Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Tekshirish uchun toza va quruq pipetkada 5 ml ajratma olinib, u balandligi 2-3 sm, diametri 5-6 sm li tortilgan byuksga solinadi. Ajratma suv xammomida bug‘latiladi va quritgich javonida 2 soat mobaynida 102,5-2,5oS da quritiladi, so‘ng 30 daqiqa eksikatorda sovutiladi va yana tortiladi. Quruq qoldiq og‘irlik-hajm foizda ifodalanadi

5 ml tekshiriluvchi ajratma tigelda quriguncha bug‘latiladi. Quruq qoldiqqa 1 ml konsentrlangan sulfat kislota qo‘shib, ehtiyotlik bilan kuydiriladi. Bu qoldiqqa issiq turgan xolda 5 ml to‘yingan ammoniy atsetat eritmasi qo‘shiladi va kul qoldirmaydigan filtr orqali suziladi, filtr 5 ml suv bilan yuviladi va 100 ml ga etkaziladi. Bu eritmaning 10 ml ga 1 ml suyultirilgan sirka kislotasi, 1-2 tomchi natriy sulfid qo‘shib, chayqatiladi va 1 daqiqadan so‘ng andoza eritma bilan solishtiriladi. Bunda qo‘rg‘oshin tuzining ko‘p kamligiga qarab natriy sulfid bilan qora cho‘kma yoki qo‘ng‘ir rang xosil bo‘ladi. Rangni kuzatish diametri 1,5 sm li probirkada olib boriladi. Tekshiriladigan eritmada xosil bo‘lgan rang andoza rangidan toza bo‘lmasligi kerak. Andoza eritma 6-8 sm qalinlikdagi qavatdan qaralganda qo‘ng‘ir rang kuzatiladi.

Ajratmalardagi og‘ir metallar miqdori 0,001% dan ortiq bo‘lmasligi kerak.

Kirish

1. In’eksion eritmalar va ularni tayyor dori vositalari orasida tutgan o‘rni.

2. 
   In’eksion eritmalar va ularni ishlab chiqarishning bugungi kundagi ahvoli.
   

2.2. In’eksiya uchun mo‘ljallangan kukunlarda (eritmalar, suspenziyalar va emulsiyalar) o‘rganiladigan sifat ko‘rsatkichlar

Xulosalar

In’eksion dori turlarida (eritmalar, suspenziyalar va emulsiyalar) “Dori vositalari sifatini standartlari. Asosiy qoidalar” tarmoq standarti TSt 42 - 01 : 2002 rasmiy nashrda keltirilgan quyidagi sifat ko‘rsatkichlari o‘rganilishi kerak:

1. Dori vositasining lotin, davlat va rus tillaridagi nomlari

2. Xalkaro patentlanmagan nomi

3. Tarkibi

4. Tasnifi

5. Sterilizatsiya kilish va kuyish tartibi

6. CHinligi

7. Tinikligi

8. Rangliligi

9. pN yoki kislotalilik yoki ishkoriylik

10. Mexanik qushimchalar

11. Zichligi

12. O’ovushqoqligi

13. YOt aralashmalar (uxshash birikmalar)

14. Osmolyarlik

15. To’ldirish hajmi

16. Pirogenlik yoki bakterial endotoksinlar (LAL test)

17. Zaharliligi

18. Gistamin kabi moddalarning mavjudligi

19. Sterillik

20. Zarrachalar o’lchamlari (suspenziyalar)

21. Mikdoriy tahlili

22. O’rami

23. Yorliqlash

24. Tashish

25. Saqlash

26. YAroklilik muddati

27. Asosiy farmakoterapevtik guruhi

Ampulalardagi eritmalarning tozaligini va sifatini tekshirish. Ampuladagi eritmalarning tozaligi qorong‘ilashtirilgan uyda qora va oq fonda 40-60 vattli reflektor lampa yordamida 100% tekshiriladi.

5-10 ta ampula kapillyarlari pastga qaratilib yaxshilab chayqatiladi, lampa nurida qurollanmagan ko‘z bilan kuzatiladi. Eritmadagi suzib yurgan zarrachalar o‘zida nur sindirish natijasida ko‘zga ko‘rinadi. Bu usul ko‘zni tez charchatadi. Samaradorlik bir ishchining kobiliyatiga bog‘liq. SHuning uchun 1,5-4 marta kattalashtiradigan linzali orkali ko‘rish amaliyotga tatbiq etilgan. Buning yordamida 8 mkm gacha, qo‘shimcha moslamalar yorda­mida esa 2 mkm gacha kattalikdagi zarrachalarni ko‘rish imkoniyati yaratildi.

«Baer» firmasi (Germaniya) tomonidan elektron-avtomatik qurilmasi yaratildi. Buning yordamida yot modda aralashib qolgan, to‘lmay qolgan va yomon kavsharlangan ampulalar chiqarib tashlanadi. Avtomat bir kishi tomonidan boshqariladi. Ish unumdorligi bir soatda 8,5-9 ming ampula. Ish natijasi diagramma shaklida hisoblab chiqariladi. Bunda umumiy tekshiruvdan o‘ttan, yot modda aralashgan, to‘lmagan va yomon kavsharlangan ampulalar soni ko‘rsatiladi

Bunga o‘xshash elektron qurilma Bolgariyada ham ishlab chikilgan va amaliyotga tat­bik etilgan. Uning ishlash jarayoni kuyidagicha:

Ampulalar sentrifugaga o‘xshash moslama diskiga 10 dona dan joylashtiriladi, disk daqiqasiga 4000 marta aylantirilib, birdai to‘xtatiladi. Bunda ampula ichidagi suyuqlik hali aylanishda davom etadi. Ampula nur bilan yoritiladi. Taqqoslash uchun eritma bilan yonma-yon toza distillangan suv to‘ldirilgan ampula joylashtiriladi. Ampulalardan o‘tayotgan nur elektron kurilmasi yordamida taqqoslab ko‘riladi. Agar eritmada yot moddalar bo‘lsa, ampuladan o‘tayotgan nur uzluksiz bo‘lmay, uzilib-uzilib o‘tadi va bu fotoelement yoki elektron qurilma orkali hisobga olinadi.

Sankt-Peterburgdagi «Progress» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi shu prinsipda ishlaydigan asbob yaratdi. Uning yordamida 5 mkm dan xam kichik zarrachalarni ko‘rish mumkin. Lekin Davlat Farmakopeyasida ruxsat etiladagan zarrachalarning mikdori va katta-kichikligi ko‘rsatilmagan. Amaliyotda esa eng kichik qon tomirlari (kapillyarlar) diametri 10 mkm ga teng bo‘lganligidan eritmaning tarkibida shundan katta zarrachalar bo‘lmasligi tekshiriladi. Buni qurollanman ko‘z bilan ko‘rish mumkin. Hozirgi zamon talabi zarrachalar kattaligi 2-5 mkm dan oshmasligini taqozo etadi.

In’eksiya eritmalaridagi yot moddalarning mikdori va katta-kichikligi Avstriya sog‘liqni saqlash vazirligi 1966 yilda chiqargan birinchi rasmiy Davlat standartida keltirilgan. SHu standartga binoan 1 ml eritmada 250 dan ortiq 3,5 mkm kattalikdagi zarracha bo‘lmasligi kerak.

Keyinchalik shunday takliflar AQSH, Angliya, YAponiya farmakopeyalariga kiritildi. 1982 yildagi AQSH va 1981 yildagi YAponiya farmakopeyalari talabiga binoan begona zarrachalarni aniqlash mikroskop yordamida amalga oshiriladi. Bunda membranali filtrdan o‘tkazilgan 1 ml eritmada diametri 10 mkm li 50 tagacha va 25 mkm li 5 tagacha zarracha bo‘lishiga ruxsat etiladi. Buyuk Britaniya farmakopeyasiga binoan konduktometrik usulda aniqlanganda 1 ml eritmada 2 mkm li zarrachalardan 1000 dan va 5 mkm liklardan 100 tadan ortiq bo‘lmasligi talab qilinadi.

