Rivojlangan davlatlarda madaniyat sohasini byudjetdan moliyalashtirish tajribasini va O’zbekiston madaniyati XIV-XV asrlarda O’zbekiston — turkiy etnosni shakllanishi bilan O’zbekiston madaniyati ham rivojlanadi. Oʻzining muqobil markaziga ega boʻlmagan bu madaniyatni Usmoniylar madaniyatidan ajratish qiyindir. XV asrda O’zbekiston madaniyatining ikki markazi shakllanadi: Janubiy O’zbekiston va Tekislikli Qorabogʻ. XVI — XVIII asrda ushbu madaniyat markazlarining shakllanishi yakunlanadi. XIV — XV asrlar O’zbekiston madaniyati haqida gapirar ekanmiz, O’zbekiston adabiyoti va madaniyatning boshqa qismlari til bilan chambarchas bogʻliqligini taʼkidlash kerak. Aholi turkiylashganidan soʻng Moddiy madaniyat anʼanaviy boʻlib qoldi. Mustaqillikdan soʻng, O’zbekiston madaniyati Eron hamda Arab madaniyatlari bilan uzviy aloqalarini saqlab qoladi. Ular umumiy din va umumiy madaniy — tarixiy anʼanalarga ega.
Hozirgi davrgacha yetib kelgan arxeologik topilmalar va moddiy yodgorliklar O’zbekiston hududida tarixdan ilgari davrda (Gobuston petrogliflari), shuningdek, Kavkaz Albaniyasi davrida (Kum va Lekit qishloqlaridagi ibodatxonalar) madaniyat rivojlanganini koʻrsatadi. Islomni tarqalishi bilan, O’zbekistonda musulmon madaniyati rivojlangan, masjid, madrasa, maqbaralar qurilgan, ayniqsa, bezak sanʼatining ornamentli shakli rivojlandi. XIX asrda O’zbekistonni Rossiya bilan birlashishi bilan, bu yerda yashaydigan aholi Rossiya madaniyati bilan tanishadi va u orqali jahon madaniyatiga yaqinlashadi. Sovet O’zbekistoni davrida, O’zbekiston madaniyati rivojlanishida tubdan oʻzgarishlar sodir boʻldi. XXI asrda O’zbekiston madaniyat sohasida yangilandi.
O’zbekiston musulmon mamlakatlari orasida birinchi boʻlib milliy teatr (Mirza Fatali Axundovning „Sargyuzashti-vaziri-xani-Lenkoran“), opera (Uzeir Gadjibekovning „Layli va Majnun“) hamda baletga (Afrosiyob Badalbeylining „Qiz qal’asi“) asos solgan mamlakatlardan biridir. 1918-1920-yillarda O’zbekiston Demokratik Respublikasi islom dunyosi hamda islom mamlakatlari orasida ayollar ovoz berish huquqiga ega boʻlgan birinchi davlat hisoblanadi.
YUNESKO umumjahon Merosi roʻyxatiga O’zbekistondan Icherisheher, Gobuston petrogliflari, nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga esa mugʻom, oshiq sanʼati, Navroʻz bayrami, anʼanaviy gilamchilik sanʼati, tor ijrosi sanʼati, Qorabogʻ otlarida Chovgan oʻyini, kalagai, mis idishi sanʼati, anʼanaviy lavash yopish kirgan. ANNA Qoʻlyozma Institutida saqlanib qolgan „Tibbiyot va farmatevtika haqidagi oʻrta asrlar qoʻlyozmasi“ YUNESKOning „Umumjahon xotirasi“ roʻyxatiga kiritilgan.
|
