Doniyorova M. A. t f. n., Jizzax Politexnika instituti dotsenti Shamiyev D. B. Jizzax Politexnika instituti assistenti Doniyorov B. B. tf f. d., Jizzax Politexnika instituti dosenti

Download 65,38 Kb.
bet	2/3
Sana	28.11.2023
Hajmi	65,38 Kb.
	#107075

1 2 3

Bog'liq
paxta-tolali-to-quvchilik-iplarining-texnologik-xossalarini-tadqiq-qilish

Malisulot turi	O’ldhov birligi	2016 yil	2020 yil
O’sisli sur'ati, barobar
1.	Yigirilgan ip	jonna	348,6	590,0	1/7
2.	Ip gazlama	rn.ln.ky.ni	198,7	3 94,2	2
3.	Trikotaj niato	tpnna.	62,8	117,0	1,9
4.	Tayyor tikuv mahsulotlari.	mln. dona	219,4	596,0	2,7
5.	Paypoq mahsxilotlari	mln. juft	46,1	250,0	5,4

Yuqoridagi 1-jadvaldan yillar davomida yigirilgan ip mahsulotlari, ip gazlama, paypoq mahsulotlari, trikotaj mato va tayyor tikuv mahsulotlari ishlab chiqarish xajmining ortishi respublikada yetishtirilgan paxta tolasini qayta ishlash xajmini ko’payganligini izohlaydi.

□ 2020 yil 590 394.2 117 596 250

rasm. O’zbekistonda 2016-2020 yillarda to’qimachilik mahsulotlarini ishlab
chiqarish xajmining o’zgarishi.

Paxta tolasidan yigirilgan iplar ichki bozorni ta’minlash bilan birga ko‘plab xorijiy mamlakatlarga ham eksport qilinmoqda. Shuningdek, turli tolali iplardan matolar ishlab chiqarish talab darajasida emasligini ta’kidlash zarur.
To’qimachilik tayyor mahsulotlari (gazlama, trikotaj, eshilgan iplar va h.k.) asosan to’qimachilik iplaridan ishlab chiqariladi. Tolalarni yigirish usuliga qarab yigirilgan iplarning nomi ham har xil bo’ladi. Paxta tolasi uzunligiga nisbatan uch xil usul bilan yigiriladi.

Uzun tolali paxta (L_sht = 35 + 50mm) qayta tarash usuli bilan yigiriladi. Bu iplarning chiziqli zichligi kichik (5 +15,4teks), ipi teks, mayin bo’ladi. Nafis gazlamalarni va tikuv sanoatida ishlatiladigan g’altak iplarni olish uchun ishlatiladi.
O’rta tolali paxta (L_sht = 26 ^34mm) karda usuli bilan yigirib olinsa, karda ipi deb ataladi. Karda ipining chiziqli zichligi o’rtacha (11,8-71,4 teks) bo’ladi. Bu iplar asosiy gazlama turlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

v) Sifati past bo’lgan va kalta tolalardan (L_sht = 18 -30mm) apparat usuli bilan yigirilgan ipni apparat ipi deb ataladi. Olingan ipdan issiqlikni yaxshi saqlaydigan yumshoq gazlamalarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
O’zbekistonda paxta tolasidan ip yigirish korxonalarida asosan qayta tarash va karda tizimida ip ishlab chiqarilmoqda. Buyurtmachining talabiga qarab yoki trikotaj matosi uchun, yoki gazlama uchun, yoki tikuvchilik iplari uchun mo’ ljallab ishlab chiqariladi. Tayyorlanadigan matoning turiga qarab buyurtmachi halqali yoki urchuqsiz (pnevmomexanik) usulda yigiriladigan iplarga buyurtma berishi mumkin.
Quyida turli belgi asosida ishlab chiqarilayotgan yigirilgan paxta iplari to’g’risida ma’lumotlar keltirildi:
Iplarning chiziqli zichligi Ne -ingliz nomerida berilgan.
KCM 40/1 Ne -nomeri 40, yakka, trikotaj uchun mo’ljallangan qayta tarash (K-Knitting CM-combed) ipi
KCD 30/1 Ne -nomeri 30, yakka, trikotaj uchun mo’ljallangan karda (K- Knitting CD-carded) ipi
CM 30/1 Ne - nomeri 30, yakka, to’quvchilik uchun mo’ljallangan qayta tarash (CM-combed) ipi
CD 30/1 Ne - nomeri 30, yakka, to’quvchilik uchun mo’ljallangan karda (CD-carded) ipi
CW 40/1 Ne - nomeri 40, yakka, to’quvchilik uchun mo’ljallangan karda (W-Weaving C-cared) ipi
OE 30/1 Ne (W) - nomeri 30, yakka, to’quvchilik uchun mo’ljallangan karda ipi (OE-Open end -pnevmomexanik usulda yigirilgan)
OE 30/1 Ne (K) - nomeri 30, yakka, trikotaj uchun mo’ljallangan karda ipi (OE-Open end -pnevmomexanik usulda yigirilgan)
Yigirilgan paxta iplarining asosiy xossalaridan biri uning yo’g’onligi, ya’ni chiziqli zichligi hisoblanadi.
To’qimachilik materialshunosligiga oid aksariyat adabiyotlarda [6,7] iplarning chiziqli zichligi uzunlik birligiga to’g’ri keladigan o’g’irlik sifatida ifodalanadi, birligi “teks” tushunchasi bilan beriladi, ya’ni 1km uzunlikdagi ipning grammdagi og’irligi bilan tushuntiriladi. O’zbekistonda o’lchov birliklari SI sistemasi bo’yicha uzunlik birligi - metr, o’g’irlik birligi - grammda ifodalanganligi uchun fanda ipning chiziqli zichligini o’lchov birligi sifatida “teks” qo’llaniladi.
teks = SZ
km
Aksariyat ishlab chiqarish korxonalarida iplarning chiziqli zichligi asosan ingliz nomerida beriladi va shu asosda haridorga yetkaziladi. Paxta iplarining chiziqli zichligini Ingliz nomerida aniqlash 840 yard uzunlikdagi ipning funtlardagi og’irligi bilan bog’liq. (1yard=0,9144 m, 1 funt=0,4535 kg).
Ingliz nomeri Ne bilan teks o’rtasidagi bog’liqlik quyidagicha:
^tekS⁼⁵⁹⁰⁴ yoki ^Nec = ⁵⁹⁰⁴Ne_C ^J teks
To’quvchilik korxonalarida ishlab chiqariladigan matolarning ekspluatasion xossalari birinchi navnbatda xom ashyoning turi va sifat ko’rsatkichlari bilan bevosita bog’liq. Shu nuqtai nazardan “Jizzax Textile MCHJ”da ishlab chiqarilayotgan paxta tolali to’quv iplari va ularning texnologik xossalarini aniqlashda eng zamonaviy USTER savdo belgisi asosida ishlab chiqaralayotgan laboratoriya uskunalaridan foydalanildi. Tajriba natijalari Uster Statistics 2018 [8] standarti bilan taqqoslandi.

jadval

Turli assortimendagi paxta tolali to’quv iplari va ularning texnologik
xossalari