Elektrokimyoning asosiy tushunchalari

Elektrokimyoning asosiy tushunchalari.
Reja :
1. Kirish.
2. Elektrokimyoviy jarayonlar.
3. Elektrosintez tushunchasi va Kolraush qonuni.
4. O’zbekistonda elektrokimyoning ahamiyati.
5. Elektrokimyoning asoschilari.
6. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati.

Yillar davomida kimyoviy energiyalarning elektr energiyasiga aylanish
asoslari va tamoyillari haqidagi va aksincha kimyoviy reaktsiyalarni elektr
usullari bilan boshqarish asoslarini o‘rgatuvchi fan bo‘lmish elektrokimyo
tinimsiz rivojlanib keldi. 
Elektrokimyoning bir fan sifatida taraqqiy etishi ilmning boshqa sohalari
bilan uzviy aloqadorligida hamda asbobsozlikning rivojlanishi yordamida
sodir bo‘lgan. Masalan, fizikadagi elektromagnit hodisalarining paydo
bo‘lishi faqat elektrokimyoning sharofati bilan birinchi kimyoviy tok manbasi
yaratilgandan keyin mumkin bo‘ldi.

Elektrokimyoviy jarayonlar — fizik kimyoning tarkibida ionlari boʻlgan
sistemalarni (eritmalar va qattiq elektrolitlar), shuningdek, 2 faza
chegarasida zaryadli zarralar (ionlar va elektronlar) ishtirokidagi jarayonlar
va hodisalarni oʻrganadigan boʻlimi. Odatda, fazalardan biri metall yoki
yarimoʻtkazgich, ikkinchisi esa eritma yoki elektrolit suyuqlanmasi yoxud
qattiq elektrolit boʻladi. 
Aksari hollarda bu 2 fazaning oʻzaro taʼsirida elektr toki hosil boʻladi. Shu 
sababli elektr toki hosil boʻlishi yoki aksincha kimyoviy birikmalarga elektr
tokining taʼsiri natijasida kechadigan fizikkimyoviy jarayonlarni oʻrganadigan
fan deb hisoblanadi.
Elektr toki va kimyoviy hodisalarning oʻzaro bogʻliqligi borasidagi ilk 
tadqiqotlar 18-asrning 2-yarmiga taalluqli. Lekin bu tadqiqotlar oʻsha davrda
kuchli elektr manbalari boʻlmagani bois tasodifiy tavsifga ega

Bunday manba 18—19-asrlarda L. Galvani va A. Volgpa ishlari
natijasida paydo boʻldi va shu sababli E.ni ularning nomlari bilan
bogʻlaydilar. Keyinchalik galvanik elemenshlar deb nom olgan
mukammalroq kimyoviy tok manbalari ishlab chiqildi. Ulardan
foydalanib fizika sohasida koʻpgina kashfiyotlar qilindi, elektr va
magnetizmning qator asosiy qonunlari ochildi.
19-asrning 60-yillarida dinamomashinalarning kashf etilishi
natijasida galvanik elementlar elektr manbalari sifatida oʻz
ahamiyatini yoʻqotdi; 20-asrda yarimoʻtkazgichli radiotexnika, 
mikroelektronika, kosmik texnikaning rivojlanishi bilan ularga
boʻlgan yangi qiziqish paydo boʻlgan. Hozirgi vaqtda avtonom
kimyoviy tok manbalarining roli yanada ortdi.

Galvanik elementdagi elektr yurituvchi
kuch (EYUK) mohiyatini tushuntirish
uchun energiyaning saqlanish qonuni
ochilgandan soʻng V. Nernst ishlarida
ifodalangan kimyoviy nazariya olgʻa
surildi. Bu nazariyaga muvofiq, galvanik
elementdagi elektr energiyaning manbai
metall elektrod va elektrolit eritmalari
chegaralarida sodir boʻladigan kimyoviy
reaksiyalar energiyasidir
.
Gibs — Gelmgoltsning termodinamik
tenglamasi galvanik element EYUKni
reaksiyaning issiqdik effekti va
temperatura bilan bogʻlash imkoniyatini, 
Nernst tenglamasi (1888) esa EYUKning
elektrolit konsentratsiyasiga
termodinamik bogʻliqligini koʻrsatadi. 
Keyinchalik Nernst nazariyasi baʼzi
hollarda amaliyotga toʻgʻri kelmasligi
aniqlandi.

20-asrning 30—40-yillarida A.N.Frumkin Volta va Nernst 
ishlarini rivojlantirish natijasida galvanik element EYUK 
paydo boʻlish mexanizmining toʻgʻri yechimini topdi. 19-
asr boshlarida elektrolizning ochilishi, suvning vodorod va
kislorodga ajralishi (A. Karleyl va U. Nikolson), №ON va
KON dan ilk bor metall holdagi natriy va kaliy olinishi (G. 
Devi, 1807), elektrolizning miqdoriy qonunlari (Faradey
qonunlari) aniqlanishi Elektrokimyoning rivojlanishiga
katta hissa qoʻshdi.
1838-yilda B.S. Yakobinning galvanik elementni
mukammallashtirish borasidagi ilmiy tadqiqotlari
natijasida metall tuzlarini elektrokimyoviy usulda qaytarib
katodda sof metall olib galvanotexnikaga asos solindi. 
Hozirgi vaqtda suv, tuzlarning suvdagi eritmalari va organik
moddalarni metall ajratmasdan elektroliz (Elektrosintez)
qilishga asoslangan kuchli elektrokimyoviy ishlab chiqarish
mavjud.