Zamonaviy elektronika tarixi, rivojlanish bosqichlari va istiqbollari

E L E K T R O N I K A VA S X E M A L A R 1
10
Uchinchi bosqich
Dj. Bardin, V. Bratteyn va V. Shoklilar tomonidan 1948 yilda
elektronikaning asosiy aktiv elementi
bo‘lgan bipolyar tranzistorning ixtiro etilishi bilan
boshlandi. Bu ixtiroga Nobel mukofoti berildi. Tranzistor elektron lampaning barcha
vazifalarini bajarishi bilan birga, uning: past ishonchlilik,
ko‘p energiya sarflash, katta
o‘lchamlari kabi asosiy kamchiliklaridan xoli edi.
To‘rtinchi bosqich integral mikrosxemalar (IMS) asosida elektron qurilma hamda
tizimlar yaratish bilan boshlandi va mikroelektronika davri deb ataldi.
Mikroelektronika
– fizik, konstruktiv-texnologik va sxemotexnik usullardan
foydalanib yangi turdagi elektron asboblar
– IMSlar va ularning qo‘llanish prinsiplarini
ishlab chiqish
yo‘lida izlanishlar olib borayotgan elektronikaning bir yo‘nalishidir.
Hozirgi kunda telekommunikatsiya va axborotlashtirish tizimining rivojlanish darajasi
tom
ma’noda mikroelektronika va nanoelektronika mahsulotlarining ularda qo‘llanilish
darajasiga
bog‘liq.

E L E K T R O N I K A VA S X E M A L A R 1
11
Birinchi IMSlar 1958 yilda yaratildi. IMSlarning hajmi ixcham,
og‘irligi kam,
energiya sarfi kichik,
ishonchliligi
yuqori
bo‘lib, hozirgi kunda uch konstruktiv-
texnologik variantlarda yaratilmoqda: qalin va yupqa pardali,
yarimo‘tkazgichli va gibrid.
1965 yildan buyon mikroelektronikaning rivoji G. Mur qonuniga muvofiq bormoqda,
ya’ni har ikki yilda zamonaviy IMSlardagi elementlar soni ikki marta ortmoqda. Hozirgi
kunda elementlar soni 106
÷109 ta bo‘lgan o‘ta yuqori (O‘YuIS) va yuqori (GYuIS)
IMSlar ishlab chiqarilmoqda. Mikroelektronikaning qariyb yarim asrlik rivojlanish davri
mobaynida IMSlarning keng nomenklaturasi ishlab chiqildi.
Telekommunikatsiya va axborot
– kommunikatsiya tizimlarini loyihalovchi va
ekspluatatsiya qiluvchi mutaxassislar uchun zamonaviy mikroelektron element bazaning
imkoniyatlari haqidagi bilimlarga ega
bo‘lish muhim. Integral mikroelektronika rivojining
fizik chegaralari mavjudligi sababli, hozirgi kunda
an’anaviy mikroelektronika bilan bir
qatorda, elektronikaning yangi
yo‘nalishi – nanoelektronika jadal rivojlanmoqda.

E L E K T R O N I K A VA S X E M A L A R 1
12
Nanoelektronika
o‘lchamlari 0,1 dan 100 nm gacha bo‘lgan yarim o‘tkazgich
tuzilmalar elektronikasi
bo‘lib, mikroelektronikaning mikrominiatyurlash yo‘lidagi
mantiqiy davomi hisoblanadi. U qattiq jism fizikasi, kvant elektronikasi, fizikaviy kimyo
va
yarimo‘tkazgichlar elektronikasining so‘nggi yutuqlari negizidagi qattiq jismli
texnologiyaning bir qismini tashkil etadi.
So‘nggi yillarda nanoelektronikada muhim amaliy natija-larga erishildi, ya’ni
zamonaviy telekommunikatsiya va axborot tizimlarning negiz elementlarini tashkil
etuvchi: geterotuzilmalar asosida yuqori samaradorlikka ega lazerlar va nurlanuvchi
diodlar yaratildi; fotoqabulqilgichlar,
o‘ta yuqori chastotali tranzistorlar, bir elektronli
tranzistorlar, turli xil sensorlar hamda boshqalar yaratildi. Nanoelektron
O‘YuIS va
GYuIS mikroprotsessorlarni ishlab chiqarish
yo‘lga qo‘yildi.
Shvetsiya Qirolligi fanlar akademiyasi ilmiy ishlarida tezkor tranzistorlar, lazerlar,
integral mikrosxemalar (chiplar) va boshqalarni ishlab chiqish bilan zamonaviy axborot
kommunikatsiya texnologiyalariga asos solgan olimlar
– J.I. Alferov, G. Kremer, Dj.S.
Kilbini Nobel mukofoti bilan taqdirladi.

E L E K T R O N I K A VA S X E M A L A R 1
Elektr zanjirlarining rivojlanishi va jamiyat hayotining barcha sohalariga (sanoat,
transport, axborot tizimlari, tibbiyot, maishiy xizmat) jadal kirib borishi, uning turli xil
vositalar bilan signal turini
o‘zgartirish, uzoq mosofalarga yetkazish, signallar va axborotni
o‘zgartirish va uzatish muammolarini yechishga imkon berishi bilan izohlash mumkin.
Elektron hisoblash mashinalarining juda katta tezlikda murakkab matematik amallarni,
tenglamalar va masalalarni yechishida, murakkab ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatik
boshqarishda signallar, tasvir va axborotning boshqa har xil turlarini (telegraf, radio,
televideniye, mobil, internet aloqalari) qayta ishlash, uzatish jarayonlarida elektr
signallardan foydalaniladi.
Hozirgi zamon axborotni yetkazish, qayta ishlash tizimlari shunday murakkab texnik
qurilmalar
bo‘lib, elektr zanjirlari nazariyasi, radiotexnika, elektronika va hisoblash
texnikasining eng oxirgi ilmiy texnik yutuqlarini
o‘z ichida mujassamlantirgandir.

Download 0,72 Mb.