Quruq dori moddalarning o‘rtacha og‘irligini aniqlash. Bu XI DF da birinchi marta kiritilgan rasmiy usuldir. In’eksiya uchun ishlatiladigan dori moddalardagi quruq moddalarning o‘rtacha og‘irligini aniklash uchun 20 ta og‘zi ochilgan idishlar 0,001 g aniqlik bilan alohida-alohida tortiladi. Idishlardagi moddalar suv bilan yoki boshqa mos keladigan erituvchilar bilan yuviladi va 100-105°S xaroratda 1 soat davomida quritiladi. Idishlar va tiqinlar qaytadan tortiladi. 20 ta idishdan xar biridagi modda og‘irligining o‘rtacha og‘irlikdan farqi «Bitta idish uchun tarkib» bo‘limida ko‘rsatilganga mos kelishi, lekin ±15% dan oshmasligi kerak. Agar ikkita idishdagi modda og‘irligining o‘rta­cha og‘irlikdan farqi me’yoridan ko‘p bulsa, lekin ±15% dan oshmasa, aniqlash yana 40 ta idishda takrorlanadi. Bun­da xar bir idishdagi modda og‘irligining o‘rtacha og‘ir­likdan farqi ruxsat etilgandan ko‘p bul­masligi kerak. 20 ta idishdagi modda og‘irligining o‘r­tacha og‘irlikdan farqi xususiy modada ko‘rsatilgan miqdor ±5% dan oshmasligi kerak.

Suspenzion va emulsion in’eksion eritmalar gomogen va ultradispersligi bo‘yicha farmakopeya maqolasining talabiga to‘liq javob berishi kerak. Zarrachalarning o‘lchami eritmani ignadan o‘tishiga xalaqit berganligi sababli, bunday eritmalarni organizmga kiritishda ignaning o‘lchamlari ham farmakopeya maqolasida keltirilgan bo‘lishi lozim. Suspenzion in’eksion eritmalar ishlatishdan oldin 35+1oS haroratda, 30 soniya chayqatilgandan so‘ng 3 daqiqa davomida tashqi ko‘rinishi bo‘yicha boshlang‘ichdan farq qilmasligi kerak, agar MTH da boshqa ko‘rsatmalar bo‘lmasa.

0,05 g va undan oz dori moddasi saqlagan in’eksiya uchun mo‘ljallangan steril quruq dori vositalari uchun dozaning bir xil tarqalganligi ko‘rsatkichi aniqlanadi (DF XI ning “In’eksiya dori shakllari” maqolasiga muvofiq).

In’eksiya uchun mo‘ljallangan kukunlarda (eritmalar, suspenziyalar va emulsiyalar) “Dori vositalari sifatini standartlari. Asosiy qoidalar” tarmoq standarti TSt 42 - 01 : 2002 rasmiy nashrda keltirilgan quyidagi sifat ko‘rsatkichlari o‘rganilishi kerak:

1. Dori vositasining lotin, davlat va rus tillaridagi nomlari

2. Xalqaro patentlanmagan nomi

3. Tarkibi

4. Tavsifi

5. CHinligi

6. O‘rtacha og‘irlik va og‘irliklardagi bir xillik

7. Tiniqligi

8. Rangliligi

9. pN yoki kislotalilik yoki ishkoriylik

10. Mexanik qushimchalar

11. YOt aralashmalar (o’xshash birikmalar)

12. Pirogenlik yoki bakterial endotoksinlar (LAL test)

13. Zaharliligi

14. Xloridlar va sulfatlar

15. Quritishdagi massa yo‘qotish yoki suv miqdori (K.Fisher usuli bo‘yicha)

16. Sulfat kuli va og‘ir metallar

17. Flakon yoki ampuladiga massa miqdori

18. Gistaminga o‘xshash moddalar miqdori

19. Sterillik

20. Dozalar bir xilligi

21. Mikdoriy tahlili

22. O’rami

23. Yorliklash

24. Tashish

25. Saklash

26. YAroqlilik muddati

27. Asosiy farmakoterapevtik guruhi

Dori vositasining lotin, davlat va rus tillaridagi nomlari

Solutio Glucosi 40% pro injectionibus

Xalqaro patentlanmagan nomi

Tarkibi.

(FS 42 - 52/37-70-00)

Xlorid kislotasi eritmasi 0,1 M - pH 3,0-4,0. gacha

(GOST 3118-77, x.ch., GF XI, 2. s.77)

Natriy xlorid - 0,26g.

(FS 42- 2572-95)

In’eksiya uchun suv - 1 l. gacha.

(FS 42-2620-97)

Tavsifi

Rangsiz yoki sarg‘ish, tiniq suyuqlik.

Sterillash va quyish tartibi

119-121 °S haroratda bosim ostidagi bug‘ yordamida sterillanadi, yoki aseptik sharoitda filtrlab, ampulalarga quyiladi va kavsharlanadi

1 ml preparatga 5 ml Feling reaktivini qo‘shib qizdiriladi. Qizg‘ish-g‘ishtsimon cho‘kma hosil bo‘ladi (glyukoza).

Tinikligi

Preparat tiniq bo‘lishi kerak. (GF X1, 1. s.198)

Rangliligi

Preparat rangliligi №5b etalonidan oshib ketmasligi kerak (GF X1, 1. s.194).

pH yoki kislotalilik yoki ishkoriyligi

-pH 3,0-4,0. gacha (potensiometrik usulda GF X1, 1. s.113).)

Pirogenlik yoki bakterial endotoksinlar (LAL test)

Preparat apirogen bo‘lishi kerak.

Test dozasi -1kg og‘irlikka-10ml 5va 10%li glyukoza eritmasi.

Zaharliligi ------------

Gistamin kabi moddalarning mavjudligi -----------

Sterillik

Preparat steril bo‘lishi kerak. Sterillikka tekshirish XI DF 2 tom. 187 betda keltirilgan usulda aniqlanadi.

Tekshirish jarayonida preparat antimikrob hususiyatni namoyon qilmaydi.

Zarrachalar ulchamlari (suspenziyalar) -----------------

Qadoqlash.

OST 64-2-485-85 ga muvofiq NS-3 navli10 ml li neytral shisha ampulalarga qadoqlanadi.

Guruhli va transport tarasi GOST 17768-90 bo‘yicha.

Tekshiriladigan eritma va 1 stakan tozalangan suv 30 daqiqa 20°S haroratda termostatga qo‘yiladi. So‘ngra ularni nur sindirish ko‘rsatkichlari aniqlanadi.Eritmani nur sindirish ko‘rsatkichi 3-4 marta aniqlanib, o‘rtachasi olinadi. 1ml eritmadagi glyukoza miqdori quyidagi formula orqali hisoblanadi:

X=n - n̊ /0h00142x100

Har bitta ampula ustiga pechatlash usuli bilan moviy rangli tez qotadigan bo‘yoqda (TU 64-7-88-86) preparatni nomi (rus tilida), konsentratsiyasi, hajmi (ml), seriya raqami ko‘rsatiladi.

Kirish

Kirish

1. Ko‘z tomchilarini ta’rifi.

2. Ko‘z tomchilarini sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash.

- Tiniqligi

- Rangliligi

- pN yoki kislotalilik yoki ishqoriyligi

- Mexanik qo‘shimchalar

- Qovushqoqligi

- Osmolyarlik

-To‘ldirish hajmi

- Sterillik

3.Ko‘z tomchilarini qadoqlash va o‘rash.

Ko‘z tomchilari: guttae ophtalmicae Ko‘z tomchilari tomchilab dozalanuvchi (qo‘llaniladigan) suvli, moyli eritmalar, emulsiya yoxud suspenziya xolidagi suyuq dori shaklidir.

