|
Экология” фанидан
|
| bet | 1/8 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 32,58 Kb. | | #246500 |
Bog'liq BESHIMOVA.Ekologiya
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
МУҲАММАД АЛ-ХОРАЗМИЙ НОМИДАГИ
ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ
“Энергия таъминлаш тизимлари” кафедраси
“ЭКОЛОГИЯ”
фанидан
Мустақил иш
Бажарди:AKT __таълим йўналиши
__060-20-гуруҳ
Beshimova O’g’iljon
талабанинг Ф.И.Ш.
Қабул қилди: қ.ўқ.
Тошкент
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar va birikmalarni ajratish
Reja:
Atmosfera havosining ifloslanishi
Ifloslantiruvchi manbalar va birikmalarni ajratish
Ifloslanishni oldini olish usullari
Atmosfera havosini yaxshilash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Havoning ifloslanishi — atmosferada odamlar va boshqa tirik mavjudotlar sogʻligʻiga hamda iqlimga zarar yetkazuvchi moddalarning mavjudligi sababli kelib chiqqan ifloslanish. Gazlar (shu jumladan ammiak, karbon monoksit, oltingugurt dioksidi, azot oksidi, metan, karbonat angidrid va xlorftorokarbonlar, qattiq zarralar (organik va anorganik) va biologik molekulalar kabi havoni ifloslantiruvchi moddalarning har xil turlari mavjud.
So'nggi paytlarda butun dunyoda ekologik vaziyat va atrof-muhitni muhofaza qilish muammosi muhokama qilinmoqda. Havoning ifloslanishi barcha turdagi ifloslanishlar ichida eng xavfli hisoblanadi, chunki u harakatchan va atrof-muhitning deyarli barcha komponentlarini katta maydonlarda ifloslantirishi mumkin. Havoni ifloslantiruvchi manbalarga qazib olinadigan yoqilg'ilarning yonishi, qishloq xo'jaligi faoliyati va tog'-kon sanoatlari sabab bo`ladi.
Atmosferani eng keng tarqalgan va eng og'ir ifloslantiruvchi moddalari karbonat angidrid, oltingugurt dioksidi, azot oksidi va changdir. Atmosfera havosining ifloslanishi chang va gazga bo'linadi. Havo tarkibi agar uning kimyoviy tarkibi odamlar, o'simliklar va hayvonlar salomatligiga, shuningdek, atrof-muhitning boshqa elementlariga (suv, tuproq) salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa ushbu havo ifloslangan havo hisoblanadi.
Atmosfera ifloslanishining asosiy manbalariga quyidagilar kiradi:
- sanoatlashtirish va aholi sonining ko'payishi;
- energetika sanoati,
- transport sanoati,
- tabiiy manbalar.
Energiyaga talabning ortib borishi uglevodorodlarning yonishini havoning antropogen ifloslanishining asosiy manbaiga aylantirdi. Atmosfera ifloslanishining antropogen manbalariga quyidagilar kiradi:
- kimyoviy yoqilg'i konvertatsiyasi;
- xom ashyoni qazib olish va tashish;
- kimyo sanoati;
- qayta ishlash sanoati;
- metallurgiya sanoati;
- sement ishlab chiqarish;
- xom ashyo va chiqindilar uchun poligonlar;
- motorizatsiya. Atmosferani ifloslantiruvchi tabiiy manbalarga esa asosan quyidagilar kiradi:
vulqon otilishi, tog' jinslarining kimyoviy parchalanishi, o'rmon va dasht yong'inlari,chaqmoq, kosmik chang, biologik jarayonlar natijasida paydo bo`lgan ifloslantiruvchi manbalar misol bo`la oladi. Ifloslangan havo odamlar tomonidan asosan nafas olish jarayonida so'riladi. Bu nafas olish kasalliklari, allergiya va reproduktiv kasalliklarning rivojlanishiga hissa qo'shadi. Insonning kundalik hayotida havoning ifloslanishi metall va qurilish materiallarining korroziyasiga olib keladi. Shuningdek, u o'simlik dunyosiga salbiy ta'sir ko'rsatadi, fotosintez, transpiratsiya va nafas olish jarayonlarini buzadi. Ifloslangan havo ham suv va tuproq holatini yomonlashtiradi.
