|
Energetika auditi metodlari
|
| Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 21.29 Kb. | | #155529 |
Bog'liq Energetika auditi metodlari to\'garak jurnali, 16maktab beyjik, O, Презентация1, 11-sinf Informatika nazorat ishi, klaster, jurayeva-sevinch-falsafa-fani-amaliy-topshiriq, 6-labor. texnik mexanika (1), cdPQov0ZRVO8z9kTWAfSCUyU4dZ8Kykn7njqyV79, Kurs ishi 60%, C shart operatori, 3-Ma\'uza, 1-Ma’ruza mashg’uloti. Mavzu Kirish. C dasturlash tili. , MS Excel 1, KOmp tarmoq
Energetika auditi metodlari.
Mavjud bo'lgan ekspertlar bahosiga ko'ra. hozirgi vaqtda soqilg'ienergetik manbalarining iste'moli jahon miqyosida >iliga o'rtacha 1- 2% muntazam barqaror ortib borayotganligi hamda uchinchi davlatlardan energiya borasida qaramlikning ortib borayotganligi kuzatilmoqda va u 2020-yil istiqboliga ko'ra umumiy iste'molining 70% ga yetadi. Energiya iste'molining tez o ’sishi avvalambor jahon miqyosidagi ishlab chiqarishi muntazam ko’payib boravotganligiga bog'liq. Shuning uchun energiya iste'molining dinamikasini ko'rib chiqishda. uning dtrajasini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichning o'zgarishi bilan nisbatlash lozim. Yevropa ittifoqi. AQSh. Yaponiya iste'molchilarining energiyadan samarali foydalanish siyosatiga o'tishga majbur qilgan omillar. bu - bozor mexanizmlari (energiya manbalari narxining o'sisiii energiya samaradorligi texnologiyalarini joriy qilishga darakchi bo'lgan). hukumat miqyosida kelishilgan va dasturlar. Ushbu davlatlar tajribasining tahlili shuni ko'rsatib turibdiki davlat siyosatsiz va energiya saqlash dasturisiz. energetik menejment tizimini yaratmasdan turib. krizis (tanglik)dan chiqib bo'lmavdi. 1970-yillardagi Neft tangligidan keyingi 15 уiliar mobaynida g'arbdagi sanoat davlatlaming sezilarli manbalari ishga tushirilishi mumkin bo'lgan energiyadan samarali foydalanishi siyosati natijasida odam boshiga energiya iste'mol qilish hajmi barqarorlashgan. o'sha vaqtda milliy mahsulot hajmi sifatida qarivb 30% ga oshgan. Bu natijalar energiya tejash siyosatini tatbiq qilishning texnik va iqtisodiy jihatdan tashkil qilinganligi tufavli olingan. Agarda ushbu davlatlaming energivaga talabi 1973-yil darajasida qolganda edi. 1986-yilga kelib energiya iste'moli 24% ga oshgan bo'lar edi. Iste’molchilarning 11 guruhi ajratilgan: Energi\aga talablar Energiya ta'minotiga kam xarajat qiluvchi yirik sanoat va iste'molchilar Birinchi guruhdagi iste'molchilar - sanoatining asosiy energiya talab tarmoqlari (pul. alyuminiy eritish. kimyoviy moddalar. senient. qog'oz ishlab chiqarish va hokazolar) qat'i\ xalqaro raqobat sharoitlarida ular energiyadan samarali foydalanishni ta ’minlovchi :e\nologik jarayonlardan foydalanibgina tirik qolishi mumkin boigan. Ushbu tarmoqlarda shu ishga undovchi sabablar pavdo boigan va energiyadan samarali foydalanish dasturini amalga oshirish uchun ularning asosiy vositalari boigan. Shunga qaramay, takomillashtirish jarayonini tezlashtirish va milliy nominatsiyalarning raqobatbardoshligini oshirish uchun ular hukumat tomonidan qoilab quwatlangan. Boshqa sohalarda, shu qatorda qolgan sanoat tarmoqlarida energiya ta'minoti bilan bogiiq chiqimlar unchalik katta emas, shu sababli ushbu iste'molchilarni zudlik bilan harakat qilishga majbur qilish uchun hojat vo'q. Agarda narx iste'molchi toiashga qodir boimaganda edi, unda ehtimol iste'molchining kamayishi ro'y bergan boiar edi, bunda xizmatlar soni kam berilgan