Ko‘z dori shakllari (KDSH): qattiq: tabletkalar, lamellar, qalamchalar, sepmalar, ko‘z dorivor plyonkalari;

suyuq: suvli va moyli eritmalar, emulsiya, suspenziyalar;

yumshoq: gomogen va geterogen surtmalar;

gazsimon: aerozollar (ko‘z spreylari);

Ko‘z tomchisini izotoniklash uchun qo‘shiladigan yordamchi modda dorivor modda bilan mos kelish-kelmasligiga qarab tanlanadi. Ba’zi xollarda giper yoki gipotonik eritmalarni qo‘llash ruhsat etiladi va bu haqda xususiy maqolada ko‘rsatilgan bo‘ladi.

Ko‘z tomchisining me’yordagi qovushqoqligi 5–15 sP oralig‘ida bo‘lib, bu ko‘rsatkich 40 - 50 sP dan oshib ketmasligi kerak.

Ko‘z tomchilarining rangi DF XI nashri 1-jild 194 betda keltirilgan «Suyuqliklarning rangini aniqlash” maqolasi bo‘yicha ranglilik etalonlari bilan solishtirib yoki xususiy maqolada keltirilgan ko‘rsatmalar bo‘yicha vizual aniqlanadi.

• 
  Solishtirish uchun olinadigan tekshiriluvchi suyuqlik va etalon hajmi bir xil miqdorda olinishi kerak. Solishtirish diametri va shishasi bir xil bo‘lgan probirkada, oq fonda olib boriladi (pri dnevnom otrajennom svete na matovo - belom fone).
  
• 
  Tekshirilayotgan namunaning rangi etalonnikiga to‘g‘ri kelishi yoki yaqin bo‘lishi kerak, lekin intensivligi bo‘yicha ortib ketmasligi kerak.
  
• 
  Rangsiz bo‘lishi kerak bo‘lgan suyuqlikni yuqoridan butun suyuqlik qatlami orqali kuzatib, oq fonda tekshiriladi.
  
• 
  Rangi bo‘yicha suvdan farqlanmaydigan suyuqliklar rangsiz suyuqlik hisoblanadi (eritmalarda esa erituvchisidan farqlanmaydigan).
  

• 
  Ko‘z tomchilari "Sterilizatsiya" maqolasiga ko‘ra va hususiy maqola ko‘rsatmasiga binoan sterillanadi.
  
• 
  100⁰S xaroratda 30 daqiqa sterillanadigan (stabilizatorsiz) dori modda eritmalari;
  
• 
  100⁰S xaroratda 15-30 daqiqa sterillanadigan (stabilizator qo‘shib) dori modda eritmalari;
  
• 
  Haroratga chidamsiz dori modda eritmalari
  

• 
  Ko‘z tomchilarining sterilligi DF XI nashri,2 jild,187 bet maqolasiga ko‘ra tekshiriladi.
  
• 
  In’eksion eritmalarning idishlardagi hajmi nominal hajmdan ortiq bo‘lishi kerak.
  

Ko‘z tomchilarida “Dori vositalari sifatini standartlari. Asosiy qoidalar” tarmoq standarti TSt 42 - 01 : 2002 rasmiy nashrda keltirilgan quyidagi sifat ko‘rsatkichlari o‘rganilishi kerak:

1. Dori vositasining lotin, davlat va rus tillaridagi nomlari

2. Xalkaro patentlanmagan nomi

3. Tarkibi

4. Tavsifi

5. Sterilizatsiya va to‘ldirish shartlari

6. CHinligi

7. Tinikligi

8. Rangliligi

9. pN yoki kislotalilik yoki ishkoriylik

10. Mexanik qushimchalar

11Qovushqoqligi

12. Osmolyarligi

13. YOt aralashmalar (o’xshash birikmalar)

14. Qadoqni to‘ldirish hajmi

15. Sterilligi

16. Mikdoriy tahlili

17. O’rami

18. Yorliqlash

19. Tashish

20. Saqlash

21. YAroklilik muddati

22. Asosiy farmakoterapevtik guruhi

Kirish

Aerozollarni sifat ko’rsatkichlarini aniqlash.

Aerozollarni qadoqlash va o’rash.

Xulosalar

Aerozollar ( grеkcha. «aer» — havo va nam. «zol» — eritma. Lotincha - solutio — eritma) —gaz muhitida muallaq holda tarqalgan mayda suyuqlik tomchilari yoki qattiq modda zarrachalari. Aerozollar dеb, klapan yordamida gеrmеtik yopilgan aerozol ballonlarga siqib chiqaruvchi gaz (propеllеnt) bosimi ostida joylashgan, dori va yordamchi moddalardan tashkil topgan dori shakliga aytiladi. Aerozollar - gеrmеtik yopilgan, klapan-purkagich tizimli qadoqlarga propеllеntlar yordamida bosim ostida joylashtirilgan dori moddalarning eritmalari, emulsiya va suspеnziyalaridir. Aerozol ballonlari mеtall, shisha, plastmassa yoki ularning majmuasidan tayyorlangan bo’ladi. Xorijiy mamlakatlarda aerozol ballonlar asosan mеtalldan (taxminan 80%), yupqa tunuka, alyuminiy yoki ularning majmuasidan yasaladi. MDX davlatlarida esa ular shishadan tayyorlanadi. Shisha aerozol ballonlari sig’imi chеgaralangan - 300 ml gacha bo’lib, ko’proq 15-80 ml hajmlilari ishlatiladi. Aerozollarda (suyuq, quyuq va quruq) “Dori vositalari sifatini standartlari. Asosiy qoidalar” tarmoq standarti TSt 42 - 01 : 2002 rasmiy nashrda keltirilgan quyidagi sifat ko‘rsatkichlari o‘rganilishi kerak:

1. Dori vositasining lotin, davlat va rus tillaridagi nomlari

2. Xalkaro patentlanmagan nomi

3. Tarkibi

4. Tavsifi

5. CHinligi

6. Ballon ichidagi bosim

7. Ballonni germetikligi

8. Ventilyasion qurilmaning butunligi

9. Dozalar og‘irligi

10. Dozalar miqdori

11. Qadoq ichidagi massaning chiqish miqdori

12. Zarrachalar o‘lchami

13. Suv

15. Mikrobiologik tozaligi

16. Dozalar bir hilligi

17. Mikdoriy tahlili

18. O’rami,

19. Yorliqlash,

20. Tashish

21. Saqlash

22. YAroklilik muddati

23. Asosiy farmakoterapevtik guruhi

1. 
   izomor kristall bilan tezda kristallanadigan moddalarning to‘yingan eritmalari bilan quyidagicha ish olib boriladi. Tayyor­langan eritmadan bir necha tomchi brom oynachasiga tomiziladi. So‘ngra oldin qizdirilgan keyin sovitilgan platina shpatelda kukun olinadi va tomizilgan tomchilarning biriga qo‘shiladi. Bunda agar kukunda izomorf kristall boMsa, tomchining tiniqligi yo‘qoladi va kristallar hosil bo‘ladi, kristal tomchining ustini qoplaydi. Masalan, CH₃COONa, segnet tuzi.
   
2. 
   izomorf kristall bilan qo‘shilganda kristall kristallashadi, lekin o‘zi esa kristallanmagan moddalarning to‘yingan eritmalari quyidagicha tekshiriladi. Pipetka yordamida bir necha ml to‘yingan eritmadan olib, ehtiyojlik bilan chetlariga tekkizmasdan kichkina probirkaga solib, og‘zi rezina probka bilan yopiladi. So‘ngra platina shpatel yordamida tekshiruvchi qo‘shiladi, probirka yopiladi va qiyshatirilgan holatda bir necha soatga qoldiriladi. Agar namunada mikroskopik kichik izomorf kristallar bo‘lsa, bir necha soatdan keyin probirkaning pastki qismida katta kristallarni yoki turli kattalikdagi druzlami ko‘rish mumkin.
   

