rangdagi 10 ta vodorod sharlari mavjud bo‘lib, C
4
H
10
tarkibidagi
moddaning mumkin bo‘lgan molekulalarining modellarini yasang.
Olingan butan va izobutan modellarining strukturaviy formulalari yoziladi.
A.Butlerov ushbu moddalarni sintez qilib, ularning
fizikaviy va kimyoviy
xossalari turlicha ekanligini aniqladi. Shunday qilib izobutanning qaynash harorati -
3,6 daraja, butan esa 4,3 daraja.
Bizning farazimiz tasdiqlandi.
Savol: “Ushbu izomerlarning farqi nimada?”
Izomeriya hodisasi va izomer moddalar - izomerlarning ta'rifini
shakllantirish.
Izomeriya hodisalarni kundalik
hayotda uchratish mumkin. Siz bir xil
ingredientlardan
ta'mi
bo‘yicha
mutlaqo
boshqacha
ovqatlarni
tayyorlashingiz mumkin bo‘lgan
faktlarni bilishingiz kerak,
agar siz
ularni
boshqa
ketma-ketlikda
aralashtirsangiz, ya'ni turli xil
texnologiyalarni qo‘llasangiz har xil
masali ovqat hosil bo‘ladi.
Uyga vazifa: Turli xil usulda
guruch bo‘tqasini tayyorlang. Sizga
kerak bo‘ladi: 100g guruch, 1 piyoz, 50 g sariyog '( yoki o‘simlik moyi), suv, guruch
hajmidan 2-3 baravar ko‘p (200-250 ml).
1-usul: maydalangan piyozni qovuring,
issiq suv quying, guruchni qaynoq
suvga soling va 20-25 daqiqa davomida pishiring, ta'bga ko‘ra tuz qoshing.
2-usul: guruchni qaynatib oling va qaynoq suvga oldindan qovurilgan piyoz
qo‘shing, 20 - 25 daqiqa davomida pishiring, ta'bga ko‘ra tuz qoshing.
Boshqa variantlarni taklif qiling. Olingan bo‘tqalarning ta'mini solishtiring.