yoki ishlab chiqarishni boshqa xil kam energiya sarf boiadigan mahsulot ishlab chiqarishga yo‘naltirilar edi. Iste’molchilarning ushbu guruhiga tegishli m ab lag iar berish, va rag‘bat!antiruvchi shart - sharoitlar yaratishi zarur b o ia r edi. Keng doirada ochiq m ablagiashtirish dasturlari, iste’molchilar huquqini shakllantiruvchi va ularni energiya tejovchi texnologiya va uskunalar tatbiq qilishga chorlovchi hukumat miqyosidagi kelishilgan harakatlar amalga oshirilgan edi. Afsuski, hozirgi MDH (Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi) mamlakatlarida energiya manbalarini samarasiz ishlab chiqarish saqlanib kelmoqda. Hozirgi vaqtda yoqilgining jahon narxidan past b o ig an davrda, iqtisodiyot tizimini o'zgartirish va uni jonlantirishdagi birinchi alomatlar davrida iqtisodiyotning energetik samaradorligini oshirish MDH mamlakatlari uchun juda muhimdir. Energetika holatiga baho berish shuni ko'rsatadiki. 2005-yilga borib iqtisodiy o ‘sish sur'ati oshsa M DH mamlakatlarida energiya va elektrga talab rivojlangan sanoat davlatlarining hozirgi darajasiga yetishi mumkin. Energiyani tejash ularning energetika siyosatining muhim o ‘zaklaridan biri b o 'lm o g i lozim, M DH mamlakatlarida juda ulkan energiya tejash salohiyati mayjud va kompleks energiya tejash siyosati va y o q ilg i— energetika manbalaridan samarali foydalanishni oshirish bo'yicha belgilangan ayrim dasturlarini ro‘yobga chiqarish MDH a'zolari va uzoq xorijiy davlat laming xalqaro hamkorligida ustuvor o'rin tutishi lozim. 39 Barcha turdagi energiyadan foydalanish. energiyadan samarali foydalanishni rejalashtirish bo'yicha ma'lumotlami to'plash «Energetik audit» jumlasi bilan belgiianib. u energiya tejamkorlik yo llarini va imkoniyatlarini aniqlashga yo'naltirilgandir. Energo audit o'tkazish ketma-ketligini ko'rib chiqamiz. Bunda iste'mol qilinayotgan barcha turdagi energiyani yil davomidagi turli xil yoqilg'ilar, elektr va issiqlik energiyasi pul shakldagi tan narxini aniqlash, dastlabki qadam hisoblanadi. Shuni ta'kidlash lozimki elektr energiyasi uchun uni \etkazib berish va iste’mol qilinish vaqt bo'vicha mos tushadi. Agar sutka davomida elektr energiyasini iste’moli ikki stavkali ta'rif bo'yicha toianayotgan b o is a u holda uni o'zgartirish haqida o'ylab ko’rish lozim bo'ladi. Energetik tizimdan pik soatlarda korxonaga I kVt/s uchun nisbatan kam bo'lgan yillik o'rtacha ta ’rif belgilanadi. Energetik audit o'tkazishni birinchi bosqichida ishlab chiqarish hajmini (bir necha \iliar bo'yicha) ishlab chiqarilayotgan maxsulotga sarf boiayotgan energiya sarfi bilan solishtiriladi. Buning uchun korxonadagi qo'shimcha qurilmalar hamda murakkab va aniq metrologik asboblardan foydalanilmagan holda mavjud bo’lgan energiya sarfm tadqiq va hisobi bo'yicha ma'lumotlardan foydalaniladi. Energiya isrofini yaqqol sabablari, jumladan, masalan bug' va truba o'tkazgichlardagi issiqlik izolyasivasini yo'qligi, tir. suv va \oqilg'i oqib chiqishi, hamda nosoz asboblar, jihozlar aniqlanadi (bunda kuygan lyumenessent lampani balist qarshiligi ham elektr energiya isrofini manbasi hisoblanadi). O'rtacha korxonadagi dastlabki tekshirishlar bir - ikki kun da\omida amalga oshiriladi. Bundan tekshirishni asosiy maqsadi kelgusida to'la energetik tekshirish o'tkazish hududlarini aniqlash elektr energiya hisobini olib boruvchi takomillashgan metrologik asboblar bilan sezilarli energiya tejamkorligini ta'minlovchi tashkiliy