Bitta idishdagi modda og'irligining chetlanishi

• 
  IX (10%) suyultirish darajasiga ega dori moddalar miqdo­rining chetlanishi 5% dan oshmasligi kerak;
  
• 
  2X (1%) suyultirish darajasiga ega dori moddalar miqdorining chetlanishi 5% dan oshmasligi kerak;
  
• 
  3X (0,1%) suyultirish darajasiga ega dori moddalar miqdo­rining chetlanishi 10% dan oshmasligi kerak.
  

Kirish

2. Tabletkalarni biosamaradorligini aniqlash usullari.

3. In vitro moxiyati, unda ishlatiladigan asboblar.

4. Aylanadigan kajava asbobini ishlash moxiyati.

5. In vivo tajribalari moxiyati.

6. Famakokinetik usul moxiyati.

7. Farmakodinamik usul moxiyati.

8. Tayyor dori turlari farmakokinetikasi.

Terapevtik noekvivalentlik deb, bir xil dori turida (masalan, tabletka), bir xil dozada turli xil firmalar ishlab chiqargan dorilarni har xil biosamaradorlikni namoyon etishiga aytiladi. Bunda bir xil dozadagi dori turi organizmga yuborilganda turlicha terapevtik darajasini ko‘rsatadi. Terapevtik noekvivalentlik sababi turlicha bo‘lishi mumkin: u substansiyani fizik va kimyoviy xolatiga, yordamchi moddalar turi va miqdoriga, texnologik jarayonga, ishlatilgan asbob uskunalar xam ta’siri bo‘lishi mumkin. Qattiq dori turlarini terapevtik noekvivalentlik xodisasi tayyor dorilarni tayyorlash, sifatini baholashga boshqacha ko‘z bilan qarashni taqozo etadi.

Qattiq tayyor dori turi faqatgina DF va MH talabiga javob berishigina kifoya qilmas ekan, balki dori turi organizmga qanday so‘riladi, qondagi qonsentratsiyasi qanday bo‘lishini ham hisobga olish kerak ekan. Buning uchun tayyor dorilar organizmga qanday so‘rilishi, ya’ni biosamaradorligini bilish lozim.

DORILARNI BIOSAMARADORLIGI

Tayyor dorilarni biosamaradorligi (BS) tegishli dori turidagi ta’sir qiluvchi moddani umumiy miqdoridan ma’lum vaqt oralig‘ida qonga so‘rilgan miqdori, so‘rilish tezligi va qondagi konsentratsiyasi qancha vaqt saqlanib qolishini aniqlash orqali topiladi. BS ni aniqlash dori turidagi ta’sir qiluvchi moddani qancha qismi qonga so‘rilganligi, so‘rilish tezligi, qancha vaqt qonda bo‘la olishi kabi savollarga javob beradi.

BS - tushunchasi 1974 yili Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotini XVII assambleyasida qabul qilingan edi. Tayyor dorilarni biosamaradorligi, asosan ikki hil - in vivo va in vitro usullar yordamida aniqlanadi.

in vitro - instrumental usul bo‘lib, turli hil asbob uskunalar yordamida dori turidagi dori moddani ajralib chiqish tezligini aniqlash orqali amalga oshiriladi. Amalda kupincha in vitro va in vivo tajribalarni korrelyasiyasi aniqlanadi, lekin buni aniqlash shart emas. SHunday qilib tayyor dorilarni erish testi dorini biosamaradorlini aniqlashda birinchi bosqichdir.

Erish testi birinchi marta 1970 yili AQSH XVIII farmakopeyasining nashriga kiritligan edi va 7 ta preparatning erish testini aniqlash usuli keltirilgan.

SHu vaqtdan boshlab AQSHda qattiq dorilarni erish testini ishlab chiqish bo‘yicha katta ishlar amalga oshirildi. Masalan, 1975 yilga kelib 20 ta preparatni, 1981 y. - 71 preparatni, 1983 yilga kelib 203 ta preparatni, 1985 yilga kelib XXI AQSH farmakopeyasida 700 preparatni erish testi keltirilgan.

Erish testi 1982 yili YAponiya farmakopeyasiga, 1978 yili evropa farmakopeyasiga, 1977 yili SEV ga a’zo bo‘lgan davlatlar uchun Kompendium medicamentorum ga kiritldi. 1985 yili erish testi uchun VFM (VFS) tasdiqlandi, keyinchalik bu asbob va usul XI DF ga kiritildi.

Qattiq dori turlarini erish tezligini aniqlaydigan bir nechta usullar mavjud. Odatda ular erituvchi muhitni hajmi, uni xarakatlanishi yoki xarakatlanmasligi, erituvchi muhitni rN bilan bir-biridan farq qiladi. Dunyodagi ko‘pchilik farmakopeyalar, shu jumladan bizda ham "aylanadigan kajava" asbobi rasmiy deb qabul qilingan.

Qattiq dori turlarini erish testini aniqlaydigan asbob. Asbobning asosiy ishchi qismi silindr shaklidagi diametri 0,25 mm li to‘r kajava bo‘lib, tekshiriladigan tabletka solinadi. U hajmi 1 l gacha bo‘lgan suyuqlikda tezligi har daqiqada 50 - 200 marta aylanadi, harorat 37+1⁰S ta’minlab turiladi. Bunda asbobning hech qaysi qismi tebranmasligi shart. Erituvchi muhit sifatida suv yoki xususiy moddalarda ko‘rsatilgan boshqa erituvchilar (xlorid kislota, rN ko‘rsatkichi turlicha bo‘lgan bufer eritmalar va h.k.) olinishi mumkin.

Tekshiriladigan bir dona tabletka kajavaga solinadi va uni suyuqlikka tushiriladi. Bunda kajava idish tubidan 20+2 mm balandroq bo‘lishi kerak. Idish qopqog‘ini yopib kajava xususiy moddaga ko‘rsatilgan yoki bir daqiqada 100 marta tezlik bilan aylantiriladi. Hususiy moddada ko‘rsatilgan vaqtdan yoki 45 daqiqadan so‘ng eritma namunasini olib, filtr orqali suziladi va ko‘rsatilgan usul bilan ta’sir qiluvchi modda miqdori aniqlanadi.

Qo‘llaniladigan analitik usul aniq bo‘lishi kerak, lekin dori turidagi ta’sir qiluvchi moddaning miqdori aniqlanadigan usuldan boshqachabo‘lishi mumkin.

Dori turining har bir seriyasi uchun 5 ta tabletkadan eritmaga o‘tgan modda miqdori aniqlanadi. Bunda tabletka tarkibidagi modda miqdori 100% deb qabul qilinadi. Agar xususiy moddalarda boshqacha talab qo‘yilmagan bo‘lsa, 45 daqiqa davomida suvda aylanish tezligi daqiqasiga 100 marta bo‘lganda ta’sir qiluvchi moddaning erigan miqdori dori turidagiga nisbatan 75% dan kam bo‘lmasa, seriya qoniqarli hisoblanadi. Hozirgi vaqtda erish testini aniqlaydigan, takomillashgan avtomatlashtirilgan, hamda oshkozon-ichak sharoitiga yaqin bo‘lgan asboblar ishlab-chiqarishga tadbiq etilmoqda. Masalan, "Rezomat-1" (Germaniya) asbobida dori turidan dori moddani ajralib chiqish tezligi suv fazada amalga oshiriladi (rN 1,2 dan 7,8 oralig‘ida bo‘ladi), bu muhit lipid qatlam xloroform bilan gidrostatik muvozanatda bo‘ladi. Suvli faza oshqazon-ichak tarmog‘i muhitini eslatadi. Lipid erituvchi esa lipid membrana orqali so‘rilishni ko‘rsatadi. Ta’sir qiluvchi moddani u yoki bu faza aniqlash biofaol moddani dori turidan ajralib chiqishi va so‘rilishini ko‘rsatadi.