Global miqyosda havoning ifloslanishi iqlim o'zgarishiga ta'sir qiladi. Havoning ifloslanishi ichimlik suvining kislotaliligini ham oshiradi. Atmosfera ifloslanishining oqibatlariga quyidagilar kiradi: Kislota yomg'irlari pH darajasi past bo'lgan yog'ingarchilikdir. Ular tarkibida sulfatlangan ko'mirning yonishi natijasida oltingugurt oksidi bilan ifloslangan atmosferada hosil bo'lgan sulfat kislota, shuningdek, azot oksidlaridan hosil bo'lgan azot kislotasi mavjud. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, kislotali yomg'ir chaqaloqlar o'limini va o'pka kasalliklarini rivojlanish xavfini oshiradi, shuningdek, daryolar va ko'llarning kislotalanishiga, o'simlik va hayvonot dunyosining yo'q qilinishiga, tuproqning degradatsiyasiga, yodgorliklar va me'morchilikning buzilishiga olib keladi. Atmosfera havosi gazlar va uchuvchan organik birikmalarning bug'laridan tashqari, suyuq va qattiq aerozollar misolidagi muallaq moddalar bilan ham ifloslanadi. Muallaq zarrachalarning kelib chiqishi tabiiy va sun'iy (antropogen) bo'lishi mumkin, ular shuningdek, atmosferada yuz beradigan kimyoviy reaksiyalar oqibatida ham paydo bo'ladi. Atmosferada ifloslantiruvchi moddalarning tarqalishiga meteorologik omillarning ta‘siri: Tutun quvurlari, o`choq yoki avtomobillarning chiqaruv quvurlaridan ajralayotgan gazlar atmosfera havosiga aralashib ketadi. Uning darajasi faqatgina masofaga emas, balki shamol va ob-havo sharoitlariga ham bog‘liqdir. Sanoat korxonasini joylashtirish uchun hudud tanlashda chiqindi manbai bilan aholi punkti orasidagi masofani yo`qolib ketishi yoki kamayishi xavfini hisobga olish kerak. Aholi zich joylashgan mavze yaqinida, ishlab chiqarish jarayoni muqarrar ravishda Atmosfera havosini nihoyatda qo`llansa hidli moddalar bilan ifloslantirishi bilan bog‘liq bo`lgan sanoat korxonasi joylashtirilsa, texnikaning ilg‘or, zamonaviy rivojlanish darajasini hisobga olinganda ham, insonlar uchun albatta turli noqulayliklarni tug‘dirishi muqarrardir.
Havoning ifloslanishini oldini olish chora-tadbirlariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: - aholi punktlaridagi aholi sog‘lig‘ini muhofaza qilish maqsadida atmosferani tekshirish, shuningdek, ifloslangan havoning o`simlik va hayvonlarga ta‘sirini aniqlash uchun qishloq xo`jaligi hududlarida havo tarkibini tadqiq etish. - xodimlar salomatligini saqlash uchun ishlab chiqarish binolarida ishchi zonalar havosining tozaligini nazorat qilish.
Atmosfera yer sharining havo qobig'i bo'lib, biosferada hayot mavjudligini taminlovchi asosiy manbalardan biridir. Atmosfera barcha jonzotlarni zararli kosmik nurlardan himoya qilib turadi, sayyora yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agar havo qobigl bo'lmaganida yer yuzasida kunduzi harorat +100 C va kechqurun-100 C harorat kuzatilgan bo'lar edi. Atmosferaning yuqori chegarasi taxminan 2000 km balandlikdan o'tadi, atmosfera bir necha qatlamlardan iborat bo’lib. Uning asosiy massasi 10-16 km balandlikkacha bo’lgan quyi troposfera qismida joylashgan, ob - havo va iqlim ko'p jihatdan atmosferadagi jarayonlar bilan bog'liq. Begona qo'shimchalari bo'lmagan atmosfera havosi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat; azot-78.1%, kislorod 20.9%, argon va boshqa inert gazlar 0.95%, karbonat angidrid 0.03 %. Boshqa gazlarning miqdori nisabtan kam . Bundan tashqari havoda doim 3-4 % suv bug'lari. Chang zarralari bo’ladi.
Atmosferadagi har bir gaz o'ziga xos fizik va kimyoviy xususiyatlarga egadir.Yigirmanchi asr davomida antropogen faoliyat bilan bog'liq atrof-muhit va aholi salomatligiga ta'siri tobora ortib bormoqda (bobda muhokama qilingan) Atrof-muhit salomatligi uchun xavflar) ifloslanish oqibatlarini kamaytirish uchun usullar va texnologiyalarni ishlab chiqish va qo'llashga turtki bo'ldi. Shu nuqtai nazardan, hukumatlar tartibga solish va boshqa siyosat choralarini qabul qildilar (bobda muhokama qilinadi Atrof-muhit siyosati) salbiy ta'sirlarni minimallashtirish va atrof-muhit sifati standartlariga erishishni ta'minlash.
Ushbu bobning maqsadi atrof-muhitning ifloslanishini nazorat qilish va oldini olish uchun qo'llaniladigan usullarga yo'nalish berishdir. Suv, havo yoki er sifatiga salbiy ta'sirlarni bartaraf etishning asosiy tamoyillari joriy etiladi; e'tiborni nazoratdan profilaktikaga o'tkazish ko'rib chiqiladi; va individual atrof-muhit vositalari uchun qurilish echimlarining cheklovlari ko'rib chiqiladi. Masalan, qattiq chiqindilarni noto'g'ri boshqarish usullari orqali bu ifloslantiruvchi moddalarni quruqlikka o'tkazish uchun tutun gazidan iz metallarni olib tashlash orqali havoni himoya qilish etarli emas. Integratsiyalashgan multimedia yechimlari talab qilinadi.
|
| |