texnik tavsi\alarni ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etishdir. Energetik auditni ikkinchi bosqichida quyidagi savollarga to'xtab o'tilish lozim bo'ladi: energixa tashuvchilarni sotib olish (bunda cheginriaga ega bo‘lishni mavjudligi). energiya transformatsiya qilish. energiya tashuvchilarni turlari bo'yicha ishlab chiqarish jarayonlari bo‘ylab uni taqsimlash (bug' qozonlari. h a\o kondensionerlari v.x). Ushbu bosqichda foydalanilayotgan elektr jihozlarini quvvati. uni 3.2 Energetik audit o ‘tkazish bosqichlari 40 o'rnatilishi, emirilish darajasi, nazorat o'lchov asboblari bilan ta'minlanganligi. maxsulot ishlab chiqishni ya'ni samarador texnologiyalarga otkazish haqida ma'lumot olish muliim hisoblanadi. Uchinchi bosqichida korxonani yoki tashkilotni eriergetik balansi tuziladi, energiya isrotlari aniqlanadi va undan boshqa texnologik jarayonlar uchun energiya mc.nbasi sifatida foydalanish imkoniyatlari aniqlanadi. Bundan tashqari butun korxona hamda texnologik zanjir asosiy va yordamchi jihozlar uchun F.I.K hisoblanadi. Energo auditni to'rtinchi bosqichida korxonadagi energetik vaziyat tadqiq qilinadi. Ushbu korxonadagi maxsulot birligi uchun nisbiy energiya iste'moli natural ko'rinishda vatanimizdagi hamda chet ellardagi korxonalami ko'rsatkichiari bilan taqqoslanadi. bunda jahondagi eng yaxshilariga e'tiborni qaratish lozim. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotni birligi uchun energiya iste'molidan tashqari xar bir ishlayotgan uchun va foydali maydon birligiga tc'g'ri keladigan energiya iste'moli ham hisoblanishi lozim boiadi. Oxirgi ko'rsatkichlar optimal isitish, havoni shamollatish, voritish tizimlarini ishlab chiqishda kerak boiadi. Beshinchi bosqich - tekshirilayotgan korxonani energiya iste'molidagi «nozik bo'g'ini» ni topish. masalan. korxonani quvvati oshirilib ko’rsatilgan. Energetik tizimdagi pik soatlardagi korxonani maksimal quvvatin kama\tir chora tadbirlarini ishlab chiqish. Boshqa misol: elektr uskunalami F.I.K past, aktiv quvvat kosffitsienti past. Koinpensatsiyalovehi qurilmalami o'matish imkoniyati (kondensator batareyalar). Oltinchi bosqich - energiyadan foydalanish samaridorligini oshirish tadbirlarini ishlab chiqish. Barcha tadbirlar ularni tatbiq qilishda kiritiladigan investitsiya miqdori bo'\icha guruhlarga boiinadi: 1) Investitsiya talab qilmaydiganlari (tashkiliy - texnik ko'rinishdagi tadbirlar). 2) O'rta va unga yuqori bo‘lmagan investitsiya talab qiladiganlari (masalan bug' trubalarini issiqlik izolyatsiyasi). 3) Katta miqdorda investitsiya talab qiladiganlari (masalan, texnologik jarayonlami avtomatik boshqarishni tizimlarining tatbiq qilish). Vettinchi bosqich - energiya samarador tadbirlarni iqti.sodiy va moliyaviy tadqiqi \a ularni tatbiq qilish navbatini tanlash Birinchi navbatda investitsi\a talab qilmaydigan tashkiliy - texnik tadbirlar tatbiq qilinadi. Tadbirlarni iqtisodiy samaradorligini baholash uchun turli kriteriylar (mezonlar) qo'llaniladi: invesstitsiyani qoplash 41 muddati, uni rentabilligi. sof o'rtacha yillik foyda, sof diskontlangan foyda (MRU), foyda ko'rishni ichki m e’yori (IKK), xarajatlarni qoplashni ichki koeffitsienti. Bundan tashqari quyidagi omillar ham e ’tiborga olinishi lozim: foydalanishdagi qumeylik. F.I.K qiymati. elektr ta'minotini ishonchliligi. iqtisodiy ko'rsatkichlar v.h. Elektr ta'minotini aniq rejasi ishlab chiqiladi. Sakkizinchi bosqich - bir xil sifatl