"Sartorius" (Germaniya) firmasi ikki modeldan iborat qurilmani ishlab chiqarmoqda, uni yordamida qattiq dori turidan biofaol moddani ajralib chiqish va so‘rilish tezliklarini o‘rganish mumkin. Erish tezligini aniqlashda oshkozon-ichak tarmog‘i xarakatini modellashtiradi. Buning uchun erish kamerasidagi sun’iy oshqozon shirasi (rN 1,2), 30 daqiqadan so‘ng, ichak shirasiga (rN 6,5) almashtiriladi. Tadqiqot vaqtida kamera gorizontal o‘q atrofida aylanib oshqozon ichak xarakatini ko‘rsatadi. Belgilangan vaqt o‘tganidan so‘ng kameradagi suyuqlikni ma’lum qismidan namuna olinadigan idish (kodektor) ga avtomatik usulda chiqarib beriladi. Oshqozon-ichak tarmog‘i orqali so‘rilish modeli (andozasi) ikkita bo‘linmasi (otseki) bo‘lgan diffuzion kamerasidan tashkil topgan bo‘lib, bo‘linmalar lipid to‘siq bilan bir-biridan ajralib turadi, lipid to‘siq sifatida membrana filtrdan foydalanilgan. Bunda ikki hil filtr mavjud: oshqozon va ichak orqali so‘rilishni o‘rganishga xizmat qiladi. Bo‘linmalarni biriga sun’iy oshqozon yoki ichak shirasi, ikkinchi bo‘linmaga

esa sun’iy zardob solinadi. Dori moddaning sun’iy zardobga diffuziyalanish vaqt davomida diffuziya konstantasining tezligi aniqlana-

di. Odatda diffuziya konstantasining tezligi so‘rilish tezligi konstantasiga to‘g‘ri proporsionaldir. Dori moddani membrana orqali diffuziya tezligi quyidagi tenglama bilan hisoblash mumkin.

V_d = ---- = -----= K_dF -----,

dt dt V
bu erda: V_d - sun’iy oshqozon yoki ichak shirasidan sun’iy zardobga diffuziyalanish tezligi (bunda teskari diffuziya nolga teng), sm/min;

t - vaqt, min;

M₁ - oshqozon yoki ichak shirasida erigan modda miqdori, mg/ml;

M₂ - sun’iy zardobdagi modda miqdori, mg/ml;

V - oshqozon yoki ichak shirasining hajmi, ml;

F - membrana sathi, sm²;

K_d - diffuziya konstatasining tezligi (ma’lum qalinlikdagi membrana), sm/min.

Diffuziya konstantasi tezligini oshqozon yoki ichakdagi dori modda miqdorini kamayishiga qarab ham hisoblash mumkin. Xar qanday asbob yoki usulni qimmati in vivo usullarini korrelyasiya berishiga qarab baholanadi. In vitro usullardan mikrobiologik usularni ham aytib o‘tish kerak. Bunda maxsus idishda ozuqa muhit bo‘lib, unda qattiq dori eritmasi yoki suspenziyasi ekiladi. Mikroorganizmlarni o‘sishini to‘xtash darajasiga qarab BS to‘g‘risida fikr yuritiladi. BS aniqlashni qiyin tomoni ishonarli ussularni yo‘qligidadir. In vitro yoki xayvonlarda olib boriladigan tajribalar asosida odam uchun preparatlarni BS belgilash/ mumkin bo‘lsin. In vitro va hayvonlarda olib boriladigan tadqiqotlar dori to‘g‘risida muxim ma’lumotni beradi, lekin bu ma’lumatlar o‘sha vaqtda biror qimmatga ega bo‘ladi, qaysiki ixtiyoriy yollangan odam yoki klinika sharoitidagi kasallardan olingan ma’lumotlar mos kelsa.

BS in vivo aniqlashni ikki hil usuli mavjud. Birinchi farmakokinetik ussul bo‘lib , bunda qon zardobidagi dori moddani konsentratsiyasini ma’lum vaqt oralag‘ida o‘zgarishini yoki dori moddani umumiy miqdorini, uni metabolitlarini peshob orqali bitta yoki bir nechta dozani yuborgandan so‘ng ajralib chiqishi aniqlanadi.

Ikkinchi - farmakodinamik usul bo‘lib, dori moddaga farmakodinamik yoki biokimyoviy reaksiyalar ta’sirini o‘lchashgan asoslangan. Bu eng xaqqoniy dori turini qanchalik foyda bera olishini ko‘rsatadi, lekin xamma vaqt xam bu usulni qo‘llab ijobiy natija olib bo‘lmaydi. SHuning uchun kupincha farmakokinetik usuldan foydalaniladilar.

Masalan, gipotenziv preparatlarni BS farmakodinkamik usulda aniqlaydilar. Qattiq dori turini odam yoki hayvonga yuborilganda arterial bosim qanchagacha pasayishiga qarab taklif etgan dori turini BS haqida fikr yuritadilar. BS darajasi standart dori turiga nisbatan aniqlanadi. Standart dori turi qonga 100% so‘riladi deb qilingan. Bu odatda ineksion dori turidir. Odamlar yoki xayvonlarga bir xil dozadagi standart va tekshiraladigan dori turi yuboriladi. BS foizda ifodalanib quyidagi tenglama shaklida berish mumkin:

bu erda: BS- dori turini yuborgandan song surilgan miqdori, %;

A - standart dori turidan so‘rilgan miqdor, mg/ml;

V - taklif etilgan dori turidan so‘rilgan miqdor.

Farmakokinetik ussulda qattiq dori turlarini biosamaradorligini aniqlash mohiyati : vivariy sharoitida saqlangan hayvon yoki ixtiyoriy yollgan odamlarga ma’lum dozada taklif etilgan dori turi beriladi. Song aniq vaqt oralig‘ida qondan yoki peshobdan namuna olib, aniq analitik ussul yordamida namunadagi dori modda konsentratsiyasi aniqlanadi. Olingan natijalar asosida grafik chizib ma’lum vaqt oralig‘ida dori moddani so‘rilish kenetikasi topiladi, so‘ngra farmakokinetik ussul yordamida BS hisoblab topildi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (VOZ) BS aniqlash bo‘lgan dorilar guruhini belgilab bergan. Ularga yomon eriydigan, ta’siri uzaytirilgan dorilar kiradi. Bularga steroid garmonlari, yurak glikozidlari, gipoglikemik ta’siriga ega bo‘lgan preparatlar, kumarinlar guruhiga kiradigan antikoagulyantlar, ayrim antibiotiklar kiradi.

BS aniqlashni murakkabligi har vaqt xam odamlarni tajribada ishlatish imkoniyati bo‘lavermasligi, olimlarni boshqa ussularni qidirishga undadi. Undan tashqari in vivo ussulini korxona sharoitida amalga oshirish ancha murakkab.

21-maruza: Biologik samaradorlik va uni aniqlash usullari.

Reja:

Kirish

2, Biologik samaradorlik va uni aniqlash usullari

Xulosalar

Biosamaradorlik (BS) - dorining peroral, in’eksiya orqali, ingalyasion va boshqa yo‘llar bilan organizmga yuborilganda qon oqimiga tushgan dori vositasining bir qismidir. Bilamizki, qon tomiriga yuborilganda BS vosita 100% , boshqa yo‘llar bilan (peroral, rektal, mushak orasiga va boshq.) nisbatan kam va deyarli ko‘p hollarda 100% bo‘lmagan qismi qon oqimiga tushadi. Dori preparatlarining (DP) biologik samaradorligi ularning parchalanishi, erishi va dori vositalarining (DV) dori preparatidan ajralib chiqishga bog‘liq, shu sababli, dori preparatlari yaratishda yuqorida keltirilgan farmako-texnologik parametrlarni baholash majburiydir. SHuningdek, sanoat miqyosida ishlab chiqarishda ularni sifatini baholashda ushbu ko‘rsatkichlar albatta talabga javob berishi baholanishi lozim. Qattiq dori shakllarini parchalanishini aniqlash, ularni ichidan dori vositasini ajralib chiqishi to‘g‘risida to‘liq xulosa qilish imkonini bermaydi, shuning uchun biosamaradorligini baxolash uchun to‘g‘ri kelmaydi. Dori moddasining sifatini baxolashni eng qulay usuli bu dori vositalarining erish tezligini aniqlash usulidir. Qattiq dori shakllarini erish darajasini shu dorining miqdori eritmaga aniq vaqt ichida o‘tgan foizi tushuniladi. Dori vositasining har xil shakllarini solishtirish uchun hamda ishlab chiqarish jarayonida sifatini nazorat qilish uchun dori vositalarining erishini baxolash qulay. Erish tezligini aniqlash uchun ko‘p usul va qurilmalar ishlab chiqilgan.

Qurilmalar va usullar quyidagi shartlarga javob berishi kerak:

- qurilma har bir qismining tashqi ko‘rinishi o‘lchovini aniq bilish kerak;

- qurilma nisabatn oddiy, ishlatishda qulay, tajriba paytidagi

sharoit o‘zgarganda ham mos bo‘lishi kerak, xudi shu natijalarni chiqarib berish kerak;

- qurilmadagi erish jarayoni in vivo absorsiya jarayoni bilan moslanadi;

- qurilma boshqariladigan bo‘lishi kerak, tezlikni o‘zgartira olish kerak, bir tekis noturbulent aralashtirishni ta’minlashi kerak;

- qurilmaning konstruksiyasi ishlab turganida ham namunalarni erituvchi moddaning ichiga solinishi mumkin.

Erish jarayonida namunaga xech qanday mexanik zarrachalar ta’sir qilmasiligi kerak;

- eritish uchun ishlatiladigan idish yopiq va erish jarayonini kuzatish uchun ko‘rinuvchan bo‘lishi kerak. Eritish moddasining standarti

bo‘lishi kerak;

• 
  qurilma parchalanadigan, parchalanmaydigan flotatsion va maydalangan qattiq dori shakllari uchun mos bo‘lishi kerak.
  

Ko‘rsatilgan usulda tabletka parafin yordamida akrilli tutgichga (diskga) maxkamlanadi va erituvchi bilan tabletkaning faqat tepa qismi bir-biriga tegadi. Namunali tutgich 37 S° dagi 200 ml erituvchi bo‘lgan idishda aylanadi. Aylanishlar soni 300 yoki 400 ta.

Ushbu muammoni xal qilgan takomillashtirish namunani savatga yoki tutgichga qo‘yish bo‘lib hisoblanadi. Temir asosga o‘rnatilgan savatchaning joylashishi o‘zgarmasligiga savatning tagiga joylashtiriladigan mgnit orqali erishiladi. Ushbu qurilmalarning boshqa turida fiksatsiyasi plastinkalar orqali amalga oshiriladi. Plastinkalar kapsulalar organik oyna yoki teflondan tayyorlanib o‘ziga ko‘plab kapsula va tabletkalarni o‘rnatish imkonini beradi. Bunday qurilmadan foydalanishda kapsulalarni baholash bo‘yicha qiyinchiliklar bo‘lmaydi. Namunalar oldidagi erituvchining sirkulyasiyasi ham muntazam bo‘ladi.

- yuqorida ko‘rsatilgan qurilmadagi kabi 1 idish 2 qoqpoqlik;

- aralashtirgich 4, u vertikal valdan iborat 5, uning oxiriga parrak o‘rnatilgan 6, ikkita parallel chiziq bilan kesilgan dumaloq shaklga ega parrak; aralashtirgich chayqatmasdan mayin aylanishi kerak;

- suv hammomi, u xaroratni doimiy ravishda 37±0,5S° da ushlab turishi kerak.

Tajriba qilinayotgan dorining bittasi qurilmaga quyiladi. Parrakli qurilmaning aylanishini boshlashdan oldin uning parraklari preparat idishining tubiga tushiriladi; qattiq dozalangan shakllarni chiqib ketmasligi uchun to‘g‘ri keladigan qurilma yordamida, masalan sim yoki shisha spiral idishning tubiga joylashtiriladi.

Savatchali qurilmada preparatni savatchaga solib, uni aylanishdan oldin belgilangan xolatga tushirib qo‘yiladi.

Membranali tizimlar inson organizmidagi passiv absorbsiya bilan bog‘liq transportirovka harakteristikalariga o‘xshash tizimni shakllantirish uchun foydalaniladi. Bunday tizimlar in vivo sharoitida ta’sir etuvchi ko‘plab o‘zgaruvchanlarni tajribasini o‘tkazish imkonini beradi va yangi dori moddalarni hazm qiluvchi membranalardan o‘tish xususiyatini baholash uchun foydalaniladi.

Dori vositalarini membranalar orqali o‘tishini o‘rganishda membranalar quyidagi xossalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi:

a) dori vositasining qolib ketishligi minimal bo‘lishiga erishish uchun membrana yupqa bo‘lishi kerak;

b) dori vositasining membrana orqali o‘tishida uning membranada erishiga asoslangan bo‘lishi kerak (membrana teshiklaridan dori vositasining o‘tib ketishi mumkin bo‘lsa ) , uni bu maqsadda ishlatish mumkin emas) ;

v) membrana eksperiment paytida sezgirligini yo‘qotmasligi uchun mexanik yuklarga turg‘un bo‘lishi kerak;

g) membrana o‘tish tezligi va in vivo absorbsiyasi korrelyasiyasini isbotlashga imkon berishi kerak.

Membrana modellari ikki guruhga bo‘linadi: birinchi guruhga biokimyoviy va biofizikoviy tadqiqotlarga va membrana funksiyasini bajaruvchi va molekulyar tartibdagi bioeksperiment modelidagi membranalar; ikkinchi guruhga transportirovkani tadqiqotlari uchun xizmat qiladigan tezkor transportirovka qiluvchi membranalar kiradi. Bu erda gap, bir tomondan membranada yuz beruvchi sorbsiya va boshqa tomondan esa dori vositasining desorbsiyasi haqida ketayapti.

Sun’iy lipoid membranalarni uch xil usulda olish mumkin.

Birinchi usul lipoid va mos holdagi tashuvchi saqlovchi suyultirilgan eritmani quritish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

21-maruza: Biofarmatsеvtik tahlil. Biofarmatsеvtik tahlil uslublarini tanlash prinsipi va usullari. Biofarmatsеvtik tahlil usullarini o’ziga hosligi.

Reja:

Kirish

2.Erish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar

3.Erish tezligini aniqlash usullarining tasnifi.

4. Usullar va qurilmalar

5.YUmshoq dori shakllaridan (YUDSH)

Hulosalar

Dori moddasining ajralish tezligiga uning va peshobning pNi ham ta’sir ko‘rsatadi. Kislotali xossani namoyon qiluvchi moddalar peshob pNi kislotali bo‘lganda tez ajraladi (Masalan. morfin gdroxlorid, kodein fosfat, xinin sulfat, novokain). Kuchsiz asos xossasini namoyon qiluvchi moddalar peshob pNi ishqoriy bo‘lganda tez ajraladi ( mas. barbituratlar, salitsilatlar, sulfanilamid preparatlari). SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, grafik osti yuzasi (AUC - inglizcha area under curve) preparatni biologik suyuqlikdagi umumiy miqdorini ko‘rsatsa-da, biologik ta’sir darajasi to‘g‘risida to‘liq xulosa bera olmaydi. Grafikda ko‘rsatilgandek, uchchala yuza ham umumiy ko‘rinishda bir-biriga teng. Ammo grafiklarga etibor bilan qaralganda, shu narsa yaqqol ko‘rinib turibdiki, S dori shakli yuborilsa, dori preparatini konsentratsiyasi minimal terapevtik konsentratsiyaga ham etmaydi. Demak, bu dori shakli qo‘llanilganda kasalni davolash xususiyati bo‘lmaydi.