energo samarador jihozlarni past narxlarda sotib olish uchun tenderlar e'lon qilish. Ushbu bosqichda yuqori rnenejerlar uchun energiyadan samarali foydalanish uchun xulosalar, lakliflar va xarakat rejalarini umuinlashtirilgan hisobot tayyorlanadi. Qisqa energetik auditdan so‘ng elektr ta’minoti bo'yicha hisobot quyidagi tartibda tuzilishi mumkin: - Tekshirish o'tkazilgan korxona haqida umumiy ma'lumotlar; - Yil davomida ishlab chiqarilayotgan mahsulotni sifati va ko‘rinishi; - Foydalaniyotgan xomashyo: - O'rnatifgan jihozlar; - Foydalanilayotgan yoqilg'i - energetik manbalar: - Ishlab chiqarish texnologiyasi, kommunikatsivasi: - Tadqiqot natijalari va xom-ashyodan yoqilg'i - energetik manbalardan bo'yicha o'tkazilgan o'ichashlar natijalari; - Manbalarni iqtisodi bo'yicha, energetik menejment va hisobni takomillashtirish bo'yicha. mavjud va vangidan kiritilgan energiya samarador texnologiyalarni takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar. Odatda turli sohalardagi korxonalami energiya ta'minoti bo'yicha imkoniyatlari c z a ro farq qilib, issiqlik energiyasi bo'yicha 15-25% ni. elektr energiyasi bo'yicha 10-20% ni tashkil etadi. Xarajatlarni qoplash muddati 2 yilgacha bo'lgan kam yoki o'rtacha sarfli korxonalarni ulush 50% da oshmaydi. Ushbu raqamlar nima uchun shu davrgacha bu yo'nalish nima uchun yetarli rivojlanmagan haqida o'ylab ko'rish. 42 3.3. Sanoat kor tonalari rahbariyati uchun uslubiy q oilan n ialar Energiya iste’molining samaradorligini baholash va uning istiqbolini belgilash energetik menejmentining 2 ta muhim vazifasini yechish uchun zarurdir: Ishlab chiqarish va energiya eltuvchilar bilan savdo-sotiq qilish strategiyasini ishlab chiqarish. Iqtisodiyotning barcha sohalarida uzoq muddatli davrlardagi energiya samaradorligi va energiya tejash siyosatini ishlab chiqish va ro'vobga chiqarish. Energiya samaradorlik siyosati bu iqtisodni. ijtimoiy taraqqiyot va mamlakatning milliy xavfsizligini barqarorlashtirish shart-sharoitlaridir. Misol: AQSh da 1974-1986-yillar sanoatining energiy ani ko'p talab qilishi bar yili 3.7% pasayib borgan, keyinchalik pasayish sur'ati yiliga 1,2% ni tashkil etgan. 1985-1995 yillarda sovutgich uskurialaming energiya saqlash samaradorligi 3-7 marta. muzlatkichlamiki 4-5 marta ortgan. Tejash miqyoslari to'g'risida uylaming ommaviy flucressentli chiroqlarga o'tilganligidan ham biIsa bo'ladi. Ular energiya sarfiash borasida 4 marta foydali. xizmat qilish muddati ham boshqa oddiy qismi lampalarnikidan 10 marta uzoq. Ushbu lampalarning o'rnatilishi AQSh da 1995-yilning o'zidayoq AQShni o'z IEM lari quvvatini 9.6 mln kVt ga o'stirish zaruriyatidan qutqardi. 1990-yil oxirlarida AQSh da yoritish uchun tahminan 500 mlrd kVt/s.yoki mamlakatda ishlab chiqarilgan elektr energivaning 20%i sarflanar edi. Bunda enegiyaning 40% qismi lampalarda.40% fluoressent lampalarda va 20% katta quvvatdagi gaz zaryadsizlantirgich lampalariga iste'mol qilinar edi. Yaponiyada birinchi neft tangligidan so'ng energiya tejash bo'yicha choralar ko'rilgan va u valpi milliy mahsulot energiya talabining 35% ga pasayishiga olib keldi. Biroq, oxirgi 7 yil ichida energiya ta'minoti o'rtacha yiliga 3,1 % ko'pavgan. shuning uchun Yaponiya hukumati 1993-_vil "Energiya saqlash to'g'risidagi qonun" ni qayta ko'rib chiqqan va yangi tahrirda quyidagi yo'nalishlarda o'z aksini topgan: Umumiy energiyaning 50% ini iste'mol qiluvchi sanoat sektorlarida tartibga solish quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladi: 43 Sanoat korxonalari rahbariyati uchun uslubiy qo'llanmalar (ular uchun standart va m e’yorlarni belgilaydi. energiyadan foydalanish bo'yicha zaruriy ko‘rsatmalar beradi); Yiliga 3000 t. dan ortiq gaz va issiqlik yoki 12 Gigavattdan ortiq elektr quvvatini iste'niol qiluvchi har bir sanoat va energetika korxonalariga energetik menejment xizmatini ta’sis qilishni yuklash; Elektr enegiyadan foydalanish ustidan qat’iy nazorat o'rnatish: Korxona rahbari ma'lum bir miqdorda litsenziyalangan energiya menejerlarini tayinlash lozim va ularning faolivatiga energiyadan oqilona foydalanish bo'yicha choralar ko'rish, hisobotlar berish kiradi. Energetik menejment xizmatini tashkil qilish lozim bo'lgan katta korxonalarda zarur bo'lgan nazorat uskunalari mavjud bo'lib. ularning o'zi energiya rnenejerlari ko'magida energiya auditini o'tkazishlari lozim, 300 kishidan kam ishlovchisi bo'lgan; kichik va o'rta korxonalariga energiya auditi bepul o'tkazildi. Tekshirishda energiya tejash markazidan 1-2 nazoratchi qatnashadi. 1995-yil Yaponiyada taxminan 5600 ta shunaqa tekshirishlar o'tkazilgan. O'rta va katta kompaniyalarda shtatdagi energiya auditi tomonidan o'tkaziladi. 2 yoki 3 ekspert avval dastlabki tekshiruv o'tkazadi, so'ngra ishlab chiqarish jarayonlari mufassal tekshiruvidan o'tkaziladi. Energiya tejash borasida aniq choralar taklif qilinadi, kutiladigan foyda va zaruriy mablag'lar aniqlanadi. Rossiyada 3 ta auditorlik firmalari: ORGRES, "VT1" OAJ va “Intexenergo" MChJ o'tkazgan tekshirishlar quyidagilami ko'rsatadi: ORGRES tomonidan 7-IES va 7-tolgan qozon xonasi tekshirilganda quyidagilar aniqlangan: haqiqatan ham tekshirilgan IES larda energiya samaradorligini oshirishga yo'naltirilgan asosiy ish dastlabki texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarni m e’yordagi darajaga yetkazish yoki texnik-iqtisodi)' ko'rsatkichlarni me’yordagi darajada saqlanishdan iborat bo'lgan. Ikkinchi muhim xulosa - uskunaning ishlatilishida bo'lgan park manbalarining yeyilganligi, demak unda yuqori xarajatli tadbirlar bajarishi maqsadga nomuvofrqligidir. Uskuna ish rejimlarini optimallashtirishni va nisbatan katta bo'lmagan kapital xarajatlar bilan ishlatish tadbirlariga bog'liq tadbirlar ro'yxati alohida tavsifga ega. Energetik tekshiruvlar yakuni bo'yicha chiqarilgan hujjatlar katta ahamiyatga ega. Ulardan asosiysi energetik pasportdir va u barcha nianfaatdor idoralar bilan kelishilgan bo'lishi lozim. Ushbu pasport bo'yicha 44 aniq bajarish muddati va xarajatlari ko'rsatilgan tadbirlar rejasi ishlab chiqiladi. Ushbu hujjatni barcha bajarishga majburdir. Moliyalashtirish masalalari hal boigan ya'ni bunda energetik tekshiruv xarajatlarini tarifga kiritish nazarda tutilmoqda . Tekshirish natijalari malakali mutaxassislardan iborat uslubiy kengash tomonidan baholanadi. "2020-yilgacha boigan cavrning energetik strategiyasi” ga asosan Davlat siyosatining yuqori ustuvorligi sanoatning energiya samarasini oshirish hisoblanadi. Oxirgi 20 vil ichida rivojlangan mamlakatlarda energiya samarasining oshirilishi milliy tizimning energiyaga talabini 21-27 % kamayishiga olib kelgan, Rossivada esa bu ko'rsatkich oshgan va 2000-yildan keyin ham xorijga nisbatan 3,5-3,7 barobar yuqori boigan. Energiyani behuda sarfiash energiya xavfsizligiga tahdid hisoblanadi. chunki energiya eltuvchilarga boigan ehtiyojning ortishiga olib keladi.
|
| |