Dorining biologik ta’sir darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali belgilanishi mumkin:

1. Dori moddasini organizmdagi harakatini ko‘rsatuvchi grafik osti yuzasi.

2. Dori moddasini biologik suyuqlikdagi maksimal miqdori.

3. Dori moddasini organizmga so‘rilib, biologik suyuqlikdagi yuqori konsentratsiya hosil bo‘lguncha o‘tgan vaqt.

M. E. K. (minimal effektli konsentratsiya) – preparatni qondagi terapevtik ta’sir ko‘rsatmaydigan eng past (minimal) konsentratsiyasi.

Biologik ta’sir darajasi dorini bir marta yuborilgandan so‘ng uni qondagi miqdorini aniqlash yo‘li bilan olib boriladi. Bu usulni afzalliklaridan biri shuki, sog‘lom tanaga dorini ta’siri minimal darajada bo‘ladi. Dori konsentratsiyasini aniqlash davri dorini uch karra yarim parchalanish vaqtiga to‘g‘ri kelishi kerak. Dori venaga yuborilmay boshqa yo‘llar bilan yuborilganda esa, uning konsentratsiyasi ko‘tarilishida 3 nuqta va pasayishida 3 nuqta aniqlanishi kerak. SHuning uchun ko‘p qon sarflanadi, bu esa albatta tajribada qatnashayotgan odamlarga noqulayliklar tug‘diradi.

11 ta 19-25 yoshli erkaklar tajribada ishtirok etdilar Ular 50mg efedrin saqlovchi tabletkalarni og‘iz orqali qabul qildilar. Standart sifatida 5%li L- efedrin steril eritmasi yuborildi. Xar 1 soatda qon olinib, undagi dori modda miqdori aniqlandi (24 soat davomida). Olingan natijalar jadvalga kiritildi.

• 
  Rezomat-1" (Germaniya) asbobida dori turidan dori moddani ajralib chiqish tezligi suv fazada amalga oshiriladi (rN 1,2 dan 7,8 oralig‘ida bo‘ladi), bu muhit lipid qatlam xloroform bilan gidrostatik muvozanatda bo‘ladi. Suvli faza oshqazon-ichak tarmog‘i muhitini eslatadi. Lipid erituvchi esa lipid membrana orqali so‘rilishni ko‘rsatadi.
  

b) dori vositasining membrana orqali o‘tishi uning membranada erishiga asoslangan bo‘lishi kerak. (membrana teshiklaridan dori vositasining o‘tib ketishi mumkin bo‘lsa ), uni bu maqsadda ishlatish mumkin emas) ;

v) membrana tajriba vaqtida sezgirligini yo‘qotmasligi uchun mexanik yuklarga turg‘un bo‘lishi kerak;

g) membrana o‘tish tezligi va in vivo absorbsiyasi korrelyasiyasini isbotlashga imkon berishi kerak.

Fiziologlar baholashi bo‘yicha to‘qimalarda hujayra va kapilyarlar orasidagi eng katta masofa tahminan 0,125mm ga teng. Odam organizmini hujayrasini o‘rtacha diametri 0,01mm bo‘lgani uchun, dorivor preparat qon aylanish sistemasiga tushgandan keyin retseptorlar bilan maxsus o‘zaro ta’sirga kirishishdan oldin tahminan 10-12 hujayradan tashkil topgan biologik to‘siqdan o‘tishi kerak. Miya, ko‘z, ko‘krak suti va boshqa organ va to‘qimalarga tushish uchun dorivor modda gematoensefalik, gematooftalmik, plansentar kabi maxsus biologik to‘siqlarni engib o‘tishi kerak. Ko‘pincha dorivor moddalarni peroral, yani og‘iz orqali qabul qilish tavsiya etiladi. Dorilarni bu yo‘l bilan qabul qilish juda oddiy va qulaydir. SHu bilan birga bu yo‘l bilan dori qabul qilinganda uni bilogik samaradorligiga tasir etuvchi omillar miqdori ko‘p.

• 
  BJSST (1996yy.) va ES (1992y), RF (1995,2000yy) larda bioekvivalentlikni o‘rganish reglamentlari mavjud bo‘lib, ularda bu tekshiruvlarni o‘tkazish zaruriyati asoslab berilgan.
  
• 
  Terapevtik ta’sir kafolatlanishi shart bo‘lsa;
  
• 
  Terapevtik ta’sir doirasi katta bo‘lmagan preparatlarda;
  
• 
  Absorbsiya 70% dan kamligi hisobiga yoki eliminatsiya 79% dan ko‘p preparatlarda farmakokinetikasi bo‘yicha;
  
• 
  Fizik-kimyoviy xossalari ijobiy bo‘lmagan preparatlarda (eruvchanligi kam, turg‘un bo‘lmagan, polimorfizm va x.k.);
  
• 
  Biosamaradorligi bo‘yicha muammoli ekanligi hujjatda tasdiqlangan preparatlarda albatta bioekvivalentlikka tekshiruv o‘tkazilishi kerak.
  

Kirish

1. 
   Asosiy tushunchalar
   
2. 
   Bioekvivalentlikni o‘rganish ob’ektlari
   
3. 
   Bioekvivalentlikni o‘rganishda tekshiriluvchilar kontingentiga qo‘yilgan talablar
   
4. 
   Bioekvivalentlikni tekshirishda tahlil uchun qon olish tartibi
   

• 
  Ekvivalentlik – dorivor moddaning yoki dori preparatining analitik me’yoriy hujjatlarda keltirilgan miqdoriga to‘g‘ri kelishi yoki ta’siri bo‘yicha solishtirilayotgan modda bilan mos kelishi. Bioekvivalentlik - invivo va in vitro usulida aniqlanadi. Farmatsevtik ekvivalent – texnologik me’yor bo‘yicha ma’lum dori turida bir dozada bir xil dori moddasi saqlagan dori preparatining talabga javob berishi. Klinik ekvivalent - biror bir kasallikni davolashda yoki kasallik oldini olishda dori preparatining bir xil dozada qabul qilinganda bir xil terapevtik faolligini ko‘rsatuvchi omil.
  

• 
  BJSST (1996yy.) va ES (1992y), RF (1995,2000yy) larda bioekvivalentlikni o‘rganish reglamentlari mavjud bo‘lib, ularda bu tekshiruvlarni o‘tkazish zaruriyati asoslab berilgan.
  
• 
  Terapevtik ta’sir kafolatlanishi shart bo‘lsa;
  
• 
  Terapevtik ta’sir doirasi katta bo‘lmagan preparatlarda;
  
• 
  Absorbsiya 70% dan kamligi hisobiga yoki eliminatsiya 79% dan ko‘p preparatlarda farmakokinetikasi bo‘yicha;
  
• 
  Fizik-kimyoviy xossalari ijobiy bo‘lmagan preparatlarda (eruvchanligi kam, turg‘un bo‘lmagan, polimorfizm va x.k.);
  
• 
  Biosamaradorligi bo‘yicha muammoli ekanligi hujjatda tasdiqlangan preparatlarda albatta bioekvivalentlikka tekshiruv o‘tkazilishi kerak.
  

Quyidagi hollarda:

• 
  - klinik oldi izlanishlari;
  
• 
  - preparatni veterinariya amaliyotida qo‘llashga tavsiya qilinganda bu tadqiqotlar jonivorlarda o‘tkaziladi.
  
• 
  Bu holda bioekvivalentlik termini farmakokinetik ekvivalentlik terminiga almashtiriladi.
  
• 
  Bioekvivalentlikni o‘rganishda tekshiriluvchilar kontingenti maksimal darajada bir xil bo‘lishi kerak.
  
• 
  Natijalar bir xil chiqishi uchun 18-55 yoshli sog‘lom odamlar (ayol yoki erkaklar) tanlab olinadi;
  
• 
  Og‘irligi normal fiziologik og‘irligidan 20% dan oshmagan odamlar bo‘lishi k-k.
  
• 
  CHekmaydigan kishilar bo‘lishi maqsadga muvofiq;
  
• 
  Ba’zi hollarda sog‘lom adam o‘rniga biror kasallik bilan og‘rigan bemorda tekshiruv o‘tkaziladi (onkologik va VICH –infeksiyani davolashda qo‘llaniladigan preparatlar sinalganda).
  
• 
  Minimal tekshiriluvchilar soni-12 kishi bo‘lishi k-k.
  
• 
  Tekshiriluvchilarga dublyor ham tayyorlab qo‘yiladi, ularning soni umumiy tekshiriluvchilar sonining 25%ini tashkil etadi.
  

Kirish

-absolyut

-nisbiy.

2.Farmakokinetik usulda BS ni aniqlash

3.Korrelyasiya koeffitsientini aniqlash

Hulosa

Tayyor dorilarni biosamaradorligini aniqlashning ikki hil usuli mavjud:

- farmakokinetik

- farmakodinamik

Birinchi usul dori shakli yuborilgandan so‘ng ma’lum vaqt ichida uni qondagi, peshobdagi konsentratsiyasining o‘zgarishi yoki chiqish tezligini aniqlash orqali o‘rganiladi.

Ikkinchi usul dori modda yoki uning faol metabolitlari bilan bo‘ladigan farmakodinamik va biologik ta’sirlarini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, bu usul ancha murakkab hisoblanadi.

SHuning uchun birinchi usul ko‘p qo‘llaniladi. Biologik ta’sir darajasini aniqlash taqqoslash tipida olib boriladi. Bunda tekshirilayotgan dori shakli (standart) bilan taqqoslanadi.

Farmakokinetikada qo‘llaniladigan usullar

- in vivo

- in vitro usullari

in vitro - instrumental usul bo‘lib, turli hil asbob uskunalar yordamida dori turidagi dori moddani ajralib chiqish tezligini aniqlash orqali amalga oshiriladi.

BS ni aniqlash tenglamasi:

BS % bilan ifodalanadi va quyidagi formula orqali topiladi.

BS = (B : A) x 100%;

bu erda: BS – biosamaradorlik;

A – standart DT berilgandan so‘ng undan so‘rilgan DM miqdori;

V – tekshirilayotgan DT berilgandan so‘ng undan so‘rilgan DM miqdori;

Biosamaradorlik (BS) turlari:

Absolyut BS

Nisbiy BS

Absolyut biosamaradorlikni aniqlashda, standart dori shakli sifatida venaga yuboriladigan dori shakli olinadi. Venaga yuboriladigan dori shakli aniq natija beradi, yuborilgan doza katta qon aylanish sistemasiga tushadi va biologik ta’sir darajasi to‘liq (100%) bo‘ladi.

Dorini nisbiy biologik samaradorligini aniqlash ko‘p tarqalgan va maqsadga muvofiqdir. Bunda standart hisobida dori preparatini ichiladigan eritmasi olinadi. Agar preparat suvda erimasa, uni og‘iz orqali yuboriladigan shakli olinishi mumkin. Har ikki holda ham dori shakllarini xarakteristikalari to‘liq keltirilgan bo‘lishi shart.

Biologik samaradorlikni farmakokinetik usulda aniqlash uchun, belgilangan vaqt oralig‘ida organizdan biologik suyuqlik olinib, undagi dori modda konsentratsiyasi aniqlanadi.

Biologik suyuqlik sifatida vena yoki arteriyadan olingan qon, peshob ishlatilishi mumkin. Dori preparati yoki uning metabolitini biologik suyuqlikdagi miqdori haqidagi natijalar jadvalga kiritilib, ular asosida grafik tuziladi.

Ko‘rgazma №1. Tayyorlash usuli bilan farqlanadigan bir xil doza bir xil shakldagi dorining og‘iz orqali yuborilganda so‘rilishi va qondagi konsentratsiyasini ko‘rsatuvchi grafik.

T_max – Maksimal terapevtik konsentratsiya.

T_min – Minimal terapevtik konsentratsiya.

Agar kasalga “S” dori formasi berilsa, dori moddasining qondagi konsentratsiyasi minimal terapevtik ta’sir ko‘rsatish uchun ham etarli bo‘lmaydi. Bu holat dori moddasi qonga yomon so‘riladigan shaklda berilganligini ko‘rsatadi va bemor dori foydasidan, uning davolash xususiyatidan mahrum etilgan bo‘ladi. Faqat “V” formadagi dori moddasi tanaga yaxshi so‘riladi va uning qondagi konsentratsiyasi etarli darajada ma’lum vaqt turg‘un bo‘ladi.

Dorining biologik ta’sir darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali belgilanishi mumkin:

1. Dori moddasini organizmdagi harakatini ko‘rsatuvchi grafik osti yuzasi.

2. Dori moddasini biologik suyuqlikdagi maksimal miqdori.

3. Dori moddasini organizmga so‘rilib, biologik suyuqlikdagi yuqori konsentratsiya hosil bo‘lguncha o‘tgan vaqt.

M. E. K. (minimal effektli konsentratsiya) – preparatni qondagi terapevtik ta’sir ko‘rsatmaydigan eng past (minimal) konsentratsiyasi.

S_A – “A” dori formasi yuborilgandagi dori preparatini maksimal konsentratsiyasi .

S_V – “V” dori formasi yuborilgandagi dori preparatini maksimal konsentratsiyasi .

S_S – “S” dori preparati yuborilgandagi dori formasining maksimal konsentratsiyasi.

T_A, T_{V ,}T_S –A, B, S dori shakllari yuborilganda qonda hosil bo‘lguncha qadar ketgan vaqt.

SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, grafik ostidagi yuza preparatni biologik suyuqlikdagi umumiy miqdorini ko‘rsatsada, biologik ta’sir darajasi to‘g‘risida to‘liq xulosa bera olmaydi. Grafikda ko‘rsatilgandek, uchchala yuza ham umumiy ko‘rinishda bir-biriga teng. Ammo grafiklarga etibor bilan qaralganda, shu narsa yaqqol ko‘rinib turibdiki, S dori shakli yuborilsa, dori preparatini konsentratsiyasi minimal terapevtik konsentratsiyaga ham etmaydi. Demak, bu dori shakli qo‘llanilganda kasalni davolash xususiyati bo‘lmaydi.

Korrelyasiya Korrelyasiya (ot lat. correlatio – sootnoshenie, vzaimosvyaz), korrelyasionnaya zavisimost – statisticheskaya vzaimosvyaz dvux ili neskolkix sluchaynыx velichin (libo velichin, kotorыe mojno s nekotoroy dopustimoy stepenyu tochnosti schitat takovыmi).

S biofarmatsevticheskoy tochki zreniya korrelyasiyu mojno predstavit kak vzaimosvyaz mejdu sootvetstvuyuщimi in vitro xarakteristikami i in vivo parametrami biodostupnosti.

Korrelyasiya mojet bыt dokazana putem rascheta koeffitsienta korrelyasii s pomoщyu uravneniya regressii. Korrelyasiya koeffitsientini hisoblash formulasi:

• 
  R-korrelyasiya koeffitsienti.
  
• 
  X -erigan modda miqdori mg,% Xi-erigan moddani o‘rtacha miqdori, mg,%
  
• 
  Y-gipolipidemik samaradorlik, mg,%
  
• 
  Yi-gipolipidemik samaradorlikning o‘rtacha miqdori mg,%
  
• 
  n-tajriba soni M_r -korrelyasiya koeffitsientining o‘rtacha xatoligi
  

o‘tkazilgan tajribalar natijalari

Tajribalar, №	Biosamaradorlik,%
	In vitro usuli	In vivo usuli
1	82,75	61,30
2	82,60	61,10
3	84,25	60,85
4	83,25	60,05
5	83,90	60,00

R-korrelyasiya koeffitsienti.





Y-gipolipidemik samaradorlik, mg,%



n-tajriba soni